Upadek twierdzy Czerniaków.pdf

Wstęp

Pragniemy przypomnieć ten ważny wątek ostatnich chwil Powstania

Warszawskiego 1944 roku w relacji naocznego świadka, legendarnego

„Ojca Pawła”.

Redakcja opracowania cyfrowego wykorzystała tu ujęcie tego

tekstu z druku sześcioodcinkowego w tygodniku „Nowa Myśl

Polska” (10.08.2003 do 21.09.2003). Uznaliśmy, że nadanie

przez redakcję „Nowej Myśli Polskiej” tytułu bardziej

przybliżającego te tragiczne chwile, jak i podtytułów, podkreśleń

i wyróżnień w tekście oraz dołączenie ciekawych fotografii- z

rzetelnym zachowaniem orginalnego tekstu – przybliży

Czytelnikom tragizm tamtych chwil.

Przypisek redakcyjny, jak i inne przypisy „red.”, występujące

w tekście pochodzą od redakcji „Nowa Myśl Polska”.

Pod rozwagę podamy również fakt, że przyjmujący od „Bora”

akt kapitulacji – dowódzca Korpusu SS gen. Erich von Bach –

Zelewski – był hitlerowskim s p e c j a l i s t ą od „walki z

bandami”.

Bardzo nas ucieszy, jeśli publikacja tego tekstu da pełniejszy

obraz tamtych wydarzeń.

Zainteresowanych nawiązaniem internetowego kontaktu z

bratankiem ks. Józefa Warszawskiego TJ – podajemy adres:

Email: GrzegorzW@gmx.de

Grzegorz Warszawski

Ks. Józef Warszawski TJ

„Ojciec Paweł”

Upadek twierdzy Czerniaków

Od redakcji: Niniejszym rozpoczynamy druk niezwykłego tekstu ks.

Józefa Warszawskiego TJ „Ojca Pawła". Jest to jego obszerna

relacja z dramatycznych wydarzeń, jakie rozegrały się podczas

Powstania Warszawskiego we wrześniu 1944 na Czerniakowie.

Autor pełnił podczas tych dni trudną posługę duszpasterską wśród

powstańców. Po wojnie, w kilku opracowaniach historycznych,

przedstawiono jego rolę podczas kapitulacji Czerniakowa w

sposób, który uznał on za nieprawdziwy. Tak powstał ten tekst

Ukazał się on w latach 1958-1959 w piśmie „Horyzonty" (nadbitka nr

31/1958/13-35; nr 32/1959/12-42), wydawanym przez działaczy

narodowych (m.in. Witolda Olszewskiego) w Paryżu. Tytuł tego

obszernego tekstu brzmiał: „Ojciec Paweł z białą chorągiewką".

Czytelnikowi polskiemu jest de facto nieznany. Chcemy przypo-

mnieć potomności tę jakże ważną relację. Dziękujemy bratankowi

ks. Józefa Warszawskiego, panu Grzegorzowi Warszawskiemu za

zgodę na jego opublikowanie.

Utrata „reduty nadwiślańskie)"- takim to wielomówiącym epitetem

uwiecznił gen. Tadeusz Bór-Komorowski znany z końcowej fazy

Powstania Warszawskiego „przyczółek na Solcu " - oraz przebieg

składających się na jego całość etapów i fragmentów, doczekały się

już szeregu, wcale obszernych relacji i opracowań.

Ściele naukowo, tzn. „ograniczywszy się do działań natury wojskowej

z pominięciem wpływów politycznych", oraz w oparciu o „materiały

historyczne" i „źródła bezpośrednie", stara się przedstawić „stracenie

przyczółka na Solcu" płk. Adam Borkiewicz w swej imponującej

monografii o Powstaniu („Powstanie Warszawskie", Warszawa 1957).

Poświęca temu epizodowi aż całych 12 stron (606-617). W takim samym

charakterze, ale zwięźlej, bo w niecałych 16-tu wierszach, relacjonują

przebieg tego wydarzenia autorzy tomu III Komisji Historycznej polskiego

sztabu głównego w Londynie, w pracy zbiorowej pt. „Polskie Siły

Zbrojne" (PSZ) (780). O wiele bardziej wyczerpująco, a przede

wszystkim z sercem, referuje fakt i przebieg tego zdarzenia gen.

Tadeusz Bór-Komorowski w swej podstawowej dla dziejów Powstania

pracy pt. „Armia Podziemna" (364-6).

Poza powyższymi pracami, które wszystkie pretendują do tytułu ściśle

naukowych i rzeczowych opracowań tego tematu, należy wymienić prace

utrzymane w tonie pamiętnikarsko-kronikarskim. Ograniczamy się do

przytaczania tytułów trzech z nich. Podstawowym z nich to barwny opis

„ostatniego dnia Czerniakowa", opracowany przez głównodowodzącego

tym odcinkiem, kpt. Ryszarda Białousa „Jerzego" , w broszurce pt.

„Walka w pożodze" (Paryż, 1946, ss. 57-85). Dalszym nieocenionym

źródłem to reportaż sanitariuszki Zofii Stefanowskiej "Zosi" pt. „Z

Czerniakowa do Śródmieścia" , ogłoszony po raz pierwszy w

„Tygodniku Powszechnym" (1948,31-3) i podany w przedruku w pracy

zbiorowej pt. „Pamiętniki żołnierzy baonu „Zośka" (458-476).

Najobszerniejszym tego typu opracowaniem to rozdział pt. „Wilanowska

1", zamieszczony w pracy Aleksandra Kamińskiego pt. „Zośka i

Parasol" (ss. 593-626).

Źródłem, o które opiera się gros wszystkich powyższych opracowań,

względnie relacji, to opowiadanie kpt. „Jerzego". Jako praca naocznego

świadka i głównodowodzącego, to źródło zasługuje na szczególniejsze

uwzględnienie. Forma literacka tej pracy wykazuje, iż jej autorowi jak

najdalszą była myśl opracowania czy przedstawienia w jej wierszach

raportu oficera liniowego. Zamierzał raczej skreślić krwią i bólem pisane

opowiadanie impresjonistyczne. Podobną wartość przedstawia

wspomnienie sanitariuszki „Zosi". Charakteryzuje je szczerość bez-

pośrednich reakcji uczestnika opisywanej chwili. Brak mu natomiast

uwzględnienia punktu widzenia całości w traktowaniu zagadnienia.

Opowiadanie Kamińskiego opiera się w swym zasadniczym toku o po-

wyższe dwa źródłowe opowiadania. Uzupełnia je jednak mnóstwem

epizodów i fragmentów, którymi tamte nie rozporządzają. Wzbogaca tym

samym opis akcji oplatającej się około utraty przyczółka. Równocześnie

jednak prostuje, bardzo dyskretnie, szereg danych ustalonych przez

poprzedzające źródła. Praca płk. Borkiewicza trzyma się również wiernie

linii wytyczonej przez wymienione wyżej dwa opowiadania źródłowe.

Wprowadza jednak rozmach historycznych ram i nieuwzględnione przez

nikogo dane źródłowe, zaczerpnięte głównie z archiwów sowieckich i

niemieckich, co w całości nadaje epizodowi odmienne od

dotychczasowego naświetlenie. Prace środowiska londyńskiego nie

wykazują na temat utrat przyczółka na Solcu ani specjalnego

wzbogacenia danych pierwszej ręki, ani szczególniejszego

podkreślenia jakichkolwiek fragmentów tego epizodu.

Wystarczy zestawić wzmiankowane wyżej prace oraz porównać

podane przez nie opisy między sobą, by się przekonać, że pomiędzy

nimi zachodzą nie tylko różnice w bogactwie przytaczanych fragmentów i

epizodów, ale również opisy i podania wprost ze sobą sprzeczne.

Sprzeczności te, które się tyczą samej daty utraty przyczółka, jak i te,

które się tyczą poszczególnych akcji czy osób wchodzących w jej obręb i

składających się na jej całość, można by nazwać i uznać jako element

błahy i nic nie znaczący, zwłaszcza w zestawieniu z wymiarem klęsk i

krwi, których świadkiem było w owych dniach cmentarzysko Stolicy.

Wpleciony jednak w ich wątek problem „białej chorągiewki" oraz utkana

na ich kanwie negatywna sylwetka kapelana oddziału, tzn. piszącego te

słowa, przymusza do wyświetlenia i sprostowania przynajmniej szeregu

z nich. Raz ze względu na samą historyczną prawdę, do której wszystkie

powyższe opisy pretendują, a po wtóre celem oczyszczenia stanu

duchownego od niewłaściwej oceny i opinii, jakie opowiadania te mimo

woli mogą lansować.

„Biała chorągiewka"

„Powstańców pozbawionych dowództwa usiłował zebrać O. Paweł...

Stwierdziwszy jednak wśród powstańców brak wiary w powodzenie

zrzekł się zamiaru... O świcie O. Paweł wyszedł z białą chustą ku

placówce niemieckiej" (Borkiewicz, ss. 613-614). Cytaty te wyjęte z pracy

Borkiewicza mówią same za siebie. W o wiele głębsze i boleśniejsze

akcenty uderza w wymienionym wyżej artykule „Zosia" pisząc: „Ojciec

Paweł postanawia... poddać się... Jak to, mamy się poddać?!... Nie!..

Nietrudno jest znaleźć okazję do wyjścia z honorem" („Z Czerniakowa do

Śródmieścia", „Pamiętniki żołnierzy baonu „Zośka", s. 466). Kamiński

zaś, który w swej książce popełnił szereg nieścisłości pod moim

adresem, kończy ich pointę słowami: „Kilka dziewcząt jest wzburzonych

pomysłem zakonnika...Tak trzeba. Ja każę... Nie - mówi Zosia -tego nie

zrobię... Wczesnym rankiem ruszyli gromadą ku gmachowi ZUS-u na

Czerniakowskiej - na przedzie jezuita z białą chustą" („Zośka i Parasol",

ss. 623-624).

Winienem chyba kilka słów wyjaśnień tym i podobnym relacjom.

Zwłaszcza, że łączą się z nimi - siłą faktu - zagadnienia nieco szersze.

Czerniakowska reduta bowiem stanowiła istotny punkt styku pomiędzy

walczącym AK, sowieckim brzegiem praskim i nacierającą z zewsząd

armią niemiecką. To jej wyjątkowe stanowisko wynosi ją w pewnym

znaczeniu do rzędu właściwego sprawdzianu i symbolu wzajemnego

ustosunkowania się tych trzech, występujących w obrębie Powstania,

ośrodków dyspozycyjnych i do ujawnienia ich istotnego charakteru

polityczno-moralnego. Bardziej bowiem niż woluminy naukowo

zestawionych faktów przemawia zawsze konkretny fakt, któremu przy

największej nawet dialektyce zaprzeczyć nie podobna.

Ograniczam się w niniejszym opracowaniu do opisania

przebiegu ostatniej nocy na Czerniakowie, która położyła kres

przyczółkowi i wysunęła zagadnienie „białej chorągiewki".

Poprzedzam jej opis przytoczeniem szeregu sprostowań, tyczących się

danych sytuacyjnych, względnie personalnych. W tok opowiadania

wplatam zarówno elementy psychologiczne, jak i dane faktyczne, które

naświetlają zagadnienie „białej chorągiewki" na szerszym niż dotąd tle,

czasowo zaś wybiegają miejscami aż poza rok 1944.

Instytut Głuchoniemych na Pl. Trzech Krzyźy - tędy wiodła droga na

Czerniaków

Mimo narracyjnej formy, jaka cechuje całość opracowania, usiłuję

przestrzegać jak największej ścisłości w oddawaniu historyczności wy-

darzeń. W tym celu cytuję wspomniane wyżej źródła, już to powołując się

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: