Rezystory cz.2.pdf

LISTY OD PIOTRA

REZYSTORY

część 2

Drogi Czytelniku!

W moim drugim liście z cyklu

korespondencyjnych lekcji elektroniki

chciałbym dokończyć rozpoczęty przed

miesiącem temat rezystorów. Pora już

nauczyć się “odczytywać” wartości

rezystorów na podstawie kolorowych

kodów paskowych.

Nauczenie się kolorów wcale nie jest

trudne. Naucz się jak wierszyka kolej−

ności kolorów:

czarny − brązowy − czerwony − pomarań−

czowy − żółty − zielony − niebieski − fiole−

towy − szary − biały.

Odpowiada to kolejnym cyfrom, uwa−

ga! − od zera do dziewięciu. I teraz znasz

już cyfry. Ale to dopiero mniej niż poło−

wa drogi.

Spotyka się też paski srebrne i złote.

Jak wiesz, ktoś kiedyś wykombinował, iż

trzeba przyjąć pewne wartości nominalne i

produkować elementy według tak przyję−

tych szeregów. Dlatego nie pytaj nigdzie na

przykład o opornik 9,8 kilooma, bo takiego

nominału nikt nie produkuje. W artykule

znajdziesz tablice szeregów E3 − E192.

Liczba obok literki E wskazuje na ilość po−

zycji dla jednej dekady, czyli na gęstość

szeregu. Popularne rezystory, do których

jesteś przyzwyczajony, wykonywane są

według szeregów E12 i E24. Po analizie te−

go artykułu i po przeprowadzeniu zapropo−

nowanych eksperymentów zaczniesz cenić

te “nieokrągłe” nominały z szeregów E48,

E96 i E192. Nie staraj się nauczyć na pamięć po−

danych szeregów − pamięć zostaw dla ważniej−

szych informacji. Z czasem liczby te same “we−

jdą ci do głowy”. Proponuję ci, żebyś wykonał

odbitkę ksero strony z tymi tablicami i zawsze

miał ją “pod ręką”. Dlaczego? Zaraz się przeko−

nasz.

Teoretycznie klucz do zidentyfikowa−

nia “kolorowego” opornika jest bardzo

prosty. Dla szeregów E12 − E48 wyglą−

da następująco:

pierwszy pasek − pierwsza cyfra znacząca

drugi pasek − druga cyfra znacząca

trzeci pasek − mnożnik (czyli prościej ilość

zer)

czwarty pasek − tolerancja.

Pierwszy pasek powinien być

umieszczony jak najbliżej brzegu, czyli

na metalowym kapturku(obejmie), nato−

miast ostatni pasek powinien być szer−

szy od pozostałych.

Przykładowo: czerwony−czerwony−

czerwony−złoty oznacza 2,2k W .

Jeśli trzeci pasek jest czarny, do

dwóch cyfr znaczących nie dopisuje się

żadnych zer. Na przykład oznaczenie:

szary−czerwony−czarny daje wartość

82 W .

Paski złoty i srebrny nie mogą wystą−

pić na pierwszych dwóch pozycjach jako

cyfry znaczące. Kolor złoty na trzeciej

pozycji oznacza mnożnik 0,1. Wtedy

kod: zielony−brązowy−złoty daje wartość

5,1 W . Pasek srebrny na miejscu mnoż−

nika oznacza 0,01: czerwony−fioletowy−

srebrny dawałby więc 0,27 W . Jednak re−

zystory o nominałach poniżej 1 W są naj−

częściej oznaczane cyframi.

Nie wspomnieliśmy dotychczas o ostat−

nim pasku, określającym tolerancję. Zgod−

nie z naszym wierszykiem pasek brązowy

wskazuje na tolerancję 1%, czerwony − 2%;

tolerancja 10% oznaczana jest paskiem

srebrnym, a tolerancja 5% − złotym (!), a nie

zielonym. Pasek zielony oznacza tolerancję

0,5%, innych kolorów pasków tolerancji

pewnie nigdy w życiu nie spotkasz (niebies−

ki − 0,25%, fioletowy − 0,1%, szary − 0,05%).

Natomiast brak czwartego paska oznacza

tolerancję 20%; tak nędznych rezystorów

jednak prawie się już dziś nie spotyka.

W praktyce problem polega jednak częs−

to na tym, że nie będziesz potrafił stwierdzić

“co poeta miał na myśli”, czyli co to miał być

za kolor: pomarańczowy, czy żółty; brązowy

czy czarny; szary, niebieski, czy może fiole−

towy? Ponadto, czasem trudno określić,

który pasek ma być pierwszy, który ostatni,

bo paski naniesione są niedbale, żaden nie

jest szerszy od pozostałych i wszystkie

umieszczone są mniej więcej na środku re−

zystora.

I właśnie przy takich wątpliwościach

znakomitą pomocą w rozszyfrowaniu

będą tabele szeregów i poniższe zasa−

dy:

Jeśli są cztery paski (występują dwie cyf−

ry znaczące), to ostatni powinien być złoty

albo srebrny, bo popularne rezystory wy−

twarzane są według szeregów E12 i E24.

Na pewno nie znajdziesz oznaczenia typu:

niebieski−szary−czerwony−zielony (6,8k W

0,5%), bo rezystory o tolerancji 0,5% za−

wsze są wytwarzane według szeregu E192,

ewentualnie E96.

Z czterema paskami szybko więc so−

bie poradzisz. Ale spotkasz rezystory z

pięcioma, a nawet sześcioma paskami.

Tu zasady są podobne, tyle że występu−

ją trzy cyfry znaczące:

pierwszy pasek − pierwsza cyfra znaczą−

drugi pasek − druga cyfra znacząca

trzeci pasek − trzecia cyfra znacząca

czwarty pasek − mnożnik

piąty pasek − tolerancja.

ewentualny szósty pasek − współczyn−

nik temperaturowy.

Kolor szóstego paska informuje o tem−

peraturowym współczynniku rezystan−

cji:

brązowy − 100ppm/K

czerwony − 50ppm/K

żółty − 25ppm/K

pomarańczowy−15ppm/K

niebieski − 10ppm/K

fioletowy − 5ppm/K

Zapamiętaj też raz na zawsze, że to

straszne “pi−pi−em” to po prostu skrót

“parts per million” czyli swojsko − części

na milion:

1ppm = 1/1000000 = 10 −6 . Stąd np.:

1% = 10000ppm = 10 4 ppm

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/96

LISTY OD PIOTRA

Rys. 1.

G ±2%

F ±1%

D ±0,5%

C ±0,2%

B ±0,1%

R1 ±1 W (!).

Przykładowo 2k7K = 2,7k W 10%,

4R3J = 4,3 W 5%. W niektórych rezysto−

rach również podstawowy kolor obudo−

wy rezystora niesie jakąś informację,

ale dla amatora będzie to zbyt trudne do

ustalenia, nie są to bowiem zasady

znormalizowane i poszczególne firmy

ustalają własne reguły.

Teraz już na pewno poradzisz sobie z

rozszyfrowaniem rezystancji i tolerancji.

Niestety, muszę cię zasmucić − z takiego

oznaczenia nie dowiesz się nic na temat do−

puszczalnej mocy strat. A można tu się na−

tknąć na duże niespodzianki. Przyzwoity

krajowy rezystor MFR o obciążalności

0,25W ma maksymalne wymiary = 3,4mm

l = 7,2mm. Tymczasem firma Vitrohm pro−

ponuje rezystory tej samej lub lepszej klasy

serii GP (1% 50ppm/K) o obciążalności

0,4W (typ 490) i wymiarach = 1,6mm l =

4mm! Natomiast rezystory GP serii 491 przy

wymiarach nadal

znacznie mniejszych

niż MFR 0,25W − =

2,5mm l = 6mm − mają

obciążalność 0,6W!

Ponieważ większość

hobbystów kupuje rezys−

tory pochodzące z róż−

nych, często przypadko−

wych i niepowtarzalnych

źródeł, pożytek z poda−

nych tu cennych informa−

cji z konieczności nie mo−

że być pełny. W zasadzie

tylko konstruktor−profes−

jonalista mający dostęp

do katalogów konkret−

nych firm może zamówić

rezystory o potrzebnych

parametrach − amatorzy

muszą sobie radzić nieco

inaczej. A przecież co ja−

kiś czas przyjdzie ci wyko−

nać jakiś układ pomiaro−

wy i chciałbyś uzyskać powtarzalne i stabilne

parametry. Czy potrafisz odróżnić rezystor węg−

lowy klasy RWW od metalowego MŁT? A jakie

parametry mają często spotykane na rynku re−

zystory produkcji czeskiej albo byłego NRD?

Nie masz szans określić tego na podstawie ka−

talogów. Włącz więc wreszcie swą lutownicę.

Rezystory masz już przygotowane − do tej pró−

by weź tylko małe rezystory o mniej więcej jed−

nakowej wielkości (popularne ćwiartki i ósemki).

Dołączaj teraz po kolei rezystory do miernika

cyfrowego, zapisuj rezystancję w stanie zim−

nym, a potem podgrzewaj każdy opornik mniej

więcej w jednakowy sposób. Ja podgrzewałem

lutownicą nóżkę rezystora w odległości około

1mm od korpusu. Zapisz teraz rezystancję każ−

dego opornika w stanie gorącym. Następnie zo−

staw je w spokoju, aż ostygną do temperatury

pokojowej i znów zmierz i zapisz ich rezystancję.

Wykonaj to porządnie i dokładnie. Przeanalizuj

wyniki. Ja podam ci swoje wnioski, ale ty nie

bądź leniwy − wykonaj to ćwiczenie i przekonaj

się... jaki złom nagromadziłeś w swych zapa−

sach.

Ja przebadałem w ten sposób ponad

50 rezystorów. Niektóre moje wyniki od

najgorszych do najlepszych wyglądają

następująco:

Rezystor brązowy−czarny−niebieski−zło−

ty (10M W 5%) niewiadomej produkcji kupio−

ny na perskim. Na zimno − 10,26M W , na go−

rąco − 6,55M W (!), po ostygnięciu −

10,15M W . Zauważ, że po podgrzaniu symu−

lującym wlutowanie w płytkę rezystancja

zmieniła się, bagatela, o 37%! A nominalna

tolerancja ma wynosić 5%! Po ostygnięciu

rezystancja nie wróciła też do początkowej

wartości − “rozjechała się” o ponad 1%. Ta−

kiego rezystora nie można użyć do żadne−

go prawdziwego przyrządu pomiarowego.

Ale popatrz dalej:

Rezystor “na oko” MŁT 0,25W ozna−

czony 2M7. W stanie gorącym rezystan−

cja spadła z 2,688M W do 2,290M W czyli

o 15% − on także nie

nadaje się do żadnych

precyzyjnych urzą−

dzeń.

Podobnie rezystor

brązowy−czarny−zielony−

złoty (1M W 5%). Przed

próbą: 1017,0k W , na go−

rąco 896k W (−12%), po

ostygnięciu 1005,0k W ,

czyli też “rozjechał się” o

ponad 1%. Ale już ra−

dziecki rezystor C2−14 o

nominale 988k W (szereg

E192!) miał wyniki odpo−

wiednio: 987k W ; 983k W ;

987k W . Podgrzanie zmie−

niło rezystancję tylko o

0,4%, a po ostygnięciu

powrócił on do pierwotnej

wartości. Ten rezystor

świetnie nadaje się do

zastosowania w dokład−

nym przyrządzie pomia−

100ppm = 0,01%

Nie licz jednak na to, że na perskim

jarmarku kupisz za grosze rezystory o

współczynniku temperaturowym mniej−

szym niż 50ppm/K (0,005%/K). Jeśli w

ogóle spotkasz “sześciopaskowy” re−

zystor, ostatni pasek będzie brązowy al−

bo czerwony.

Przy oznaczeniach pięcio− i sześciopasko−

wych pomocą w ”rozszyfrowaniu” oznaczenia

będą tabele ciągów E48 (2%), E96 (1%) i E192

(0,5%). Bardzo rzadko, ale jednak można na−

tknąć się też na dziwolągi; autor ma np. rezysto−

ry oznaczone czerwony−czerwony−czarny−

czarny−brązowy−czerwony (według podanego

klucza 220 W 1% 20ppm/K). Ale według jedno−

procentowego szeregu E96 powinno być 221 W ,

nie 220 W . Być może jest to wyrób oznakowany

kodem Siemensa, niezgodnym z zaleceniami

IEC, gdzie trzeci pasek oznacza mnożnik,

czwarty − tolerancję (czarny = tolerancja wg spe−

cyfikacji klienta) a piąty − trzecią cyfrę znaczącą.

Tylko dlaczego pojawił się szósty pasek?

Jak by nie było, nie bój się tych dziw−

nych pięciopaskowych oznaczeń − jak

się pomału przekonasz, rezystory pro−

dukowane według tych “gęstych” szere−

gów są po prostu lepsze.

Podam ci jeszcze na przykładach in−

ne sposoby kodowania parametrów we−

dług różnych norm:

wartość wg IEC wg MIL

0,15 W R15 −

1 W 1R0 1R0

39 W 39R 390

120 W 120R 121

5,6k W 5k6 562

33k W 33k 333

470k W 470k 474

2,7M W 2M7 275

15M W 15M 156.

Niekiedy w oznaczeniach literkę R

pomija się i np. zapis 180 oznacza

180 W .

Jeśli w oznaczeniu spotkasz dodat−

kową literę, to będzie ona oznaczać to−

lerancję:

N ±30%

M ±20%

K ±10%

J ±5%

H ±2,5%

Dobieranie lub łączenie

popularnych, tanich

rezystorów w celu

osiągnięcia dokładnie

określonych wartości

bardzo często zupełnie nie

ma sensu. Pamiętaj o tym,

że podczas lutowania

rezystancja taniego

rezystora węglowego może

się trwale zmienić o ponad

1%. Także jeśli przepływa−

jący prąd podgrzeje rezystor

i jego temperatura znacznie

się zwiększy, rezystancja

może “uciec” nawet poza

nominalny zakres

tolerancji.

rowym.

Z kolei rezystory niebieski−szary−żółty−

złoty (680k W 5%) zmniejszyły swą rezys−

tancję po podgrzaniu o 8...10%. Tej samej

klasy oporniki: brązowy−czarny−zółty−złoty

(100k W 5%) zmniejszyły rezystancję o

4...6% a po ostygnięciu rezystancja różniła

się o 0,2...1% od początkowej. Rezystory

MŁT 0,125W 100k W zmniejszyły rezystan−

cję o 3,3%, ale powróciły do pierwotnej war−

tości z dokładnością 0,2%. Dla dobrego re−

zystora MFR 0,125W rezystancja wynosiła

kolejno: 99,74k W ; 100,04k W (+0,3%),

99,82k W (<0,1%). Z tego nominału najlep−

szy okazał się jednak niepozorny, miniatu−

rowy ( = 1,6mm l = 4mm) rezystorek ozna−

czony brązowy−czarny−żółty−złoty − 100k W

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/96

LISTY OD PIOTRA

a a a a a a a a a a a a a

KOD BARWNY

Wartość rezystancji w omach, współczynnik temperaturowy w ppm/K (10 −6 /K)

Cyfry

Mnożnik

Tolerancja

Współczynnik

znaczące

temperaturowy

srebrny

−

x0,01

±10%

−

srebrny

złoty

−

x0,1

±5%

−

złoty

czarny

−

±250

czarny

brązowy

x10

±1%

±100

brązowy

czerwony

x10 2

±2%

±50

czerwony

x10 3

pomarańczowy

±15

pomarańczowy

żółty

x10 4

±25

żółty

x10 5

zielony

±0,5%

±20

zielony

niebieski

x10 6

±0,25%

±10

niebieski

x10 7

fioletowy

±0,1%

±5

fioletowy

szary

x10 8

−

±1

szary

x10 9

biały

−

biały

brak

−

±20%

−

brak

PRZYKłADY (kod barwny)

PRZYKłADY (kod literowo − cyfrowy)

Wartość

Według

Tolerancja

Współczynnik

kod

rezystancji

IEC

MIL

temperaturowy

100ppm/K

0,22 W

R22

−

N − ±30%

M − ±20%

K − ±10%

J − ±5%

G − ±2%

F − ±1%

D − ±0,5%

C − ±0,25%

B − ±0,1%

W − ±0,05%

P − ±0,002%

L − ±0,001%

E − ±0,0005%

3,9 W

3R9

50ppm/K

75 W

75R

750

25ppm/K

910 W

910R lub K91

911

15ppm/K

T10

1,8k W

1K8

182

10ppm/K

T13

62k W

62K

623

5ppm/K

T16

470k W

470K lub M47

474

2ppm/K

T18

5,6M W

5M6

565

36M W

36M

366

1,54k W

1K54

1541

43,2k W

43K2

4322

931k W

931K

9313

1,24M W

1M24

1244

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/96

LISTY OD PIOTRA

TABELE CIąGÓW

E12

E24

E12

E24

1.0

1.1

3.3

3.6

1.2

1.3

3.9

4.3

1.5

1.6

4.7

5.1

1.8

2.0

5.6

6.2

2.2

2.4

6.8

7.5

2.7

3.0

8.2

9.1

E48

E96

E192

E48

E96

E192

E48

E96

E192

E48

E96

E192

E48

E96

E192

100

162

261

422

681

101

164

264

427

690

102

165

267

432

698

104

167

271

437

706

105

169

274

422

715

106

172

277

488

723

107

174

280

453

732

109

176

284

459

741

110

178

287

464

750

111

180

291

470

759

113

182

294

475

768

114

184

298

481

777

115

187

301

487

787

117

189

305

493

796

118

191

309

499

806

120

193

312

505

816

121

196

316

511

825

123

198

320

517

835

124

200

324

523

845

126

203

328

530

856

127

205

332

536

866

129

208

336

542

876

130

210

340

549

887

132

213

344

556

898

133

215

348

562

909

135

218

352

569

920

137

221

357

576

931

138

223

361

583

942

140

226

365

590

953

142

229

370

597

965

143

232

374

604

976

145

234

379

612

988

147

237

383

619

149

240

388

626

150

243

392

634

152

246

397

642

154

249

402

649

156

252

407

657

158

255

412

665

160

258

417

673

PODSTAWOWE WZORY

Połączenie szeregowe rezystorów

PUI

= ∗

RRR R

tot

= + + +

...

UI R

= ∗

UPR

PIR

= ∗

Połączenie równoległe rezystorów

Dzielniki napięcia

111 1

...

RRR R

tot

Rozpływ prądów

III

= + 1 2

UUU

= +

RR I

RR U

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/96

= + + +

LISTY OD PIOTRA

5%, którego rezystancja wyniosła:

100,0k W ; 99,90k W (−0,1%); 99,97k W

(0,03%)!

W okolicach 10...20k W sytuacja wy−

glądała tak:

MFR 0,25W o nominale 9,09k W :

9,131k W ; 9,109k W (−0,24%); 9,131k W

(0%!).

Węglowy brązowy−czarny−pomaran−

czowy−złoty (10k W 5%): 10,256k W ;

9,630 (−6,1%); 10,280k W (+0,2%!?).

MŁT 18k W 0,25W: 17,855k W ;

18,151k W (+1,6%); 17,855k W .

Podobnie było z opornikami o mniej−

szej rezystancji. Odchyłki w stanie gorą−

cym nie przekraczały dla rezystorów

MFR wartości 1%, dla innych dochodzi−

ły do 5%.

Jeszcze raz zachęcam cię, żebyś wyko−

nał takie próby ze swoimi rezystorami. Choć

na podstawie takich eksperymentów nie

określisz dokładnie temperaturowego

współczynnika rezystancji, jednak zorientu−

jesz się, że większość twoich rezystorów

zupełnie nie nadaje się do precyzyjnych

układów. Nie znaczy to, że są one nieprzy−

datne − w większości układów mimo wszys−

tko znakomicie spełnią swoją rolę.

Zwróć jeszcze uwagę na rysunek 1

przedstawiający zależność dopuszczalnej

mocy traconej w rezystorach MŁT od tem−

peratury otoczenia. Z rysunku tego wynika,

że dopuszczalna temperatura warstwy re−

zystancyjnej nie może przekraczać

+130 o C. Dla innych rezystorów maksymal−

na temperatura warstwy rezystancyjnej mo−

że być nieco inna. Dla węglowych: +125 o C,

dla metalowych MFR i podobnych: +155 o C.

Ponadto prawie wszystkie rezystory można

obciążać mocą znamionową tylko wtedy,

jeśli temperatura otoczenia nie przekracza

+70 o C, ale w praktyce jest to warunek łatwy

do spełnienia.

Rozważ teraz następujący przykład:

masz zbudować dokładny termometr. W

układzie występuje nowoczesny układ sca−

lony − źródło napięcia wzorcowego o stabil−

ności 50ppm/K (0,005%/K). Napięcie to jest

jednak za wysokie i zastosowałeś dzielnik

zawierający obok rezystora MFR także re−

zystor węglowy RWW albo metalowy MŁT,

których wartość dokładnie dobrałeś za po−

mocą cyfrowego multimetru. Jeśli tempera−

tura wewnątrz przyrządu wyniesie, powiedz−

my +50oC, a przez rezystory będzie płynął

znaczny prąd to może się okazać, że tempera−

tura warstwy czynnej rezystora może wynieść

+70...+100oC. Jeśli nawet przed wlutowa−

niem mierzyłeś rezystor węglowy w tempe−

raturze pokojowej, to w czasie pracy jego

rezystancja może zmienić się nawet o

2...4%. Nawet rezystor MFR o współczynni−

ku temperaturowym w granicach ±100ppm/

K może w takich samych warunkach zmie−

nić swą rezystancję o 0,5%. Czy to będzie

precyzyjny dzielnik, jeśli jedna z rezystancji

zmieni się o kilka procent? Jaka będzie dokład−

ność i stabilność twojego termometru?

Jakie z tego wypływają wnioski?

Z tymi spiralnymi nacięciami wiąże się

jeszcze jedna historia. Wyglądałoby na to,

że rezystor 10M W o obciążalności 0,25W

mógłby pracować w warunkach 1500V,

150µA, bo daje to moc 0,225W. Tak jednak

nie jest! Jeśli tak wysokie napięcie rozłoży

się na długości ścieżki oporowej, może się

zdarzyć, iż napięcie między poszczególny−

mi zwojami będzie na tyle duże, że nastąpi

przebicie między sąsiednimi zwojami. Za−

grożenie to związane jest właśnie z obec−

nością wąskich nacięć międzyzwojowych.

Dlatego producenci podają zawsze dopusz−

czalne napięcie kategorii, które dla rezysto−

rów wielkości “ósemki” (1/8W) wynosi prze−

ważnie 150...250V, a dla “ćwiartek” −

200...400V. Ograniczenia tego nie można

lekceważyć. Jeśli więc chcesz stosować

zwykłe rezystory w obwodach wysokona−

pięciowych musisz szeregowo połączyć kil−

ka jednakowych oporników.

Dochodzisz pomału do końca eksperymen−

tów z rezystorami. Powiedziałem ci, że “po dro−

dze” sporo zepsujesz. Weź teraz mocne szczyp−

ce i spróbuj przełamać każdy rezystor na poło−

wy. Popatrz, co widzisz na przełomie. Czy

wszystkie twoje rezystory mają biały, porcelano−

wy środek? W takim razie wszystkie twoje opor−

niki są rezystorami warstwowymi , żaden nie jest

rezystorem masowym, zapomnij więc o książ−

kowych klasyfikacjach dzielących oporniki na

warstwowe i masowe. Jako masowe wykony−

wane są, choć i to nie jest regułą, rezystory bez−

indukcyjne do w.cz. i rezystory wysokonapięcio−

we.

Jeśli masz jakieś rezystory drutowe

(RDC, RDCO itp.) poświęć też po jednym,

połam je i zobacz jak są zbudowane. Rezys−

tory drutowe mają zwykle dobre współczyn−

niki temperaturowe i szumowe. Jednak ze

względu na swoją budowę najczęściej nie

nadają się do układów w.cz.

Do dziś wiele rezystorów najwyższej

klasy to rezystory drutowe. Prawdopo−

dobnie jednak nigdy w życiu nie dosta−

niesz do ręki takiego rezystora o współ−

czynniku temperaturowym np. 2ppm/K.

Natomiast spotykane powszechnie re−

zystory drutowe są rezystorami o więk−

szej mocy strat − kika do kilkudziesięciu

watów. Warto wiedzieć, że popularne re−

zystory RDCO mają niewielki współ−

czynnik temperaturowy ±100−±200ppm/

k w zależności od rezystancji.

No cóż... zakończyłeś pierwsze zaję−

cia w swoim małym laboratorium. Czy

dowiedziałeś się czegoś nowego? Mam

nadzieję, że przeprowadziłeś podane

eksperymenty i wiesz już czego możesz

spodziewać się po swoich rezystorach.

Nie zapomnij też umieścić w łatwo do−

stępnym miejscy “ściągawki” z tabelka−

mi i szeregami − zapewniam cię, że częs−

to będziesz z niej korzystał.

Na kolejnych zajęciach zajmiesz się

innymi podzespołami.

Cześć

Piotr Górecki

Dla osiągnięcia wymaganej stałości

należy więc stosować sprawdzone dob−

re rezystory metalowe, i w żadnym wy−

padku nie obciążać ich pełną mocą zna−

mionową.

Nie wspomniałem ci do tej pory nic o szu−

mach rezystorów. Temat ten będę gruntow−

nie omawiał w ramach cyklu “Notatnika

praktyka” na łamach Elektroniki Praktycz−

nej. Powiem ci tylko krótko: tanie “cztero−

paskowe” oporniki węglowe, a także meta−

lowe typu MŁT i podobne, szumią nawet

dziesięciokrotnie więcej niż dobre “pięcio−

paskowe” rezystory metalowe. Wiem, że

będziesz próbował budować różne wzmac−

niacze akustyczne. A może już próbowałeś

i zniechęciłeś się beznadziejnie dużymi

szumami? Wiedz, że jedną z przyczyn two−

jego niepowodzenia mogły być rezystory.

Czy już jesteś przekonany, że w pierw−

szych stopniach niskoszumnych przed−

wzmacniaczy powinieneś stosować właś−

nie te drogie, precyzyjne rezystory metalo−

we o tolerancji 1% i małym współczynniku

temperaturowym? Choć akurat wąska tole−

rancja i stabilność temperaturowa nie będą

najistotniejsze w sprzęcie audio, takie właś−

nie rezystory powinieneś zastosować ze

względu na szumy.

Teraz już chyba zrozumiałeś dlaczego w

firmowym sklepie warto zapłacić za dobry

metalowy rezystor o tolerancji 1% i stabil−

ności ±50ppm/K dziesięć razy więcej niż za

oporniki niewiadomego pochodzenia ofero−

wane “na perskim” w paczkach po sto sztuk.

A teraz weź wszystkie przebadane

rezystory i nożem usuń lakier z ich po−

wierzchni. Przypatrz się dobrze wars−

twie przewodzącej. Jak ukształtowana

jest warstwa czynna? Czy widzisz, że

ma ona nacięcia w formie spirali? Czy

zauważyłeś, że poszczególne rezystory

mają różne ilości naciętych “zwojów”?

Ile twoich oporników nie ma nacięć, a

warstwa czynna jest jednolita? Znalaz−

łeś chociaż jeden?

Dzięki tym zwojom zwiększa się długość

ścieżki oporowej i można uzyskać większą re−

zystancję. Ale zauważ, że rezystory o nomina−

łach poniżej kilooma też mają nacięcia i to cza−

sem w większej ilości niż oporniki kilkudziesię−

ciokiloomowe! Ale nacięcia w kształcie spirali

tworzą przecież zwoje cewki − twoje rezystory

mają więc pewną indukcyjność. Ponieważ bę−

dziesz chciał budować także układy w.cz., nie

zapomnij o tym fakcie. Co prawda w układach

w.cz. rzadko stosuje się oporniki o dużych re−

zystancjach (z wieloma naciętymi zwojami), jed−

nak i rezystory o mniejszych nominałach mają

pewną szkodliwą indukcyjność (i także pojem−

ność). Do częstotliwości, powiedzmy 10MHz

możesz się tym zupełnie nie przejmować, ale

dla częstotliwości rzędu dzisiątek i setek mega−

herców twoje rezystory będą raczej słabymi

cewkami lub kiepskimi obwodami rezonanso−

wymi, a nie rezystorami.

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/96

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: