CHARAKTERYSTYKA NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ DZIECI
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo wyróżniają się określonym zespołem cech zachowania. Cechy te ujawniają się w sposobie wykonywania codziennych czynności, w zabawie, w pracach domowych. Również kontakty z dorosłymi i rówieśnikami pozwalają zaobserwować wiele reakcji dziecka nadpobudliwego, różniących go od innych dzieci. Zastanówmy się więc, jakie formy zachowania uznamy za przejaw nadpobudliwości psychoruchowej.
A) ZESPÓŁ OBJAWÓW NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Podstawowym objawem nadpobudliwości, najbardziej widocznym, jest nadruchliwość. Wyraża się ona w znacznie większej liczbie ruchów, niż to się obserwuje u przeciętnego dziecka. Ponadto nadmierna ruchliwość przejawia się poprzez ciągłe kręcenie, bieganie, podskakiwanie, częste zmiany pozycji oraz ogólną niemożność zachowania spokoju. Dla dzieci nadpobudliwych rzeczą dominującą w zabawie jest ruch. Wolą one gonitwy, zawody, siłowanie się, niż zabawy wymagające spokoju lub ograniczające ruch dziecka. Zwykle w zabawach wymagających siedzenia, skupienia uwagi, dzieci nadpobudliwe przeszkadzają swoim rówieśnikom, nie uważają, kręcą się. Oprócz tego, gdy dziecko nadpobudliwe pozostawimy w bezczynności i pozornym spokoju, zauważamy, że wykonuje ono szereg drobnych ruchów w obrębie własnego ciała. Te drobne ruchy to: manipulowanie przedmiotami, poprawianie garderoby, szarpanie włosów lub też ogryzanie paznokci. “Wzmożone reakcje ruchowe dziecka nadpobudliwego są często następstwem jego nadmiernej pobudliwości emocjonalnej. Pobudliwość emocjonalna przejawia się w postaci wybuchów złości, łatwego obrażania się, czasem płaczliwości i braku opanowania. Towarzyszą temu też bardzo często czerwienienie, pocenie się, zaburzenia snu, przyśpieszone bicie serca". Wielu badaczy (m. in. Hanna Nartowska, M. A. Stewart i G. Heuger) opisując zachowanie dzieci nadpobudliwych "podkreśla ich wzmożoną skłonność do bijatyk, dokuczliwości, niezdyscyplinowania wobec poleceń dorosłych, niechęć do podporządkowania się współtowarzyszom rozmów, zabaw". Zdaniem naukowców m. in. J. Abramsona dzieci te są "niewytrwałe w zabawach, wykazujące skłonności do zniecierpliwienia, nie znoszące czekania, dezorganizujące zajęcia w przedszkolu, są zuchwałe, bezczelne, kłamliwe czyli konfliktowe". Mówiąc o pobudliwości emocjonalnej należy także zwrócić uwagę na LABILNOŚĆ - zmienność nastrojów i INFANTYLIZM UCZUCIOWY.
"Labilność - to nic innego jak przechodzenie z nastroju radosnego podniecenia, do smutku, a czasem wręcz gniewu.
Infantylizm zaś przejawia się przez niespodziewane i niezrozumiałe stawianie oporu przy jednoczesnym uleganiu różnym wpływom".
Opisane objawy powodują, że dzieci z nadpobudliwością są mało odporne na trudne sytuacje, łatwo się zniechęcają, tracą zapał, a co się z tym wiąże porzucają rozpoczęte zadania, prace, zabawy. Dlatego też bardzo często dzieci takie nazywamy niestałymi.
Nadpobudliwość przejawia się również w działalności umysłowej dziecka. Dziecko nadpobudliwe jest prawie zawsze zainteresowane wszystkimi bodźcami płynącymi z otoczenia. W związku więc z tym nie potrafi ono dokonać selekcji, wyboru napływających bodźców.
Ma również trudności w koncentrowaniu się na określonym przedmiocie lub na czynności wykonywanej w danej chwili. Następstwem tego rodzaju zaburzeń uwagi są często: chaotyczność, roztargnienie, zapominanie. Bardzo też często praca intelektualna męczy dzieci nadpobudliwe.
Z analizy tej wynika, iż nadpobudliwość psychoruchowa ujawnia się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej oraz emocjonalnej.
W indywidualnych przypadkach obserwuje się nasilone objawy nadpobudliwości w jednej ze sfer aktywności dziecka np. w postaci nadmiernej ruchliwości, wzmożonej aktywności poznawczej lub jako nadwrażliwość emocjonalna. Możliwe jest również występowanie całego zespołu objawów u tego samego dziecka.
B) OBJAWY WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE Z NADPOBUDLIWOŚCIĄ PSYCHORUCHOWĄ
Oprócz typowych dla nadpobudliwości objawów spotykamy jeszcze dwie grupy zaburzeń, które wg Hanny Nartowskiej "odgrywają istotną rolę w przystosowaniu dziecka do wymagań otoczenia i mogą stać się dodatkowym czynnikiem dezorganizującym jego czynności i prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie". Pierwszą grupę stanowią objawy, jakie obserwuje się w nerwowości lub nerwicy. Zaburzenia te to: moczenie, jąkanie, lęki nocne, zbędne ruchy nawykowe, tiki, onanizm itp. Objawy te, podobnie jak nadpobudliwość psychoruchowa są wyrazem zaburzonej równowagi procesów nerwowych. Dlatego też nadpobudliwość uważana jest przez naukowców m. in. G. E. Suchaniewą, Z. Włodarskiego, K. Dąbrowskiego, jako wstępny etap zaburzeń nerwicowych.
Drugi rodzaj zaburzeń to nieharmonijność rozwoju psychoruchowego, polegająca na opóźnionym rozwoju niektórych funkcji psychicznych.
Opóźnienia te powodują specyficzne trudności w zakresie postrzegania wzrokowego, bądź słuchowego lub przejawiają się niższym poziomem sprawności ruchowej dziecka.
Fragmentaryczne deficyty w zakresie postrzegania wzrokowego objawiają się w postaci trudności w różnicowaniu, zapamiętywaniu kształtów, układów przestrzennych. Tym Sposobem dzieci dobrze, prawidłowo widzące, mają trudności w odnajdywaniu znanego kształtu wśród innych, nie potrafią wskazać elementów różniących kształty podobne. W związku też z tym, dzieci takie na ogół nie lubią budować z klocków według wzoru, a gdy już się tego podejmą, to ich budowle są niedokładne.
Objawy fragmentarycznych deficytów słuchowych polegają na tym, że dzieci dobrze słyszące, nie potrafią naśladować, różnicować, zapamiętywać przede wszystkim zespołów dźwięków lub też czasem dźwięków pojedynczych. W związku tez z tym, dzieci takie często wykazują nieprawidłowy rozwój mowy. Wolno przyswajają nowe słowa lub też zniekształcają je. Dzieci z takimi objawami bardzo niechętnie słuchają czytania lub opowiadania. Mają również kłopoty w przyswajaniu sobie wierszyków i piosenek. Często przy śpiewie i tańcu wykazują brak poczucia rytmu.
Zaburzenia w zakresie sprawności ruchowej polegają przede wszystkim na braku precyzji ruchów rąk oraz złej koordynacji ruchów całego ciała. Dzieci te często brzydko rysują, czynności codzienne wykonują wolno lub bardzo niedokładnie, niszczą i psują zabawki.
Dzieci nadpobudliwe, którym towarzyszą opisane powyżej zaburzenia sprawiają poważne trudności wychowawcze. Trudność sprawia im również nauka w szkole.
PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Znając już objawy nadpobudliwości należałoby się zastanowić, czy nadpobudliwość jest zespołem objawów powstałych na tle nerwowym dziecka, czy też jest to zespół cech wynikających z osobowości - cech temperamentu. Szukając odpowiedzi i wyjaśnień naukowcy stwierdzili, iż rozgraniczenie tego co patologiczne, a co typologiczne w odniesieniu do dzieci nie jest łatwe.
A) TYP UKŁADU NERWOWEGO JAKO PODŁOŻE NADPOBUDLIWOŚCI
Jak wiemy podstawowymi procesami nerwowymi w mózgu, wywołanymi bodźcami z zewnątrz są procesy pobudzenia doprowadzające do ruchu lub czynności określonego narządu oraz procesy hamowania, które powstrzymują ruch czynności. Zespalając to w całość - bodziec wywołuje reakcję albo ją hamuje.Wiemy jednak także, że działając tym samym bodźcem, u różnych osób można wywołać zupełnie różne reakcje. Różnice te związane są z fizycznymi i psychicznymi właściwościami człowieka. Wiedząc o tym, m. in. uczony J. P. Pawłow podzielił "ludzi" na kilka grup (typów), w klasyfikacji, typów brał pod uwagę "siłę, równowagę i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych (pobudzania i hamowania)". W'yróżnił on:
· TYP SILNY - charakteryzujący się szybkim i trwałym wytwarzaniem odruchów warunkowych oraz łatwością i trwałością wytwarzania hamowania wewnętrznego.
· TYP SILNY ZRÓWNOWAŻONY - gdy proces hamowania jest względnie równy procesowi pobudzania.
· TYP SILNY NIEZRÓWNOWAŻONY - gdy przeważa siła procesu pobudzania.
Ponadto u typów silnych zrównoważonych stwierdza się zdaniem J. P. Pawłowa, szybką zmianę jednego procesu na drugi. Uważa on, że właściwość ta "pozwala człowiekowi na przystosowanie się do stale zmieniających się warunków zewnętrznych, do zmiany swego zachowania i działania w zależności od zmieniających się bodźców".
Przeciwieństwem typu silnego jest TYP SŁABY a typu ruchliwego TYP NIERUCHLIWY.
Badaniami nad typami układu nerwowego (w odniesieniu do dzieci) zajmował się też inny uczony N. J. Krasnogorski, który wyodrębnił cztery typy:
TYP SILNY ZRÓWNOWAŻONY ŻYWY - charakteryzuje się go żywym temperamentem przy wzorowym zachowaniu. Dzieci takie nie sprawiają kłopotom wychowawczych, łatwo kontrolują swoje zachowania. Cechuje je szybkie wytwarzanie, duża siła hamowania i trwałość.
TYP SILNY ZRÓWNOWAŻONY SPOKOJNY - stwierdza się u nich znaczną kontrolę korową nad reakcjami emocjonalnymi. Związki warunkowe wytwarzają się wolniej, ale również są również trwałe. Cechą charakterystyczną tych dzieci, jest spokój w normalnych warunkach i znaczna aktywność gdy tego wymaga sytuacja.
Te dwa typy N. J. Krasnogorski nazwał pośrednimi i różnią się one między sobą ruchliwością procesów nerwowych. Następne dwa nazwał skrajnymi a są to:
TYP SŁABY - o zmniejszonej pobudliwości i reakcjach powolnych, o niewielkim nasileniu. dzieci należące do tego typu są mało aktywne, bardzo spokojnie. Wytwarzanie odruchów warunkowych u tych dzieci jest trudne i powolne. Szczególnie osłabione są procesy hamowania wewnętrznego, przy silnym hamowaniu zewnętrznym. Dlatego obserwujemy u nich znaczną męczliwość, brak wytrwałości, różnorodne tempo pracy.
TYP SILNY - o zwiększonej pobudliwości, niepohamowany. Dzieci takie sprawiają duże kłopoty wychowawcze. Charakteryzuje te dzieci pobudliwość uczuciowa i ruchowa oraz przyśpieszona mowa.
Jak więc widzimy, jednoznaczna ocena typu układu nerwowego, a także temperamentu nie jest łatwa i może nasuwać wiele wątpliwości.
B) PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI BĘDĄCE WYRAZEM MIKROZABURZEŃ OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO
Jak wiemy, ośrodkowy układ nerwowy może być uszkodzony poprzez działanie wielu różnych czynników. Czynniki uszkadzające mogą działać na komórkę rozrodczą, na organizm dziecka w okresie płodowym w czasie porodu oraz po urodzeniu. Nadpobudliwość psychoruchowa jest zespołem objawów świadczących o zaburzonej funkcji mózgu, spowodowanej mikrouszkodzeniem. Możemy zadać pytanie: jakie są to czynniki, w poszczególnych wymienionych fazach.
Do czynników uszkadzających komórkę rozrodczą najczęściej zalicza się alkoholizm rodziców, narkomanię lub choroby weneryczne. Uszkodzona komórka rozrodcza "powoduje nieprawidłowe kształtowanie płodu, co w konsekwencji daje wady rozwojowe fizyczne i psychiczne.
W życiu płodowym za czynnik ujemny (uszkadzający) uważa się:
· zakażenie wirusowe płodu - jest to przebycie chorób zakaźnych typu: odra, świnka, różyczka, żółtaczka zakaźna a nawet grypa,
· zatrucia - spowodowane piciem alkoholu, paleniem papierosów, przyjmowaniem leków nasennych, uspakajających,
· niewłaściwe odżywianie się matki - brak witamin - zwłaszcza A i D2, oraz niedostateczna ilość pokarmów białkowych,
· urazy mechaniczne - nieudane próby usunięcia ciąży, upadki lub uderzenia w brzuch połączone z krwawieniem, niedotlenieniem płodu.
Okres porodu jest znacznym wstrząsem dla dziecka, dlatego w tym czasie noże dojść do uszkodzenia układu nerwowego noworodka z różnych przyczyn. Mogą to być: nieprawidłowa akcja porodowa, niedotlenienie, zaciśnięcie pępowiny wokół szyi dziecka,
Po urodzeniu dziecka - uszkodzenie noże nastąpić wskutek przebycia zapalenia mózgu, opon mózgowych lub chorób zakaźnych. Przyczynami uszkodzeń mogą też być urazy mechaniczne czaszki: upadki, wypadki drogowe.
C) CZYNNIKI SPOŁECZNO - WYCHOWAWCZE ZABURZAJĄCE RÓWNOWAGĘ PROCESÓW NERWOWYCH DZIECI
Dziecko od pierwszych chwil swojego, życia jest ściśle związane ze środowiskiem go otaczającym. "Reaguje na nie początkowo zgodnie z wrodzonymi odruchami bezwarunkowymi, które okazują się jednak niewystarczającym mechanizmem wobec wielkiej liczby złożonych bodźców zewnętrznych. Rozpoczyna się wiec właściwa "nauka życia". Każda nowa sytuacja pobudza odruch orientacyjny, będący zaczątkiem aktywnej postawy dziecka i dalszej jego działalności, która wpływa na kształtowanie się i dojrzewanie struktury układu nerwowego oraz doskonalenie funkcji" (następuje ogólny rozwój psychiczny dziecka).
Społeczeństwo mniej lub bardziej aktywnie i planowo włącza się w ten proces poprzez wychowanie (kierowanie rozwojem dziecka i kształtowanie jego osobowości). Najbliższym środowiskiem małego dziecka jest jego środowisko rodzinne, które działa na nie poprzez atmosferę domu rodzinnego, charakterem, usposobieniem i zachowaniem domowników oraz stosunkami panującymi między nimi. Czynniki te mają duży wpływ na równowagę psychiczną dziecka, gdyż nerwowość, niezrównoważenie rodziców, kłótnie, awantury itp. burzą ją. W takiej napiętej i niespokojnej atmosferze, dzieci czują się źle, niepewnie, są niespokojne, lękliwe. Stany te bardzo często rozszerzają się, czego wynikiem jest nadpobudliwość lub nerwica. Dzieci takie, zwykle mają duże problemy z przystosowaniem się do nowych środowisk typu: żłobek, przedszkole, szkoła, W związku też z tym, dzieci te sprawiają duże kłopoty wychowawcze. Należy więc im udzielić jak najszybciej pomocy. Trzeba jednak pamiętać, iż rezultaty osiągamy tylko wtedy, gdy ściśle będziemy współpracować z domem rodzinnym dziecka, przedszkolem, szkołą. Na rozwój dziecka duży wpływ ma, odpowiednie jego wychowanie. Najczęściej w rodzinach dzieci nadpobudliwych to wychowanie jest niekonsekwentne lub rygorystyczne. Wychowanie niekonsekwentne charakteryzuje się: brakiem względnie stałych wymagań wobec dziecka oraz praw mu udzielonych. Polega ono zwykle na ciągłym przerzucaniu się z wychowania liberalnego, a więc pozostawiania dziecku całkowitej swobody, do wychowania rygorystycznego pod ścisłą kontrolą z zastosowaniem kar. Dzieci tak wychowywane, są zdezorientowane, niepewne w postępowaniu, lękliwe, często nie wiedzące jak postępować. W ten sposób równowaga psychiczna ulega ciągłym zmianom, które doprowadzają do trwałego zaburzenia. Wychowanie rygorystyczne polega zad na ciągłym ograniczaniu swobód dziecku. Na nic dziecku się nie pozwala, a złe postępowanie jest karane i to często karą cielesną. Takie wychowanie powoduje duże zaburzenia rozwojowe dzieci są ciągle zlęknione, bojaźliwe. Ponadto dochodzi do nieprawidłowego ukształtowania się ich osobowości.
WYCHOWANIE DZIECKA NADPOBUDLIWEGO W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Dzieci nadpobudliwe, są zwykle dziećmi trudnymi, wyciągającymi większego wkładu pracy, większej cierpliwości, bardzo przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych. Należy jednak pamiętać głównie o tym, że działania wychowawcze, które mają doprowadzić do opanowania nadpobudliwości i przeciwdziałania jej skutkom należy zacząć jak najwcześniej. Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka, której nie przeciwdziałano we wcześniejszych okresach, w wieku przedszkolnym przejawia się w całej działalności dziecka i powoduje dalsze trudności wychowawcze. Jak więc należy postępować z takimi dziećmi, aby im pomóc?
Po pierwsze, należy dzieciom tym stworzyć warunki, w których będą mogły zaspokoić swoją potrzebę ruchu. W zajęciach tych powinien brać udział ktoś z dorosłych, organizujący zabawę (np. sportową), planując jej przebieg i czuwając, aby nie przekształciła się ona w "szaleństwo", które dzieci męczy, a nie uspokaja. Zabawy ruchowe powinny być przeplatane spokojnymi: rysowaniem, lepieniem. Pamiętając jednak, że dziecku nadpobudliwemu trudno jest skoncentrować się przez dłuższy czas np. na rysunku, winniśmy włączyć się do zabawy poprzez skierowanie jego uwagi na jakieś ważne szczegóły, pomoc w momencie trudności, zachęcenie do dokończenia zadania. Ważne jest, aby podczas zabawy dziecka nie krytykować jego wytworu, nie grozić karą, jeśli nie potrafi wykonać zadania. Należy spokojnie pokazać najlepszy sposób uzyskania celu, podsunąć potrzebny klocek, kredkę, pomóc w przezwyciężeniu trudności. Bardzo ważne jest, aby dziecko przyzwyczaiło się wykonywać rozpoczęte czynności do końca, aby nie rezygnowało z zadania, nie rzucało go w połowie. Tu potrzebna jest nasza pomoc i spokój. Cierpliwie należy dziecku wskazywać nawet wiele razy, jak nożna zlepić np. wycinankę: zamalować obrazek itp. Wielokrotne powtarzanie wskazówek potrzebnych dziecku do wykonania zadania ma uzasadnienie: trudności w koncentracji uwagi mogą być powodem, iż jednorazowe wyjaśnienie nie ladzie przez dziecko zrozumiałe, jeśli w tym właśnie momencie zainteresowało się ono (na chwilkę) innym obiektem. Po to, aby dziecko doprowadziło podjęte zadanie do końca, stawiany przed nim cel działania powinien być niezbyt odległy, a poziom trudności dostosowany do możliwości dziecka. Dzień dziecka nadpobudliwego powinien być tak zorganizowany, aby określone zajęcia odbywały stale w tym samym porządku, a zatem np. po śniadaniu spacer, zabawa na powietrzu, obiad zawsze o tej samej porze dnia. Przed snem spokojne czytanie książeczek, a nie wielogodzinne oglądanie telewizji. W stosunku do dziecka nadpobudliwego należy unikać dodatkowych pobudzających bodźców, nadmiaru zabawek, osób go otaczających. Wszystko to bowiem powoduje wzrost, a nie obniżenie poziomu napięcia dziecka, a więc wzrost jego gwałtowności, zdezorganizowania itp. Możemy sami np. zaobserwować, że dziecko zachowuje się bardziej niespokojnie, niegrzecznie, jest pobudzone, gdy wokół niego jest więcej ludzi. Oczywiście nie oznacza to, że powinniśmy izolować dziecko od grupy przedszkolnej i w ogóle od szerszego środowiska. Znaczy to jedynie, że należy mu zapewnić dobrą organizację powszedniego dnia, a w dni szczególne np. uroczyste, świąteczne, uzbroić się w cierpliwość, rozumiejąc, że pobudzone zachowanie dziecka - jest wynikiem sytuacji, w której jest nadmiar bodźców - a nie jego złej woli.
Nasza cierpliwość, opanowanie, współpraca z rodzicami, uzgodnienie wymagań stawianych wobec dziecka, zrozumienie ich trudności, są podstawowymi warunkami dobrego rozwoju dzieci nadpobudliwych.
Na koniec chciałam zacytować mysl pani H. Spionek, że: "Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo wychowywane od najwcześniejszego dzieciństwa w spokojnej atmosferze, w systemie konsekwentnych wymagań i stałej kontroli, przy pełnej pomocy rodziców i nauczycieli, mają wszelkie szanse prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, aczkolwiek nadal pozostaną skłonne do przejściowych zaburzeń równowagi procesów nerwowych".
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI DO POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM
1. Wyszukiwanie celów działania niezbyt odległych, które gwarantują
pewność ich osiągnięcia.
2. Przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania każdego
przedsięwzięcia.
3. Kontrola i przypominanie o przyjętych na siebie przez dziecko
zobowiązaniach.
4. Pomoc, współdziałanie i obserwowanie przebiegu działań.
5. Regulowanie reakcji emocjonalnych dzieci, przez wprowadzenie
elementów angażujących funkcje poznawcze,
6. Oszczędzenie niepotrzebnych bodźców dziecku nadpobudliwemu, lecz
nie chronienie go przed wszelkimi bodźcami.
7. Przyzwyczajanie do pokonywania trudności (uodpornianie), a nie
chronienie go przed nimi.
8. Nie obarczanie dzieci wieloma obowiązkami jednocześnie lub zadaniami
zbyt trudnymi.
9. Stopniowanie trudności, jak i zakresu działania, w miarę możliwości
niedopuszczanie do niepowodzeń.
10. Wykonywanie niektórych fragmentów pracy za dziecko, zachęcając je do
jej kontynuowania.
11. Unikanie krytyki, podkpiwania pod adresem dzieci, gdyż może stać się
to przyczyną zaburzeń ich równowagi emocjonalnej.
12. Nie stosowanie drastycznych środków wychowawczych takich jak: kary
fizycznej, izolacji pod zamknięciem, agresji słownej w postaci awantur
i krzyków, długotrwałych dyskusji.
13.Właściwe planowanie zajęć domowych i przedszkolnych.
Działania wychowawcze zmierzające do opanowania nadpobudliwości
i przeciwdziałania jej skutkom należy rozpocząć jak najwcześniej. W sytuacji dziecka w wieku szkolnym konieczne jest zapewnienie ścisłej współpracy pomiędzy szkołą a domem.
Najważniejsze wskazówki zalecane w środowisku domowym:
· zapewnienie spokojnej, nacechowanej ciepłem i życzliwością atmosfery emocjonalnej w rodzinie
· konsekwentne oddziaływania wychowawcze tzn. względnie stałe wymagania i prawa ze strony obojga rodziców
Niedopuszczalne jest wychowanie:
1. niekonsekwentne tzn. wymagania i prawa dziecka zmieniają się w zależności od nastrojów rodziców, różnych postaw np.: nadopiekuńczość jednego a rygorystyczność drugiego,
2. rygorystyczne tzn. stosowanie rygorystycznych metod połączonych z częstym i dotkliwym karaniem, co prowadzi do uległości dziecka i lęku przed rodzicami oraz nasilającej się agresji poza domem, pełna akceptacja dziecka, natomiast dezaprobata negatywnych zachowań np.: zamiast "denerwujesz mnie" powiedz "twoje zachowanie mnie denerwuje",
KONIECZNE JEST:
· załatwianie wszelkich problemów związanych z dzieckiem w momentach jego wyciszenia, bez stosowania agresji oraz kar fizycznych,
· dostrzeganie i nagradzanie zachowań będących przejawem skupienia , za próby pohamowania pochopnych reakcji,
· równowaga w karaniu i nagradzaniu,
· jasno określony i konsekwentnie przestrzegany system najważniejszych reguł i zasad,
· powierzenie dziecku obowiązków dostosowanych do wieku, początkowo niezbyt odległych w czasie, by nie dopuścić do "zapominania",
· stała kontrola i przypominanie o obowiązkach np. sprawdzanie pracy domowej,
· stopniowe zwiększanie zakresu obowiązków i osłabienie kontroli, należy jednak pamiętać, że u dzieci nadpobudliwych proces ten następuje wolniej, gdyż prawidłowe nawyki wytwarzają się wolniej i są mniej trwałe,
· przyzwyczajanie i wdrażanie dofinalizowania każdej czynności- nie należy dziecka odrywać od rozpoczętego zajęcia np. odrabiania lekcji czy nawet zabawy,
· wyznaczanie jasnego rozkładu dnia - trzymać się tego mocno, zachować konsekwencje w ustalaniu reguł,
· mówić do dziecka głosem przyciszonym, spokojnym, powolnym,
·...
uch2