PICIE RYZYKOWNE, PICIE SZKODLIWE I UZALEZNIENIE OD ALKOHOLU

IWONA GROBEL

CENTRUM PSYCHOPROFILAKTYKI I TERAPII w WARSZAWIE

W Polsce

u                       w latach 90-tych spożycie alkoholu wynosiło około 10 litrów czystego etanolu na 1 mieszkańca

u                       w latach 1990-1998 obserwuje się zmianę w strukturze spożycia w kierunku coraz większej proporcji w globalnym spożyciu alkoholi niskoprocentowych, zwłaszcza piwa, którego rejestrowana konsumpcja szybko rośnie, przede wszystkim wśród młodzieży

u                       rzeczywistą liczbę uzależnionych eksperci szacują od 700 tys. do ok. 1 miliona osób

u                       w rodzinach osób uzależnionych od alkoholu żyje od 2 do 3 miliona dorosłych i dzieci

u                       70% ofiar przemocy domowej pochodzi z rodzin z problemem alkoholowym

ALKOHOL A NADUMIERALNOŚĆ

u                       Alkohol jest jednym z ważniejszych czynników zwiększających ryzyko zgonu przed 65 r.ż.

u                       Osoby nadużywające alkoholu żyją średnio 10-22 lata krócej od wieku oczekiwanego

u                       Alkohol zwiększa wypadkowość ze skutkami śmiertelnymi

u                       Prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa przez osoby pijące jest 3-9 razy wyższe niż przez niepijące

u                       Alkohol wpływa na patogenezę wielu chorób - późne zgłaszanie się do lekarza, zmiana obrazu klinicznego, utrudnienie rozpoznania, zaniechanie i niesystematyczność leczenia, zmniejszenie skuteczności rutynowej terapii

MARKERY NADUŻYWANIA ALKOHOLU

u                       Alkoholemia we krwi lub w wydychanym powietrzu

- powyżej 3 promile praktycznie nie występuje u osób pijących sporadycznie

- u osób rzadko pijących alkoholemia 1,5 promila powoduje zazwyczaj silne objawy upojenia. Ich brak świadczy o wzroście tolerancji, a tym samym o uzależnieniu

u                       CDT (carbohydrate deficienttransferrine) - desialowana transferyna, najbardziej specyficzny (do 97%) marker długotrwałego i intensywnego picia, oznaczanie drogie i skomplikowane

u                       Gamma-glutamylo-transferaza (GGT)

- podwyższenie jej aktywności jest przejawem uszkodzenia komórek wątroby i występuje u 34-85% pijacych systematycznie ponad 40g alkoholu dziennie

- aby wzrost wartości GGT był znaczący nie wystarcza jednorazowe wypicie alkoholu

- normalizacja aktywności enzymatycznej trwa ok. 4-5 tygodni

u                      Aminotransferaza asparginowa (AspAT)

u                      Aminotransferaza alaninowa (AlAT)

Dość specyficzny dla intensywnego picia alkoholu jest stosunek wartości AspAT do AlAT przekraczający wartość 2,0

u                      Makrocytoza

              przewlekłe picie alkoholu powoduje zwiększanie się średniej objętości krwinek czerwonych (MCV). Zjawisko to stwierdza się u 50-96%osób pijących ponad 40g alkoholu dziennie

MARKERY SPOŻYWANIA ALKOHOLU

u                       Beta-heksozoaminidaza - czuły marker spożywania alkoholu, jej aktywność wzrasta u ponad 90% osób spożywających alkohol, normalizuje się po 7-10 dniach. Oznaczanie w moczu jest przygotowywane do wprowadzenia na szerszą skalę - monitorowanie abstynencji.

u                       5-hydroksytryptofol - specyficzny marker spożycia alkoholu, oznaczanie skomplikowane i drogie

PICIE SZKODLIWE (wg ICD-10)

u                       Picie szkodliwe rozpoznaje się w przypadku stwierdzenia, że alkohol jest przyczyną lub współprzyczyną wystąpienia szkód zdrowotnych (somatycznych, psychicznych lub zaburzeń zachowania), które mogą prowadzić do niesprawności lub negatywnie wpływać na stosunki międzyludzkie.

u                       Szkody zdrowotne muszą być określone w kategoriach medycznych (np. alkoholowe zapalenie wątroby, trzustki, polineuropatia, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia wchłaniania) lub psychologicznych (np. stany depresyjne, lękowe).

u                       Warunkiem rozpoznania jest nie stwierdzenie objawów uzależnienia od alkoholu.

PICIE RYZYKOWNE

u                       Picie ryzykowne to picie alkoholu, potencjalnie związane z powstawaniem szkód zdrowotnych (np. prowadzenie samochodu, praca na wysokości, obsługiwanie urządzeń mechanicznych przez osobę będącą pod wpływem alkoholu).

u                       Na takie ryzyko narażone są osoby wypijające co najmniej dwa (kobiety) do czterech (mężczyźni) porcji alkoholu dziennie.

u                       Tzw. standardowa porcja, “drink”, zawiera 10g czystego etanolu.

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU (ICD-10)

              Występowanie w czasie ostatniego roku przynajmniej trzech z poniższych objawów:

u                       Silna potrzeba (“głód”) picia albo kompulsywne picie alkoholu

u                       Trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z piciem w sensie upośledzenia:

Ø        kontrolowania rozpoczęcia picia (np. powstrzymywania się od picia przed południem)

Ø        długości trwania picia (np. ograniczania picia do jednego dnia)

Ø        ilości wypijanego alkoholu (konieczność picia “do dna butelki”)

u                       Objawy abstynencyjne spowodowane przerwaniem picia lub zredukowaniem dawki alkoholu, przejawiające się:

Ø        charakterystycznym zespołem abstynencyjnym

Ø        piciem alkoholu lub przyjmowaniem substancji o podobnym działaniu (np. benzodwuazepiny, barbiturany) z zamiarem złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych

u                       Występowanie tolerancji, polegającej na tym, że potrzeba większych dawek do wywołania efektu powodowanego poprzednio mniejszymi dawkami (są one nieraz tak duże, że mogłyby spowodować śmierć osoby nie uzależnionej)

u                       Postępujące zaniedbywanie alternatywnych przyjemności lub zainteresowań z powodu picia, zwiększenie ilości czasu potrzebnego na zdobycie alkoholu lub powrócenie do normy po wypiciu

u                       Picie alkoholu mimo wiedzy o jego szkodliwości (np. o uszkodzeniu wątroby spowodowanym alkoholem, stanach depresyjnych po dłuższym piciu)

METABOLIZM ALKOHOLU U KOBIETY

u                       Po spożyciu takiej samej ilości alkoholu jego stężenie we krwi kobiety jest większe niż u mężczyzny.

u                       Przyczyny:

Ø         mniejsza zawartość wody w organizmie kobiety

Ø         wyższy stosunek tkanki tłuszczowej do beztłuszczowej masy ciała

Ø         szybsze wchłanianie alkoholu wskutek niższej aktywności dehydrogenazy alkoholowej w soku żołądkowym

Ø         obecność estrogenów

Poalkoholowe uszkodzenie wątroby

u                       Ciężkie formy poalkoholowych uszkodzeń wątroby są znacznie częstsze u kobiet niż u mężczyzn

u                       U kobiet dochodzi do uszkodzeń wątroby po krótszym niż u mężczyzn czasie intensywnego picia

u                       Przyczyny:

-                       wyższy poziom alkoholemii

-                       szybszy metabolizm alkoholu w wątrobie

-                       teoria uszkodzenia wątroby z powodu hipoksji (niższy poziom hematokrytu i hemoglobiny, większa skłonność do niedokrwistości i częstsze jej występowanie)

Nowotwory

-                       picie więcej niż jeden “drink” dziennie podnosi ryzyko wystąpienia raka sutka (szczególnie gdy picie przed 30 r.ż.) Nie wszystkie badania potwierdzają jednak ten związek.

-                       nie stwierdzono wpływu na powstawanie u kobiet innych nowotworów

Układ endokrynny

-                       zaburzenia cyklu miesiączkowego (brak miesiączek, cykle bezowulacyjne)

-                       stały wzrost poziomu prolaktyny w surowicy krwi

-                       upośledzenie płodności (utrudnienie zajścia w ciążę, samoistne poronienia)

-                       upośledzenie rozwoju płodu

-                       wcześniejsza menopauza

STRATEGIE POSTĘPOWANIA Z PACJENTEM UZALEŻNIONYM OD ALKOHOLU

ODDZIAŁYWANIA NIEFARMAKOLOGICZNE

u                       Psychoedukacja

u                       Psychoterapia poznawcza/behawioralna

u                       Grupy samopomocy

u                       Treningi umiejętności społecznych

ODDZIAŁYWANIA FARMAKOLOGICZNE

u                      Leki przeciwdepresyjne,

u                      przeciwlękowe,

u                      “uczulające” na alkohol,

u                      “antyeuforyczne”,

u                      zmniejszające głód alkoholu

STRATEGIE W FARMAKOLOGICZNYM LECZENIU OSÓB UZALEŻNIONYCH

u                      Zmniejszenie głodu alkoholu

u                      Przerwanie mechanizmów pozytywnego wzmocnienia

u                      Leczenie zaburzeń współistniejących (depresja, lęk, kompulsje)

MECHANIZMY PROWADZĄCE DO ZAPOBIEGANIA  NAWROTOM PICIA ALKOHOLU LUB ZMNIEJSZAJĄCE JEGO KONSUMPCJĘ

u                      działanie awersyjne

                            apomorfina, korzeń wymiotnicy

u                      działanie “uczulające, wymuszanie abstynencji

                            disulfiram

u                      działanie antyeuforyczne (przerwanie mechanizmu pozytywnego wzmocnienia)

                            naltrekson, SSRI (?)

u                      działanie przeciwdepresyjne

                            TLPD, SSRI, tianeptyna, wenlafaksyna

u                       działanie przeciwlękowe

                            buspiron, tiapryd

u                       działanie antykompulsyjne

                            SSRI

u                       poprawa funkcji poznawczych

                            SSRI, tianeptyna,

u                      działanie substytucyjne

                            kwas gamma-hydroksymasłowy (GHB)

u                      zmniejszenie głodu alkoholowego

                            akamprosat, naltrekson

Żaden z leków nie leczy uzależnienia, ale wydają się być one cennym uzupełnieniem innych oddziaływań na pacjenta uzależnionego.
Leki “przeciwalkoholowe” mogą być przydatne nie tylko w leczeniu osób uzależnionych od alkoholu, ale również pijących w sposób szkodliwy.

POSTĘPOWANIE WOBEC OSÓB PIJĄCYCH RYZYKOWNIE

u                       ...