PRAWO WYBORCZE
Międzynarodowe:
· Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych – art. 25 – dot. biernego i czynnego prawa wyborczego.
· I protokół dodatkowy do EKPC – art. 3 – dot. wolnych wyborów do ciała ustawodawczego
· Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Czynne prawo wyborcze:
· 18 lat
· Obywatelstwo polskie
· Osoba nie ubezwłasnowolniona
· Osoba nie pozbawiona praw politycznych prawomocnym orzeczeniem sądu
· Osoba nie pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu
Bierne prawo wyborcze
· Czynne prawo wyborcze
· Odpowiedni wiek: 21 lat do sejmu, 30 do senatu i 35 na prezydenta
Przymiotniki wyborcze – fundamentalne założenia dotyczące uprawnień obywatelskich w postępowaniu wyborczym i określają minimalne prawa demokratyczne
1. Powszechność wyborów
· Nie przewiduje o nie dopuszcza realnych cenzusów (tzn. szczególnych wymagań stawianych obywatelom w celu odsunięcia ich od wyborów z powodów politycznych) – np. rasa, majątek, zawód.
Dotyczy dorosłych mających pełnię praw cywilnoprawnych.
· Pierwsza: Szwajcaria i Francja – 1848
· Odnosi się do czynnego i biernego prawa wyborczego
· Odniesienie do całokształtu praw w procedurze wyborczej
· Do parlamentu UE bierne prawo wyborcze mają ci, którzy nie są go pozbawieni w swoim kraju.
· Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy
· Rejestr i spis wyborców prowadzą gminy z urzędu ( wymóg rejestracji przy wyborach do parlamentu europejskiego)
a. Na wniosek:
i. Stałe zamieszkanie, ale brak zameldowania
ii. Czasowy pobyt, w czasie w którym są wybory
b. Dopisani:
i. Jednostki skoszarowane
ii. Niepełnosprawni – tam gdzie są dla nich odpowiednie warunki
c. Dopisani w dniu wyborów
i. Pominięci w spisie
ii. Wykreśleni z powodu np., pobytu w szpitalu
d. Spisy ją jawne
e. Obwody tworzy się na zasadzie terytorialnej (wyjątki – szpitale, ośrodki pomocy społecznej)
· Informowanie o procedurze wyborczej
2. równość
· Dotyczy całokształtu uprawnień wyborczych w procedurze wyborów
· Nie wynika że, wybory do senatu są nierówne
· Formalna: taka sama liczba głosów ( każdy ma 1 głos)
· Materialna: taka sam siła głosu ( każdy głos tak samo ważny)
· Pozycja mniejszości narodowych – brak progu wyborczego
· Do sejmu:
a. Liczba mieszkańców kraju / liczba posłów = liczba mandatów w okręgu (proporcjonalna do liczby mieszkańców)
b. Równość pod względem materialnym (podpis odbioru karty)
c. Równość pod względem formalnym
· Do senatu
a. Ogólna zasada równości wobec prawa
b. Równość formalna
c. Zasada równości szans
· 9 miesięcy przed końcem kadencji PKW – wniosek o zmianę liczby okręgów => zmiana liczby mandatów w danym okręgu (ze względów demograficznych)
· Naruszenie zasady równości
a. System kurialny – Austro – Węgry, zabór Pruski
b. System pluralny – wyborcy maja różną liczbę głosów – Zjednoczone Królestwo
c. System, w którym ojciec rodziny mógł mieć dodatkowe głosy – Belgia
d. Jedni wyborcy mogą zgłaszać kandydatów, inni nie – Polska Ludowa
· Łamanie zasady równości pod względem materialnym
a. Wyłącznie niektórych okręgów z wyborów
3. bezpośredniość
· znaczenia:
a. jednostopniowość wyborów
b. głosowanie na konkretnego kandydata nie na listę (umożliwia ujawnienie preferencji personalnych od których zależy skład organu)
c. głosowanie osobiście – krytykowane – większość twierdzi, że nie dotyczy zasady bezpośredniości.
4. tajność
· odnosi się do aktu głosowania
· nikt wbrew woli wyborcy nie może zapoznać się z treścią oddanego przez niego głosu
· obowiązkowa tajność (koperty, miejsce do głosowania) – brak sankcji
a. trzeba zapewnić tajność – miejsce
b. zapieczętowana urna wyborcza
c. karty drukowane jednostronnie
d. ścisłe określenie treści karty
5. wolność ( szósty przymiotnik)
· znaczenia: (nie zostało ujęte wyraźnie w Konstytucji
a. niektórzy mówią, że wybory z samej istoty są wolne
b. wolność od nacisków zewnętrznych
c. brak obowiązku głosowania (obowiązek – Belgia)
d. akcent na konkurencyjność wyborów
i. udział wszystkich ugrupowań – równość szans
ii. wolność zgłaszania kandydatów
iii. wolność prowadzenia kampanii wyborczej
iv.
6. proporcjonalność
· dotyczy systemu wyborczego
Systemy wyborcze
1. większościowe:
a. system większości zwykłej
i. wygrywa ten, który ma najwięcej głosów
ii. wszystkie mandaty dla tych, którzy mają najwięcej głosów
iii. USA, Wielka Brytania
b. System większości bezwzględnej
i. Wygrywa ten, który ma bezwzględną większość głosów
ii. Gdy nikt nie ma – druga tura:
1. kandydaci zgłaszani od początku
2. dwóch najlepszych z pierwszej tury
iii. Francja
2. proporcjonalne:
a. system Victora d’Hondta (Belgia)
i. liczbę ważnie oddanych głosów dzieli się przez kolejne liczby naturalne i wybieramy największe ilorazy. Tyle mandatów przypada liście, ile miała mandatów.
ii. Korzystny dla silnych partii
b. System Andre Sainte – Lagne
i. Liczbę ważnie oddanych głosów dzieli się kolejno przez 1,4,3,5,7 i kolejne liczby nieparzyste. Procedura jak w systemie d’Hondta
ii. W miarę zrównoważony
c. System największej reszty
i. Dzielnik wyborczy = liczba ważnie oddanych głosów (zsumowana) / liczba mandatów
ii. Liczbę ważnie oddanych głosów na kolejne listy dzieli się przez dzielnik wyborczy
iii. Liczba mandatów – tyle ile całości wyszło (odcinamy ułamki)
iv. Reszta mandatów wg najwyższych części po przecinku
v. Korzystny dla słabych partii
· System większości względnej
a. deformuje reprezentację parlamentarną partii w stosunku do siły politycznej
b. W wyborach parlamentarnych partia, która przegrała wybory, może mieć największą liczbę mandatów.
c. Głos na partię małą to glos stracony
d. Małe zmiany preferencji wyborczych mogą znacząco wpłynąć na wynik wyborów
· System większości bezwzględnej
a. wymusza sojusze polityczne
b. deformuje reprezentację partii w stosunku do jej siły wyborczej
c. blok, który wygrał w I turze, w drugiej może otrzymać znacznie mniej głosów
d. Małe zmiany preferencji = duży wpływ na wynik wyborów
· System proporcjonalny
a. Odzwierciedla siłę wyborczą partii
b. Korzystny dla małych partii
c. Mniejsze znaczenie ma prawo do rozwiązywania parlamentu
d. Zmiany preferencji nie mają znacznego wpływu na wynik wyborów.
Maurice Deveryez twierdził, że
· system większości zwykłej w długim okresie powoduje system dwupartyjny
· system większości bezwzględnej w długim okresie powoduje system wielopartyjny
· system proporcjonalny powoduje w długim okresie system rozbicia partyjnego
Zgłaszanie kandydatów w Polsce
· Art. 100 – prawo zgłaszania kandydatów do parlamentu
o Partie polityczne
o Wyborcy
· Prawo zgłaszania kandydatów na prezydenta
Wybory na prezydenta
· Komitet na podstawie 1000 podpisów zarejestrowany przez PKW
· By kandydat mógł kandydować – 100 000 podpisów
· Przy odmowie rejestracji – skarga do SN
· I tura – bezwzględna większość, gdy nikt takiej nie otrzyma, to jest II tura – dwóch najlepszych z pierwszej – zwykła większość
Wybory do sejmu i senatu
· 3 rodzaje podmiotów mogą zgłaszać kandydatów:
o Komitety wyborcze partii politycznych (w praktyce – organy partii politycznych)
o Koalicyjne komitety wyborcze ( co najmniej 10 osób)
o Komitety wyborcze wyborców ( co najmniej 15 osób, 1000 podpisów)
· Komitety koalicyjne i wyborców muszą zawiadomić PKW, która sprawdza czy wymogi są spełnione (skarga do SN)
· Można kandydować w jednym okręgu wyborczym na jednej liście do sejmu albo do senatu
· Komitet zbiera 5000 podpisów wyborców z danego okręgu by zarejestrować listę do sejmu
·...
prawozaoczne