Teoretyczne Podstawy Kształcenia
Temat 3: Cele kształcenia
1. Ogólne cele kształcenia
CELE KSZTAŁCENIA – świadomie założone skutki które społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu oświaty;
Głównym celem kształcenia ogólnego wg Okonia jest wielostronny rozwój osobowości gdzie wyróżnia się dwie strony:
strona rzeczowa:
o opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce, ogólne idee światopoglądowe, samodzielne stosowanie wiedzy
o przygotowanie do działalności praktycznej
o kształtowanie u uczniów systemu przekonań
strona podmiotowa:
o ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych (myślenie, pamięć, uwaga).
o kształtowanie potrzeb i zainteresowań
o wdrożenie do samoedukacji
Rozróżniamy dwa rodzaje celów ze względu na formułowanie:
- cele ogólne- np. kształtowanie indywidualnych uzdolnień pedagogicznych
- cele operacyjne- szczegółowe
Cele ogólne wskazują kierunki dążeń
zalety:
- bogate znaczeniowo
- akcentują ważne wartości społeczne
- są perswazyjne
- zwięzłe- niewiele słów określa szeroką dziedzinę
wady:
- wieloznaczeniowość, nieokreśloność
- założenia idealizujące
- niejasny adresat
Cele kształcenia ogólnego to zapewnienie wszystkim uczniom optymalnego ze względu na ich potencjalne możliwości rozwoju intelektualnego.
Analiza celów ogólnych:
- Zapisanie celu ogólnego za pomocą jakichkolwiek wygodnych słów, nawet „mętnych”
- Zapisanie luźnych skojarzeń w postaci słów i zwrotów oznaczających czynności mogące świadczyć o osiągnięciu danego celu.
- Dokonanie selekcji zapisanych skojarzeń
- Sformułowanie dokładnych opisów wszystkich wyselekcjonowanych czynności z podaniem warunków i jakości (sprawności, częstości) ich wykonania.
- Sprawdzenie sformułowań za pomocą pytań: „jeśli ktoś zademonstruje wszystkie wymienione osiągnięcia, czy uznamy, że spełnił dany cel ogólny?”
2. Taksonomia celów kształcenia
Taksonomia celów wg. Krathwohla
- Recepcja
- Reagowanie
- Wartościowanie
- Organizowanie
- Charakteryzowanie
TAKSONOMIA CELÓW – hierarchiczny układ celów kształcenia, charakteryzujący się poprawnością terminologii dydaktycznej, jasnością haseł i zdefiniowaniem kategorii celów
Taksonomia jest narzędziem pomagającym klasyfikować rzeczy i ukazywać relacje miedzy nimi. Jest narzędziem pomocnym w podejmowaniu decyzji w sprawach celów dydaktycznych.
Taksonomia będąca dziełem B.S Blooma i jego zespołu dotyczy dziedziny poznawczej i emocjonalnej. Taksonomia jest powszechnie stosowana jako pomoc w planowaniu nauczania. Dzieli się na 3 dziedziny:
Taksonomia celów wg. Harrowa
- czynności odruchowe
- ruchy podstawowe
- umiejętności percepcyjne
- umiejętności fizyczne
- ruchy wyćwiczone
- komunikowanie się bezsłowne
1)poznawczą-w procesie nabywania wiedzy taksonomia wyodrębniła 6 poziomów, na których dokonują się odrębne procesy poznawcze. Ujmuje w nich wszystkie ogólne procesy intelektualne. (wiadomości, rozumienie, zastosowanie, analiza, synteza, ocena).
2)emocjonalną- dzieli się na 5 kategorii a każda określa stopień zaangażowania lub napięcia emocjonalnego wymaganego od uczniów.(odbieranie bodźców, reagowanie, wartościowanie, systematyzacja wartości, uwewnętrznienie systemu wartości).
3)psychomotoryczną-dzieli się na 6 kategorii. Są one uszeregowane od prostego odruchu do złożonej czynności komunikowania innym myśli i emocji.(odruchy, ruchy podstawowe, zdolności percepcyjne, zdolności fizyczne, ruchy wyćwiczeniowe , ruchowe środki wyrazu).
W Polsce taksonomię opracował Bolesław Niemierko. Wyodrębnił 4 kategorie:
A. ZAPAMIĘTYWANIE
B. ZROZUMIENIE
C.ZASTOSOWANIE W SYTUACJACH TYPOWYCH
D.ZASTOSOWANIE W SYTUACJACH PROBLEMOWYCH.
ZAPAMIĘTYWANIE WIADOMOŚCI (A)- oznacza gotowość do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać. Czasowniki używane przy określeniu celów tej kategorii to: wymienić, zdefiniować, wymienić, zidentyfikować.
ZROZUMIENIE WIADOMOŚCI (B)- oznacza, że uczeń potrafi przedstawić je w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania. Czasowniki używane przy określeniu celów tej kategorii to:wyjaśnić, scharakteryzować, streścić, rozpoznać, rozróżnić, uzasadnić, zilustrować. Poziom umiejętności: stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych.
STOSOWANIE WIADOMOŚCI W SYTUACJACH TYPOWYCH (C)- oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się się wiadomościami według poznanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. Czasowniki używane przy określaniu celów tej kategorii to: wykonać, rozwiązać, zastoswać, zaprojektować, wybrać sposób, wykreślić.
OPERACJONALIZACJA CELÓW – przekształcenie celu ogólnego na cele szczegółowe; etapy:
1. zapisanie celu ogólnego
2. luźny zapis celów operacyjnych – burza mózgu
3. selekcja
4. klasyfikacja celów – taksonomia
5. sformułowanie celów edukacyjnych
6. sprawdzenie
Pięć zasad operacjonalizacji(wg Bolesława Niemierki)
Zasada 1. Poszanowanie osobowości ucznia (nie ignorować prawa ucznia do zajmowania własnego stanowiska w wielu kwestiach i do prze- żywania uczuć zgodnie ze stanowiskiem).
Zasada 2. Umiar w uszczegóławianiu (tj. uszczegółowienie nie może być prowadzone aż do poziomu pojedynczych wiadomości i jed- nostkowych zastosowań umiejętności).
Zasada 3. Zachowanie celu ogólnego w pamięci (okaże się przydatny jako uogólnienie celów operacyjnych).
Zasada 4. Otwartość zbioru celów operacyjnych (życie przynosi możliwości realizacji celu ogólnego w nowy sposób, dlatego zbiór celów opera- cyjnych nigdy nie powinien być traktowany jako zamknięty, ostateczny, należy wykorzystać nie- oczekiwane, wartościowe inicjatywy uczniów).
Zasada 5. Pełna realizacja celów operacyjnych (operacjonalizacja jest bardzo pracochłonna, ale nie można się zadowolić wyłącznie etapem planowania bez zamiaru pełnej realizacji).
STOSOWANIE WIADOMOŚCI W SYTUACJACH PROBLEMOWYCH (D)- oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania i rozwiązywania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów. Czasowniki używane przy określaniu celów tej kategorii to: udowodnić, przewidzieć, wykryć, zanalizować, ocenić, zaplanować, zaproponować, opracować.
3.Cele szczegółowe
Cel operacyjny(cel szczegółowy) – opis zachowania jakie ma przejawiać uczeń po ukończeniu nauki, składa się z trzech elementów:
o zachowanie końcowe – aktywność której przebieg można zaobserwować
o warunki przejawiania zachowania końcowego – opis sytuacji w której uczeń przejawia zachowanie końcowe (pomoce ograniczenia i forma)
o standardy osiągania zachowania końcowego – dokładność, szybkość, znane odniesienie, liczba błędów
Cele szczegółowe:
1) Zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą przy przekształcaniu fragmentów rzeczywistości, dostosowanym do możliwości dzieci i młodzieży.
2) Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a mianowicie ich krytycznego myślenia, uwagi, wyobraźni, pamięci, fantazji i różnorakich umiejętności praktycznych.
3) Kształtowanie u dzieci i młodzieży akceptowanego społecznie systemu wartości, tzn. systemu spójnych merytorycznie i logicznie poglądów i przekonań, wyznaczających stosunek do świata oraz ukierunkowujących ich postępowanie.
4) Wdrażanie uczniów do samokształcenia, wyrabianie u nich potrzeby stałego, a zarazem systematycznego uzupełniania posiadanej wiedzy i umiejętności w drodze świadomego uczenia się pozaszkolnego.
5) Zaznajamianie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy w zakresie najważniejszych dziedzin wytwórczości (przemysł maszynowy, elektroniczny, chemiczny, rolnictwo) oraz wyposażenie ich w umiejętność posługiwania.
pedagog107