II. ŹRÓDŁA PRAWA
Pojęcie źródeł prawa
- prawo – jako system norm, norma – jako nakaz lub zakaz określonego postępowania
- źródłem – akty organów władzy publicznej; źródła powszechnie obowiązujące: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia i akty prawa miejscowego – akty prawotwórcze
- normatywna koncepcja źródeł – przepisy + reguły interpretacyjne
- akty normatywne – zawierające generalno-abstrakcyjne normy prawne
- akty stosowania prawa – rozstrzygające konkretne sprawy, zawierające normy konkretno-indywidualne
- wyróżnia się szczególną treścią, szczególną formą i szczególną mocą (najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego)
- podstawa całego systemu prawa – przedmiotem jej regulacji są najważniejsze kwestie, w dużym stopniu determinuje materialną treść i sposób stosowania prawa
- przesądza o sposobie tworzenia prawa
- aspekt pozytywny – jej normy konkretyzowane w ustawach i innych aktach
- aspekt negatywny – akty normatywne niższego rzędu muszą być z nią zgodne
- zawiera normy bezpośrednio wiążące – określające w sposób w miarę jednoznaczny zachowanie adresata oraz normy programowe, wyznaczające jedynie ogólny kierunek działania organów państwa
- przepisy Konstytucji – wysoki stopień ogólności, o charakterze zasad – głównych rozstrzygnięć zawartych w Konstytucji, które w sumie składają się na charakter państwa
- instytucje – zespół norm powiązanych ze sobą dla realizacji określonego celu
Specyfika wykładni:
- instrumentalne uzasadnianie obowiązywania norm – wywodzenie z obowiązujących norm lub ich zespołów innych, którym przypisuje się walor konstytucyjnego obowiązywania; odwoływanie się do argumentów aksjologicznych, założeń teoretycznych
- w ramach Konstytucji – wewnętrzna hierarchia norm
- Trybunał Konstytucyjny – stanowiąc rozstrzygnięcia o charakterze precedensowym przesądza o określonej wykładni; jego sędziowie podlegają tylko Konstytucji
- pełni funkcję negatywnego ustawodawcy – określa, jakie normy prawne są niezgodne z Konstytucją; przesądza o sposobie rozumienia aktów podkonstytucyjnych
- w procesie stosowania prawa – wykładnia ustaw w zgodzie z Konstytucją; w razie wątpliwości – interpretacja zgodna z Konstytucją; sądy nie mogą same oceniać konstytucyjności ustaw
- monizm prawa międzynarodowego – istnieje jeden system prawny, którego źródłami są akty prawa międzynarodowego i krajowego; akty prawa międzynarodowego działają w systemie prawa krajowego wprost, nie trzeba podejmować szczególnych dodatkowych czynności; akty te mają wyższą moc od prawa krajowego – Konstytucja: uznanie wprost źródła prawa międzynarodowego za źródło prawa polskiego
- recepcja ratyfikowanych umów do prawa krajowego poprzez ich transformację
- zasada bezpośredniego stosowania umów, z wyjątkiem tych, których stosowanie uzależniono od wydania ustawy
- związanie postanowieniami umowy organów władzy publicznej, rozstrzygnięcia w oparciu o postanowienia umów
- umowy ratyfikowane za zgodą parlamentu – pierwszeństwo przed ustawami; ratyfikowane przez Prezydenta samodzielnie – moc mniejsza niż ustaw, ale pierwszeństwo przed aktami wykonawczymi
- akt prawny zawierający generalno-abstrakcyjne normy (znaczenie materialne), uchwalany przez Sejm przy udziale Senatu (znaczenie formalne)
- żaden inny organ nie może stanowić ustaw – wyłączność ustawodawcza parlamentu
- ogólna kompetencja prawodawcza – jako podstawa działalności ustawodawczej; ustawodawca może regulować wszelkie sprawy przez siebie wybrane
- granice wyznacza Konstytucja – zakaz stanowienia ustaw normujących materie przez Konstytucję niedowolone
- ustawa jako podstawowa forma działalności prawotwórczej w państwie
- zasada wyłączności ustawowej – określone materie regulowane wyłącznie w formie ustawy: normowanie sytuacji prawnej jednostki i innych podmiotów, normowanie podstawowych elementów ustroju władz publicznych
- rozstrzygnięcia o charakterze podmiotowym – zawarte w ustawie, nawet jeśli dopuszcza się normowanie pewnych kwestii w rozporządzeniach
- akt normatywny wykonawczy w stosunku do ustaw
- wydawany przez organy wskazane w Konstytucji: Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa RM, ministrów (resortowych), przewodniczących określonych w ustawie komitetów, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji – katalog zamknięty, ustawodawca nie może wskazać innego adresata upoważnienia
- na podstawie szczegółowego upoważnienia (w każdym przypadku – konieczność wskazania organu i szczegółowego określania materii) zawartego w ustawie i w celu jej wykonania – zakaz udzielania upoważnień ogólnych, blankietowych
- w celu wykonania ustawy – rozporządzenia normują tylko takie sprawy, które są uregulowane w ustawie, a które służą realizacji tych samych celów
- treść upoważnienia – formułowana w sposób jednoznaczny
- upoważnienie – zakres spraw przekazanych do regulacji i wytyczne dotyczące treści rozporządzenia = ustawodawca musi określić organ upoważniony, określić zakres materii normowanej w rozporządzeniu, wyznaczyć (do pewnego stopnia) treść aktu lub sposób uczynienia użytku z kompetencji do jego wydania
- rozporządzenie nie może wkraczać w sferę materii prawnych regulowanych innymi ustawami, przekształcać ich treści, dokonywać modyfikacji
- zakaz subdelegacji
- rozporządzenie jako jedyny rodzaj powszechnie obowiązującego aktu wykonawczego
- akty normatywne powszechnie obowiązujące o szczególnym charakterze (na podst. art. 234)
- wydawane przez Prezydenta na wniosek RM w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie – podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu
- mogą określać: zasady i zakres działania organów władzy publicznej, zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i prawa człowieka, zasady wyrównywania szkód z tego tytułu powstałych
- wkracza w sferę praw człowieka jedynie w niezbędnym zakresie, zawiera mechanizmy zmierzające do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa
- moc prawna = zwykłym ustawom
- nie powinny uchylać, zmieniać ustaw, powinny być zgodne z Konstytucją i umowami ratyfikowanymi za zgodą w ustawie
- ograniczony zakres przedmiotowy
- charakter generalno-abstrakcyjny, obowiązują na obszarze działania organów, które je wydają
- wydają: organy samorządu terytorialnego, terenowe organy administracji rządowej
- konieczne upoważnienie zawarte w ustawie (ustawa o samorządzie terytorialnym)
- charakter wewnętrznie obowiązującym; adresowane wyłącznie do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu akt, tylko te jednostki są nimi związane
- akty służące przede wszystkim sprawnemu funkcjonowaniu administracji rządowej
- mimo braku wyraźnego zakazu, obowiązuje zakaz subdelegacji
- adresatami nie mogą być obywatele ani podmioty prawa publicznego i prywatnego
- wymóg zgodności z obowiązującym prawem
- szeroka definicja podległości organizacyjnej: NBP
- uchwały RM – o charakterze kolegialnym, mogą mieć charakter samoistny; adresatami – jednostki organizacyjnie podległe; nie mogą wkraczać w materię regulowaną ustawowo; nie mogą stanowić podstawy dla wydawania decyzji administracyjnych czy orzeczeń sądowych
- zarządzenia premiera i ministrów – zawierające generalno-abstrakcyjne normy prawne, mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy, mają regulować działania całej administracji rządowej lub poszczególnych jej działów
- katalog uprawnionych – otwarty, o upoważnieniu decyduje ustawodawca zwykły
- zawiera pozytywistyczny sposób rozumienia prawa – prawo powstaje przez akt jego stanowienia przez podmiot i w formach w Konstytucji przewidzianych
- polski system – el. niepozytywistyczne; niekiedy treść prawa zdeterminowana aksjologicznymi podstawami
- hierarchiczne uporządkowanie – norma niższej rangi powinna być zgodna z normą rangi wyższej
- otwartość systemu – możliwość przekazania organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów państwa w niektórych sprawach
- normatywny charakter Konstytucji – nakaz bezpośredniego stosowania; ostateczny charakter konstytucyjności prawa
prawozaoczne