Psalmy → PSAŁTERZ to w 100% poezja. Były pisane po hebrajsku.
Temat psalmów to relacja człowiek-Bóg.
W psalmach człowiek mówi do Boga, a nie Bóg do człowieka (lamentacja, prośba, modlitwa).
W jęz. Hebrajskim księga psalmów nazywa się księgą pieśni - „tehillim”, gr. „psalmos”, łac. „liber psalmorum”
Dwa kanony oryginalne
a) kanon hebrajski:
- I cz. – Torah
- II cz. – Prorocy (Nebim)
- III cz. – Pisma (Ketubim)
b) kanon grecki – wśród tzw. ksiąg mądrościowych
Kościoły chrześcijańskie różnie przyjęły kanon. U nas psalmy są w ramach ksiąg mądrościowych. Księgę Psalmów może być traktowana jako podsumowanie myśli teologicznej ST, bowiem zawiera wszystkie najważniejsze tematy teologiczne ST. Ta księga nie zajmuje się kwestiami czasu czy przestrzeni, ale relacją człowieka do Boga, dlatego też jest ponadczasowa.
W NT mówi się też o Dawidzie jako głównym autorze psalmów → psalm 16 jest cytowany jako Dawidowy, chociaż jest też mowa o innych autorach:
12 psalmów – Asab
11 psalmów – Korachidzi
2 psalmy – Salomon
1 psalm – Mojżesz
1 psalm – Heman
1 psalm – Etan
Psalmy są zbiorem, który powstawał ok. 1000 lat, a autorstwo przypisuje się wielu osobom. Imion też raczej nie poznamy, bo większość psalmów jest anonimowa. Nawet jeśli za autora podawano Dawida albo Salomona, to robiono to tylko dlatego, żeby dzieło było bardziej popularne.
Najstarsze są nawet z XII w. p.n.e.
Ps 29,68 – odkryto bardzo stary język, prymitywne figury stylistyczne – charakterystyczne dla Bliskiego Wschodu
Możliwe jest, ze Ps 29 to dawny psalm kananejski na cześć Baala przerobiony na psalm ku czci Boga Prawdziwego. Gdyby tak było, to byłby to najstarszy psalm w historii.
Pieśni niewłączone do Psalmów:
- Pieśń Debory
- Wyj 15
Większość psalmów pochodzi z okresu monarchii (Dawid i Salomon).
Najmłodsze psalmy datuje się na IIIw., a nawet na połowę II w.(świadczy o tym praktyka Qumran). Ogólnie rzecz biorąc, psalmy powstawały na przestrzeni 800-1000 lat.
- dwór królewski – tzw. psalmy mesjańskie, królowie byli mecenasami sztuki i kultury, sztuka pisania i czytania nie była dla zwykłych zjadaczy chleba
- świątynia – ludzie powiązani ze świątynią, liturgią, jednak nie kapłani, lecz śpiewacy, wiele psalmów było tworzonych na potrzebę liturgii, wyróżnia się nawet psalmy na wstępowania – na wejście do świątyni
- środowisko indywidualne
Do tego wszystkiego trzeba jeszcze dodać sytuację – różne okoliczności życia poszczególnych autorów.
Psalmy od początku były tworzone i wykonywane w środowisku świątynnym.
Widoczne są ślady etapowego formowanie Księgi Psalmów.
Psalmy są podzielone na 5 odrębnych jednostek zwanych księgami, tzw. podksięgi biblijne. Jest to podział sztuczny na wzór Pięcioksięgu lub na wzór M.... (zwój)
I cz. – Ps 1-41 → doksologia „Amen, Amen” miała podkreślić ważność
II cz. – Ps 42-72
III cz. – Ps 73-89
IV cz. – Ps 90-106
V cz. – Ps 107-150 → cały psalm 150 jest doksologią
Kryterium podziału była doksologia (chwała) na końcu.
W lekturze psalmów są różne warianty numeracji psalmów. Wzięło się to bowiem z różnicy podziałów w wersji hebrajskiej lub greckiej (niektórzy źle podzielili albo połączyli ze sobą niektóre psalmy). My posługujemy się numeracją oryginalną – hebrajską.
Na 150 psalmów 120 ma osobne tytuły. W wersji hebrajskiej na tytuł wskazują tylko pierwsze słowa.
Bardzo szczegółowe tytuły wskazują na charakter psalmów (czym one są), jakich instrumentów należy używać, aby wykazać psalm i na formę literacką, np.:
Tehilla – pieśń pochwalna
57 Ps jest nazywane Mizmor – piosenka przy akompaniamencie instrumentów, nie wolno jej czytać, tylko śpiewać
30 Ps jest nazywane Szir – piosenka, pieśń
5 Ps jest nazywane Tefillim – modlitwa
Ponad 100 Ps Dawidowych Le Dawid – Le ozn. autorstwo ale również osobę której dany utwór był dedykowany oraz poświęcony.
Psalmy były utworami do śpiewania i rzecz jasna, pomyślane odgórnie.
W tytułach pojawiają się liczne informacje o autorach, np. Ps 73 przypisuje się Dawidowi, zaś wiele innych wskazuje na Korachitów – śpiewaków przy Namiocie Spotkania, Asaf – profesjonalny śpiewak w świątyni za czasów Dawida i Salomona, Heman, Etan, Jeditun – związani ze świątynią, kultem i śpiewem
- Ps 7 – gdy Dawid ukrywał się przed Saulem
- Ps 51- pokutujący Dawid, po grzechu Dawida z Batszebą
- Ps 3 – gdy Dawid uciekał przed Absalomonem
- sytuacje religijne: pielgrzymowanie do Jerozolimy, wstępowanie do świątyni
Autorzy psalmów byli amatorami, jednakże stosowali oni kanony, standardy, które w tym czasie obowiązywały w poezji.
• paralelizm – różnego rodzaju zależności literackie pomiędzy różnymi cześciami zadania lub stylu
– synonimiczny – myśl zostaje powtórzona różnymi słowami w różnych miejscach wiersza, np. Ps 49: „Posłuchajcie” – „Nadstawcie ucha”
– antytetyczny – wyrażona myśl za pomocą 2 przeciwstawnych wypowiedzi, np.
Ps 27: „Ojciec i matka opuścili – Bóg jest zawsze ze mną:
– syntetyczny – kompilacja wielu członów, które mówią o tej samej myśli, ale
wyrażają to w inny sposób, np. Ps 42: „Jak łatwo tęskni do strumienia wód, tak
moja dusza tęskni di Ciebie Boże”
• budowa wiersza (metrum) – chodzi o ilość sylab w danym wierszu, nie ma znaczenia długość sylab, ale ilość, ilość sylab akcentowanych i nieakcentowanych
• rym – ma swoje znaczenie, ale nie jest bardzo częsty
• akrostychy – utwory pisane wg alfabetu, każda linijka to kolejna litera alfabetu, np. Ps 25; 34; 119
• refren – czasami występuje, np. Ps 46 (Hallelujah)
•elipsa – wyrzucenie jakiejś bardzo ważnej części zdania, by zwrócić na to uwagę czytelnika, np. Ps 4
• szyk wyrazów w zdaniu – bardzo ważny, by zdanie miało sens (np. hebrajski – orzeczenie + podmiot + cała reszta), psalmiści stosują przestawiony szyk zdań
• chiazm – kontrast, przeciwstawienie różnych członów wiersza, które skupiają się na tym co najważniejsze, np. Ps 7
• inkluzja – początek jest ten sam i koniec jest ten sam, tworzą jakby ramki dla utworu, często jest to wyraz „alleluja’
• figury retoryczne
- porównanie – „jak”, „jakby”, „jak gdyby”, np. Ps 2; 90; 102
- metafora – przeniesienie znaczenia jednej rzeczy na drugą, np. Ps 23 – przeniesienie znaczenia pasterza na Boga; skała – obraz siły, trwałości; owoc – rezultat działań człowieka i konsekwencje; morze – wielkie wody, są to siły wrogie Bogu
- hiperbola – wyolbrzymianie, np. Ps 5; 78
- personifikacja – nadawanie przedmiotom cech ludzkich, np. personifikacja gwiazd, księżyca i wezwanie do ich chwalenia Boga - Ps 85; 148
- antropomorfizmy – mówi się o Bogu jak o człowieku, np. ręce, nogi, usta; ma cechy ludzkie – płacze, śmieje się, smuci
- synekdocha – abstrakcjom nadaje się konkretny sens, np. język kłamliwy – kłamca, synowie Adama – ludzkość
1) Cywilizacja Dwurzecza – Mezopotamia
Popularnością cieszy się poezja lamentacyjna: lamentacje, elegie, pieśni żałobne, ale i też
hymny, np. na cześć Marduka
2) Egipt
Hymny pochwalne sławiące bogów, w XIVw.p.n.e. faraon Echnaton wprowadził na siłę kult jednego boga – Słońca i na jego cześć stworzył hymn, który jest prawie taki sam jak Ps 106.
Czyli poezja jest dorobkiem ogólnoludzkim J
3) Kanaan
1) hymny
- wysławiające Boga
- o królowaniu Boga → Ps 47; 93; 96
- pieśni o Syjonie (góra, Jerozolima – świątynia)
2) lamentacje
- indywidualne skargi, narzekania
- zbiorowe – narodowe
3) dziękczynne
- prywatne
4) królewskie – mówiące o królach (mesjańskie), obraz króla idealnego – Mesjasza
5) dydaktyczne – o charakterze mądrościowym, przypominają, napominają, nauczają, ostrzegają
6) liturgiczne – mówią o liturgii w świątyni i niebie, np. Ps 15
Psalmy ufności – poeci wyrażają wierność i zaufanie Bogu, np. Ps 16
Ateizm W psalmach jest dwóch bohaterów – Bóg i człowiek. W psalmach to człowiek zwraca się do Boga. Kierunek jest od człowieka do Boga.
Czy Bóg jest?
W starożytności ateizm był nieznany (świat semicki). Ateizm pojawia się w filozofii greckiej jako zaprzeczenie istoty wyższej niż człowiek. W świecie semickim nie było teoretycznego ateizmu, ale praktyczny – wierzono w Boga, ale nie liczono się z konsekwencjami swego zachowania (czują się bezkarni). Psalmiści często określają swoją wiarę w Boga. Wyznają oni wiarę w Boga w sposób hebrajski.
Ps 78 – przedstawiający historię Izraela – jest to wielkie wyznanie wiary.
Monoteizm – wiara w jednego Boga, istnieje tylko jeden Bóg, inni bogowie nie istnieją
Monolatria – oprócz innych Bogów (bóstw), istnieje jeden Bóg, którego się czci, jeden prawdziwy Bóg
W psalmach jest prezentowana postawa
░ EL – bóstwo, Bóg, istota różna od człowieka (najpopularniejsze określenie Boga w jęz. semickim), nie jest to imię własne.
ELOAH – często pojawia się w Psalmach
Bóg u semitów łączony jest z pojęciem mocy, władzy, potęgi.
El (czyt. Ul) – stać mocno, być mocnym
Bóg jest przywódcą, ma moc, jest królem, władcą.
Elohim – l. mn. Bogowie
Staje się określeniem Boga Jedynego, Bóg odznaczał się taką mocą, żeby nie dało się go określić w l. poj. Bóg ma wszystkie moce, atrybuty.
░ Imię własne Boga JHWH
Nie ma samogłosek i nie wiemy do końca jak je wymawiać.
W tradycji żydowskiej ze względu na szacunek nie wymawiano imienia Boga.
W kościele do końca Vw. też tego nie robiono.
Jehowa – jest to raczej błąd, raczej niezgodne z gramatyką.
Jahwe – 3 os. l. poj. czasownika „być”, oznacza „jest”
To zwraca uwagę na relacje Boga do czasu. Dla Boga zawsze jest teraz (nie ma wczoraj ani jutra0
Wieczność – psalmiści mówią, że Bóg trwa od wieków, podkreślają, że Bóg jest zawsze.
░ JHWH SEBAOT – Jahwe stojący na czele wojska – Jahwe zastępów
O Bogu często mówiono z aspekcie militarnym. Bóg nie tylko broni, ale i atakuje, walczy z wrogami swego narodu.
Często „Sebaot” oznacza armię niebiańską. Bóg stoi na czele armii anielskiej.
Bóg postrzegany jako absolutny władca, król. Panuje nad strefą niebiańską i ziemską.
░ ELJON – Najwyższy, bardzo często występuje w psalmach, Bóg ponad wszystkim, nad niebem, ziemią, ludźmi, bóstwami, itp.
Bóstwo Eljon było czczone w Jerozolimie przez Jebusytów.
O tym bogu pogańskim wspomina Rdz.14 (kapłan Ejona Melchizedek złożył ofiarę Abrahamowi)
Bóg Eljon, Najwyższy - królował w Jerozolimie nawet gdy nie było tam Izraelitów.
Przymioty Boga
▲ ...
ebookipdf