Andrzejewski Jerzy - Popiół i diament.pdf - Jerzy Andrzejewski (1909 - 1983) - Nemo163

Jerzy Andrzejewski

Popiół i diament

Coraz to z ciebie, jako z drzazgi smolnej,

Wokoło lecą szmaty zapalone,

Gorejąc nie wiesz, czy stawasz się wolny,

Czy to, co twoje, ma być zatracone?

Czy popiół tylko zostanie i zamęt,

Co idzie w przepaść z burzą? - czy zostanie

Na dnie popiołu gwiaździsty dyjament,

Wiekuistego zwycięstwa zaranie...

Norwid: Za kulisami

Spostrzegłszy kobietę, która schodziła ulicą w kierunku mostu na

Śreniawie, Podgórski skręcił w bok ku trotuarowi i wóz gwałtownie zatrzymał.

Dwaj młodzi, w automaty uzbrojeni milicjanci poruszyli się natychmiast

czujnie w tyle wozu. Natomiast siedzący przy Podgórskim sekretarz

wojewódzkiego komitetu Partii Robotniczej, Szczuka, wyprostował się i

podniósł na kierowcę cięŜkie, z niewyspania opuchnięte powieki.

- Defekt?

- Nie. Jedna minuta, towarzyszu, i wracam.

Nie wyłączywszy motoru wyskoczył z otwartego jeepa i głośno stukając

po kamieniach podkutymi butami, biec począł w dół. Kobieta, którą chciał

dogonić, zbliŜała się do mostu. Chodnik, jeszcze nie naprawiony, w tym

miejscu potrzaskany był pociskami artyleryjskimi, musiała więc zejść na

jezdnię. Szła wolno, z głową pochyloną, w ramionach takŜe trochę

przygarbiona, w lewej ręce dźwigając duŜą i wyładowaną torbę.

- Pani Alicjo! - zawołał.

Kossecka była tak zamyślona, Ŝe gdy się odwróciła i ujrzała przed sobą

młodego męŜczyznę ubranego w długie buty, spodnie wojskowe i ciemny

sweter pod rozpiętą skórzaną kurtką, w pierwszej chwili nie poznała w nim

dawnego aplikanta męŜa. Ale Podgórski zbyt się śpieszył i zbyt był ucieszony

niespodziewanym spotkaniem, aby spostrzec w oczach pani Alicji wahanie.

- Dzień dobry! - pocałował ją w rękę. - Jak to dobrze, Ŝe panią

zobaczyłem z auta...

Teraz go dopiero poznała po głosie nieco chropawym i po

charakterystycznym pochyleniu wydłuŜonej, zbyt wąskiej w skroniach głowy.

Musiał się był od kilku co najmniej dni nie golić i cień zarostu przyciemniał

jego chudą twarz.

Postawiwszy ciąŜącą jej torbę na ziemi, Ŝyczliwie się uśmiechnęła. Mimo

siwych włosów, licznych bruzd na czole i wielkiego znuŜenia w oczach

uśmiech miała zupełnie jeszcze młody.

- To pan, panie Franku! Jak się pan miewa?

- Ja? Doskonale!

Ostatni raz widziała Podgórskiego przed kilku miesiącami, zimą,

natychmiast prawie po szybkim, lecz gwałtownym przesunięciu się frontu

przez Ostrowiec. Wpadł do niej wówczas któregoś wieczoru, dosłownie na

kilka minut i w takim samym pośpiechu, w jakim odwiedzał ją był kilkakrotnie

jeszcze za czasów okupacji, gdy musiał się ukrywać. Od tego czasu nie

spotkała go więcej, wiedziała jednak, Ŝe wrócił do Ostrowca i od niedawna

pełnił funkcję sekretarza Komitetu Powiatowego.

Mimo oŜywienia wydał się jej mizerny i zmęczony.

- Nie wygląda pan dobrze, panie Franku. Machnął lekcewaŜąco ręką.

Stojący nie opodal jeep huczał nie wyłączonym motorem. Nagle zatrąbił

dwukrotnie klakson.

- To na pana, zdaje się?

Podgórski odwrócił się z gestem zniecierpliwienia. DuŜy i cięŜki

Szczuka, wychyliwszy się z auta, przyzywał go naglącym ruchem. Jeden z

milicjantów stał z automatem przy wozie.

- Idę! Idę! - krzyknął w ich stronę. I począł wyjaśniać Kosseckiej:

- Śpieszymy się bardzo. Czekają na nas w cementowni w Białej, mamy

tam przemawiać na zebraniu. Ale jedno tylko słowo, po to właśnie

wysiadłem... to prawda, sędzia rzeczywiście wrócił?

Skinęła głową.

- Kiedy?

- Przedwczoraj. Podgórski ucieszył się.

- I co, zdrowy? Jak się czuje, bardzo wyczerpany? W jakim jest nastroju?

Nie zdąŜyła odpowiedzieć, gdy znowu zatrąbił klakson. Podgórski

spojrzał na zegarek. Dwadzieścia po piątej. Zebranie robotnicze w Białej

wyznaczone było na piątą.

- Proszę mi wybaczyć, ale mój towarzysz słusznie się niecierpliwi... JuŜ,

juŜ! - krzyknął w jego stronę. I znów się zwrócił do Kosseckiej:

- Wpadnę do państwa jeszcze dzisiaj, pozwoli pani? Za dwie godziny

najdalej, dobrze?

Podniósł rękę pani Alicji do ust i powiedział serdecznie:

- Tak się cieszę, Ŝe pan Kossecki Ŝyje i wrócił... Szczuka przyjął

Podgórskiego bez słowa wyrzutu, tylko w milczeniu pokazał mu zegarek.

Podgórski ruszył na pełnym gazie.

- Przepraszam was - powiedział po chwili - ale to była waŜna dla mnie

sprawa. Najdalej za kwadrans jesteśmy na miejscu.

Szczuka oparł swoje cięŜkie dłonie o kolana i spod spuszczonych powiek

uwaŜnie patrzył na wślizgującą się pod jeepa drogę. Jechali na razie bocznymi

ulicami Ostrowca, więc mimo złej, bardzo wyboistej jezdni mogli rozwinąć

znaczniejszą szybkość.

Po obu stronach wznoszącej się nieco ku górze ulicy ciągnęły się nieduŜe

domki, piętrowe przewaŜnie i ubogie, poznaczone licznymi śladami niedawnej

wojny. Ściany prawie wszystkich kamieniczek poryte były obstrzałem

artyleryjskim, tu i ówdzie rozsunięte i w nieładzie porozrzucane dachówki

odsłaniały mroczne wnętrza strychów, liczne okna pozabijane były dyktą i

deskami, inne, bez szyb i framug, martwo tkwiły wśród poszarpanych murów.

W kilku miejscach bombami rozdarte ściany samotnie się wznosiły ponad

szarymi gruzami. Pusto było w tej stronie miasta, cicho i bezludnie. śadnych

przechodniów. Tylko drobna, przygarbiona staruszka pchała przed sobą

ogromne taczki od wapna, wyładowane ziemniakami. Gdzieniegdzie czerniały

poucinane gałęzie uschniętych akacji.

- Co to za kobieta, z którą rozmawialiście? - spytał Szczuka. Podgórski

skręcał w przecznicę. Naprzeciw jechała ogromna, brezentem kryta

cięŜarówka.

- Kossecka - odpowiedział mijając cięŜarówkę. - śona sędziego.

- Z Ostrowca?

- Znaliście go moŜe?

- Nie. UwaŜajcie...

WjeŜdŜali akurat na rynek, w sam środek ścisku i gwaru. Pełno było tu

ludzi: cywilów pomieszanych z Ŝołnierzami polskimi i rosyjskimi. Na

rozległym placu, pomiędzy prowizorycznymi straganami i dokoła drewnianej,

na biało-czerwony kolor pomalowanej

trybuny, z której zapewne niedawno przyjmowano defiladę, tłoczyły się

wojskowe wozy, ogromne cięŜarówki i platformy z beczkami benzyny.

ChociaŜ front jeszcze w styczniu przeszedł był przez te strony i teraz

dogorywał w ostatnich walkach o dobrych kilkaset kilometrów na zachód,

całość do złudzenia przypominała nastrój miasta przyfrontowego.

W głębi rynku, na tle wiosennej niebieskości nieba, czerniały zarysy

wypalonych kamienic. Nad jezdnią czerwieniały w kilku miejscach ogromne

transparenty. Głośnik radiowy huczał ponad placem donośnym, męskim

głosem:

Wczoraj, 4 maja, o godzinie 6 rano w kwaterze bojowej marszałka

Montgomery'ego zawarto układ o kapitulacji, który postanawia...

Podgórski musiał zwolnić i raz po raz naciskając klakson, z trudem

wśród tłoku torował wozowi drogę. Słowa spikera brzmiały w górze bardzo

wyraźnie.

Wszystkie wojska niemieckie w północno-zachodnich Niemczech, w

Holandii, Danii, na Helgolandzie, Wyspach Fryzyjskich i innych,

łącznie z wszystkimi okrętami wojennymi znajdującymi się w tym

rejonie, składają broń i bezwarunkowo kapitulują. Operacje wojenne

zostają wstrzymane w sobotę o godzinie 8 rano...

Tłum zebrany pod głośnikiem słuchał w milczeniu. Na tro-tuarach teŜ

stały gromadki nieruchomych ludzi. Spiker podniósł cokolwiek głos:

Akt niniejszy stanowi przygotowanie ostatecznej i całkowitej kapitulacji

Niemiec...

Podgórski spojrzał na swego towarzysza.

- Jedźmy! - powiedział Szczuka.

Gdy mijali budynek Partii, na którym powiewała czerwona chorągiew,

stojący przy wejściu wartownik, dostrzegłszy Podgórskiego, począł mu dawać

znaki, Ŝeby się zatrzymał.

- Jedźmy, jedźmy! - powtórzył Szczuka. - Nie ma czasu. Podgórski

wymownym ruchem dłoni dał wartownikowi do zrozumienia, Ŝe się bardzo

śpieszą. Po chwili wyprowadził wóz z największego ścisku i skręcił w

pierwszą przecznicę.

- Widzieliście twarze tych ludzi słuchających komunikatu?

Szczuka skinął głową.

- Bez cienia radości, zauwaŜyliście?

- Czekali na nią za długo.

- Myślicie, Ŝe to tylko to?

- Nie tylko - odparł krótko Szczuka wpatrzony w drogę. Podgórski

poruszył się przy kierownicy.

- Wiem, o czym myślicie. TeŜ się często nad tym zastanawiam.

- Jest nad czym.

- Ale ostatecznie, czy juŜ nie zwycięŜyliśmy?

- Złudzenia! - mruknął Szczuka. - To dopiero początek walki. Nie ma się

co łudzić. Spojrzał na zegarek.

- Będziemy za dziesięć minut?

- Powinniśmy być. JuŜ niedaleko.

Znów przejeŜdŜali przez puste, zniszczone uliczki.

- I cóŜ ten Kossecki? - wrócił do poprzedniej rozmowy Szczuka. - Znacie

go sprzed wojny?

- Tak. Dwa lata pracowałem przy nim w tutejszym sądzie. Do samej

wojny. Wiele mu zawdzięczam. To chyba jeden z naj-porządniejszych ludzi,

jakich znałem. Wrócił teraz z obozu.

- Oświęcim?

- Gross-Rosen.

Szczuka okazał Ŝywsze zainteresowanie:

- Był w Gross-Rossen?

- Cztery lata.

Teraz sobie dopiero przypomniał, Ŝe Szczuka, który w ciągu ostatnich

paru lat przeszedł przez kilka obozów koncentracyjnych, otarł się takŜe i o

Gross-Rossen.

- Prawda, wyście tam teŜ byli?

- Byłem. Ale nie do samego końca. Udało mi się uciec przy pierwszej

ewakuacji. Jeszcze w lutym.

- Musieliście się więc zetknąć z Kosseckim, nie? Szczuka zastanowił się.

- Chyba nie. Jak on wygląda?

- Dość wysoki, barczysty, ciemny blondyn... Szczuka szukał przez chwilę

w pamięci.

- Nie przypominam sobie. Sędzia z Ostrowca?

- Zaraz, zaraz! - przerwał mu Podgórski. - Oczywiście, Ŝe go nie

mogliście znać pod jego własnym nazwiskiem. Wzięto go pod przybranym.

- Chyba Ŝe tak!

- Tylko pod jakim? Pamiętałem doskonale. Ale nadaremnie usiłował

przypomnieć sobie. Potrząsnął wreszcie głową:

- Uciekło mi w tej chwili...

- Skąd go wzięli, z Ostrowca?

- Z Warszawy. Stąd musiał uciekać jeszcze z końcem czterdziestego. Po

pierwszej większej wsypie.

- Razem pracowaliście?

- Z początku tak. Później dopiero udało mi się nawiązać kontakty z

naszymi ludźmi.

- UwaŜajcie! - mruknął Szczuka. Podgórski roześmiał się:

- Nie ma obawy! Znam tę drogę jak własną kieszeń. Z tej strony

Ostrowca most na Śreniawie był zerwany i objazd prowadził wyboistą, w

ciasną gardziel wąwozu wciśniętą, wiejska miedzą. Trudno było o drogę

podlejszą. Jeep, chociaŜ przystosowany do pokonywania najcięŜszych

wertepów, z trudem przedzierał się przez te wyboje.

W jednym miejscu wąwóz się zwęŜał. Młodziutkie olszyny. pokrywające

jego strome zbocza, wdzierały się do wnętrza wozu Jedną z gałązek, najdalej

wysuniętą i pełną drobnych, kleistych listeczków, odsunął Podgórski na bok

ręką, kilka listków zatrz\ mując w dłoni.

- Popatrzcie, jaka wiosna! - pokazał Szczuce. Droga gwałtownie skręcała

i tuŜ za zakrętem, uwolniona nagle od ścian wąwozu, otwierała się na rozległy

wśród bujnej łąki zjazd ku rzece, wprost na drewniany, prowizoryczny most.

Nie opodal mostu czerniała gromada ludzi. Szczuka pochylił się ku szybie.

- CóŜ tam znowu?

Podgórski przedtem juŜ, ledwie wyprowadził wóz spoza zakrętu,

zauwaŜył był zbiegowisko. Ludzi było sporo, około dwudziestu. Od razu

spostrzegł wśród nich kilku milicjantów. Nieco z boku, pośrodku łąki, stało

przechylone na bok auto, takŜe amerykański yeep.

Tymczasem z dołu musiano ich juŜ zauwaŜyć, bo dwaj milicjanci

odłączyli się od tłumu i wybiegłszy na drogę poczęli dawać zjeŜdŜającemu

wozowi rozkaz zatrzymania się. Jeden z siedzących w tyle wozu milicjantów

pochylił się ku Podgórskiemu:

- To nasi chłopcy, z Ostrowca.

- Widzę.

Teraz juŜ i inni ludzie, w których Podgórski rozpoznał robotników z

Białej, biegli ku drodze. Ledwie wóz stanął, otoczono go ze wszystkich stron.

Podgórski nie zdąŜył wysiąść, gdy przedarł się ku niemu jeden z robotników,

towarzysz z partyzantki.

- Wiesz juŜ?

Podgórski rozejrzał się po stojących dokoła. Wszyscy mieli twarze

powaŜne i zasępione.

- Nie - powiedział wolno. - Co się stało?

- Dwóch naszych ludzi zamordowano - odezwał się stojący z tyłu siwy

robotnik. - To się stało! Podgórski pobladł.

- Kogo?

- Smolarskiego i Gawlika.

Szczuka, z trudem wydźwignąwszy z auta ogromne ciało, stanął przy

Podgórskim. Podpierał się laską, kulał bowiem. Podgórski spojrzał na niego.

- Słyszeliście? Tamten skinął głową.

- Nie w wesołej chwili przyjechaliście do nas, towarzyszu -odezwał się

ktoś z boku.

- Kiedy to się stało? - spytał Szczuka. Jeden z milicjantów przysunął się

bliŜej:

- Przed niecałą godziną. Ludzie przy budowie mostu posłyszeli w tej

stronie strzały. Przybiegli zaraz, ale juŜ było za późno.

- Sprawców schwytano?

- Na razie nie. Szczuka machnął ręką:

- To juŜ nieprędko znajdziecie. Gdzie to się stało, tutaj?

- W wąwozie. Tamci musieli się zaczaić. Parę serii starczyło. Wóz sam

się na dół stoczył i wywrócił...

Andrzejewski Jerzy - Popiół i diament.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: