III. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWOWOŚCI
Początkowe partie Konstytucji
- jedynie ustalanie ogólnego kierunku interpretacji – ustalanie znaczenia norm szczegółowych
- wyrażanie generalnych zasad, których stosowanie, ze względu na wysoki stopień abstrakcji, wzbudzać może trudności
- normy programowe – o znacznie ogólniejszym, pojemniejszym charakterze; znaczenie dla konstruowania norm konstytucyjnych
- treści mobilizujące i edukacyjne
- każdy obywatel może korzystać z wszystkich urządzeń i instytucji RP
- każdy winien w miarę swych możliwości przyczyniać się nie tylko do niewzruszalnego trwania instytucji, ale przejawiać wysiłki zmierzające do ich rozwoju i rozszerzenia
- państwo jako wspólne dobro przerasta aparat władzy publicznej – rozumiane jako swoiste zrzeszenie obywateli, w którym są oni członkami pewnej wspólnoty obywatelskiej
- wskazanie na Naród/lud jako piastuna i/bądź źródło władzy publicznej
- władza Narodu władzą suwerenną (zwierzchnią) → wykonywać władcze funkcje publiczne mogą jedynie takie czynniki, które są w stanie powołać się na legitymację (upoważnienie) Narodu
- dopuszczenie funkcjonowania wszelkich form kontroli obywatelskiej nad działalnością czynników sprawujących władzę
- uznawanie i sankcjonowanie form, przez które zamieszkujący państwo obywatele mogą artykułować postulaty, wyrażać interesy, manifestować potrzeby, formułować wolę co do kierunku rozwiązania problemów
- powinny funkcjonować mechanizmu legitymowania władzy publicznej przez Naród
- działalność swobodna, nieskrępowana obywateli, o statusie ludzi wolnych, niezależnych w egzystencji od państwa – wolnościowy status obywateli
- postępowanie ludzi winno być określone przez reguły prawa, te zaś powinny przypisywać funkcjonariuszom publicznym możliwie niewielki zakres swobodnego uznania przy stosowaniu prawa w toku wykonywania czynności urzędowych – podejmowanie działań wyłącznie na podstawie wyraźne przyznanych kompetencji
- zasada praworządności – działanie organów jedynie na podstawie i w ramach kompetencji
- na obywatelach – jedynie obowiązek nienaruszania prawa
- właściwe wykonywanie czynności władczych – zabezpieczone przez rozbudowane instytucje kontrolujące
- standardy państwa prawnego – na podstawie porozumień, konwencji i paktów międzynarodowych: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (1966) + odpowiednie konwencje europejskie
- właściwości formalne systemu prawa – jasność, co jest prawem i gdzie prawo można „odnaleźć”, jasność co do procedur tworzenia, ustalania treści i dostępności prawa
- przepisy – sformułowane w sposób zrozumiały i jednoznaczny
- zakaz retroaktywności prawa
- wymóg konstruowania takich rozwiązań prawnych, które są adekwatne do celu im stawianego (aby środki nie przerastały celu)
- państwo odgrywa aktywną rolę w życiu społecznym
- władza zobowiązana do interwencji, korygowania (czasem sterowania) przebiegiem życia społecznego – stwarza obywatelom w miarę równe szanse do zajmowania i utrzymywania właściwego i stosownego miejsca w życiu społecznym
- tworzenie osłon, pewnych preferencji dla określonych kategorii osób ≠ przekreślanie na siłę wszelkich nierówności; nie jest też tożsame z państwem opiekuńczym
- zasada subsydiarności – wymóg uznawania właściwości do rozwiązania określonych kwestii w pierwszym rzędzie przez te podmioty, które kwestiom tym są najbliższe
- ponadto – społeczna, ale rynkowa gospodarka
- 1 system organów – bez funkcjonowania na terytorium RP organów innych państw
- decentralizacja władzy (wprowadzenie dla potrzeb zarządu państwowego okręgów terenowych), wprowadzenie samorządu terytorialnego (uznanie ludności zamieszkującej tereny poszczególnych jednostek za „wspólnoty mieszkańców” i powierzenie im zadań publicznych)
- funkcjonowanie dużych i o sporych kompetencjach jednostek samorządowych – regionalizm; regiony – jednostki terytorialne, w których następuje mniej więcej bilansowanie społecznych potrzeb z możliwościami ich zaspokojenia
- funkcja ustawodawcza (stanowienie norm prawnych), funkcja wymierzania sprawiedliwości (rozstrzyganie sporów prawnych przez organ niezwiązany z podmiotami spór wiodącymi), funkcja wykonawcza (realizacja ustaw, podjęcie działań na odcinku nieuregulowanym ustawowo – inicjatywa)
- postulat funkcjonalnego połączenia podziału władzy z trójpodziałem w sensie organizacyjnym
- Sejm i Senat – ustawodawcze, Prezydent i RM – wykonawcze, sądy i trybunały – sądownicze
- wymóg zapewnienia równowagi władz – każda z nich winna posiadać odpowiednio doniosłe kompetencje i stanowisko, niedopuszczalność występowania między nimi układów nadrzędności i podporządkowania
- postulat współdziałania władz; wszystkie trzy władze muszą funkcjonować przy pewnym minimum wewnętrznych powiązań
- rozgraniczenie kompetencji – przyjęcie trojakiego domniemania kompetencji – pewna norma generalna wskazująca, ze dana funkcja wykonywana jest przez wskazany organ jako reguła, ale nie bez wyjątków
- uprawnienia organów jednej władzy do podejmowania czynności z zakresu innej jest wyjątkiem od zasady rozgraniczenia – interpretowane zawężająco; TK jako rozstrzygający w sytuacjach problemowych
- rozdział kompetencji jako reguła
- funkcjonowanie praw rynku
- społeczność gospodarki – dopuszczalność korygowania praw rynku przez państwo w celu uzyskania realizacji określonych potrzeb społecznych
- wolność działalności gospodarczej – wolność każdego do podejmowania produkcji i wprowadzania do obrotu wszelkiego rodzaju dóbr i usług przy posługiwaniu się tolerowanymi przez prawo formami tej aktywności; równość podmiotów gospodarczych
- prywatna własność – konstytucyjny zakaz przeprowadzania nacjonalizacji
- solidarność, dialog, współpraca partnerów społecznych
- funkcja wychowawczo-mobilizująca, a nie jednoznaczna norma prawna
- obowiązek ukształtowania w ustawach pewnych form dialogu
prawozaoczne