Eschatologia – nauka o rzeczach ostatecznych

Skrypt na podstawie notatek z wykładów. Mogą być jakieś drobne nieścisłości, trzeba koniecznie przeczytać List Kongregacji Doktryny Wiary z 17 maja 1979 roku na temat eschatologii.

I. Ogólne wiadomości dotyczące eschatologii w teologii.

ESCHATOLOGIA – jest nauką o rzeczach ostatecznych. Jest to nauka o Bogu doprowadzająca w osobie i dziele Jezusa Chrystusa, człowieka i świat do właściwego wypełnienia (Wypełnienie może być rozumiane jako definitywne zakończenie.)

Eschatos – ostateczny

Logos – słowo

Przedmiotem eschatologii jest:

a)     śmierć człowieka

b)     sąd Boży jednostkowy

c)     wejście w życie wieczne

d)     pozaziemska rzeczywistość

e)     odnowienie ziemi

1. Postulaty stawiane przez współczesną eschatologię.

1.1   wymiar personalistyczny – relacja Chrystusa i człowieka

1.2   wymiar chrystocentryczny – eschatonem jest Chrystus

1.3   wymiar charystologiczny – życie wieczne życiem w łasce

1.4   wymiar soteriologiczny – dar powszechnego zbawienia, Chrystus umarł za nas

1.5   wymiar pneumatyczny – możliwość działania Ducha Świętego

1.6   wymiar kreacyjny – przemiana ciała ludzkiego, ale nie całkowita inność

1.7   wymiar idealizacji – istnieje tajemniczość, niezgłębioność.

Przedmiotem eschatologii są wszystkie rzeczy ostateczne człowieka i świata, a z tym konieczność przygotowania się do życia wiekuistego przez życie ziemskie, kończące się ze śmiercią jednostek, następnie losu dusz w niebie, czyśćcu i piekle, przyjście Chrystusa na sąd powszechny i odnowienie świata, obcowanie świętych.

2. Dwa modele eschatologiczne:

2.1 Tradycyjny – stosowany jest w nauczaniu katechetycznym.

W Modelu Tradycyjnym wyróżnia się dwa sądy: szczegółowy (jednostkowy) oraz ostateczny (powszechny)

2.2 Nowa Eschatologia – śmierć jako paruzja tzn, w momencie śmierci spotka się z Eschatonem – sąd przemianą wszystkiego. Wieczne TERAZ. W momencie śmierci dokonuje się oczyszczenie. Ważna jest modlitwa za konających.  Jeżeli ktoś umiera, a ja się modlę za niego, to wcześniej czy później moja modlitwa dociera do wiecznego TERAZ. Czyściec w momencie śmierci dokonuje się przez oczyszczanie w spotkaniu z Chrystusem. Stąd wniosek, że należy modlić się za konających. W czasie pogrzebu powinien być wątek zmartwychwstania. Powinno to być „radosne” głoszenie eschatologii.

3. Treść Listu Kongregacji Doktryny Wiary z 17 maja 1979 roku.

List zawiera znaczące wiadomości na temat naszej wiary. Otóż List podkreśla, że Kościół wierzy w zmartwychwstanie umarłych. Zmartwychwstanie dotyczy całego człowieka to znaczy dusze i ciało. Nie można się sprzeciwiać kultowi za zmarłych. W odniesieniu do Matki Bożej podkreśla się nie czasowe, ale bytowe pierwszeństwo przy zmartwychwstaniu i wniebowzięciu.

II. Śmierć człowieka

1. Kara za grzech, powszechność, kres zasługi.

              O śmierci możemy wypowiadać się na dwa sposoby

1.1  życie człowieka jest drogą do śmierci (śmierć obecna w strukturze z ciała ludzkiego)

1.2  wypowiedzi zawarte w Piśmie świętym

Śmierć biologiczna to śmierć absolutna. Medycyna określa to wydarzenie umieraniem mózgu. Ten proces jest procesem nieodwołalnym. Ustaje cały system nerwowy.

Śmierć kliniczna przeżycia z pogranicza śmierci, ale nie ma doświadczenia samej śmierci. Chodzi tutaj o ostatnią fazę ziemskiego życia, ale nie o pierwszą na tamtym świecie.

Śmierć i konanie należy to odróżnić. Śmierć to długi proces konania. Konanie zatem jest drogą, a śmierć kresem.

Śmierć teologiczna – umiera człowiek jako osoba, nie ma zatem powrotu do ziemskiego życia.

2. Obraz człowieka w Starym Testamencie

W Kościele przyjęła się powszechnie koncepcja śmierci uzależniona od obrazu człowieka w filozofii greckiej. Filozofia grecka mówi, że śmierć oddzielenie duszy od ciała, życie po śmierci to oddzielenie duszy od ciała. Grecki obraz człowieka jest dualistyczny (ostre przeciwstawienie się duszy i ciała)W Księga Starego testamentu obraz człowieka jest monistyczny (całościowy).

Ciało, dusza, duch, serce – to terminy, które ujmują całego człowieka

Ciało – to człowiek słaby, śmiertelny, nie boski. Oznacza wymiar społeczny, rodzinny, ludzki

Duchowa strona człowieka, która nie istnieje bez wymiaru cielesnego

Dusza

Duch

Serce

Dusza – żyje związana z uformowanym ciałem. Człowiek nie ma duszy on nią jest. Jeżeli nazywamy człowieka duchem, to wszelkie życie jest darem Bożym, który nim rozporządza.

Serce – centrum człowieka, które jest otwarte na ludzi i na Boga. Służy do wyrażania decyzji człowieka oraz jego odpowiedzialności przed Bogiem.

Człowiek zawsze jest cały ciałem i cały duchem. Nie ma bez ciała życia ani przed ani po śmierci (Rdz 2,7n). Człowiek jest z natury istotą śmiertelną. Uczyniony z prochu ziemi i tam musi wrócić.

Na temat powszechności śmierci mówią teksty: Ps 89; 2 Sm 14,14; Rz; Hbr. Jawią się także teksty problemowe, które są trudne do wytłumaczenia np. czy Eliasz umarł?

Kres zasługi na ten temat mówią teksty: Syr 4,28; Mt 25,20; 2Kor; Ga 6,7-10. na ten temat mówi także Orygenes. Moment śmierci rozumiany jest jako kres czasu oczekiwania. Rahner w śmierci widzi koniec „uwięzienia człowieka”.

APOKATASTAZA – mówi, że nastanie kiedyś odnowienie kosmosu.

Kara za grzech. Ujmowanie rzeczywistości śmierci możemy rozumieć śmierć jako coś ubocznego, jako kara za popełniony grzech pierworodny. Sobór Trydencki (1545) rozumie śmierć jako kara za grzechy, stąd każdy musi umrzeć.

W Liście do rzymian 5,12 chodzi o  przedstawienie obrazu śmierci, ale śmierci duchowej, która jest następstwem grzechu pierworodnego. Według najnowszego rozumowania eschatologii rozumienie kary za grzech pierworodny jest następujące: następstwem grzechu pierworodnego nie jest śmierć jako taka, jako zjawisko, ale jej przezywanie, tragizm, boleść. To powoduje, że nie przeżywamy naszej śmierci jako spokojnie i w radości od Pana, ale jako niepokój i bojaźń. Chrystus nie uwalnia nas od śmierci biologicznej, fizycznej, ale od śmierci duchowej. W śmierci Chrystusa wyraża się solidarność Boga z człowiekiem.

2. Sakramentalny wymiar śmierci, paschalny charakter śmierci, artykuł wiary „zstąpił do piekieł” personalizm śmierci.

2.1 Paschalny wymiar śmierci

2.1.1 Personalistyczne ujęcie śmierci. Relacyjny wymiar rzeczywistości śmierci, naszej wolności i obecności Boga domaga się wyboru ze strony człowieka. Śmierć w takim wymiarze ma być wolnym spotkaniem człowieka z Bogiem. Każdemu człowiekowi jest dane zbawienie (może je także człowiek odrzucić). Bóg nas miłuje, jest miłośnikiem człowieka dlatego też sędzią dla siebie będzie sam człowiek, który przed obliczem Boga zda sobie sprawę z życia. Przyjmując własną śmierć, przyjmujemy Chrystusa, podkreśla to naszą możliwość zbawienia, zbawienia przez zmartwychwstanie. Każdemu człowiekowi dane jest zbawienie, nie można mówic, że każdemu dane jest piekło, bo każdy człowiek przeznaczony jest do zbawienia. Chrystus umarł za wszystkich. W chrześcijaństwie każdy jest posłany na życie wieczne, istnieje jednak odrzucenie tego daru, bo każdy z nas jest wolny. Bóg dał wolna wolę. Śmierć nie może być rozumiana jako jakieś fatum, ale jako otwieranie się na spotkanie Chrystusa. Prawosławie sugeruje śmierć duszy, natomiast katolicyzm nie, bo umiera cały człowiek to też dlatego cały zmartwychwstaje.

2.1.2 Artykuł wiary „zstąpił do piekieł” Jest prawdę wiary przyjmowaną przez Kościół już od III wieku. W ujęciu tradycyjnym rozumiano, że po śmierci zmarli schodzą do szeolu, skąd nie ma już żadnego powrotu. Zatem gdzie zstąpił Chrystus? Zstąpił do otchłani, by tam ukazać swą chwałę wobec wszystkich potępionych, by tam ukazać wartość zbawienia, by umocnić tych, którzy są w czyśćcu. Zstąpił do piekieł rozumiane w wymiarze czysto ludzkim – naprawdę umarł. Jest to uwiarygodnienie znaczenia ofiary Chrystusa.

2.1.3 Sakramentalny wymiar śmierci W śmierci Chrystusa zatapia się każda inna śmierć, o tym świadczy Eucharystia. Charakter sakramentalny spotkania z Bogiem śmierć jest szczytowa sytuacja sakramentalna, tu spotkamy Chrystusa twarzą w twarz. Każda śmierć ma znamię chrztu świętego. Śmierć postrzegana jest jako Pascha, przejście w inny świat, w świat Bożego życia.  Podsumowując to wszystko śmierć to tajemnica. Jest to wydarzenie jednorazowe (w wymiarze śmierci teologicznej), niepowtarzalna, podlega jej cały człowiek.

2.1.4 Hipoteza ostatecznej decyzji (Borosa) człowiek jeszcze w momencie śmierci może się opowiedzieć za Chrystusem lub przeciw Niemu (jest to moment ostatecznego wyboru).

Ratzinger mówi że Chrystus umarł smiercią naturalną. W momencie śmierci na człowieka czeka Chrystus, a nie szeol, człowiek może się opowiedzieć za Chrystusem.

Congar mówi, że moment śmierci jest decydującym losem człowieka

Mass mówi, że trzeba w życiu bardzo uważać, by tej prawdy nie odrzucić, nie unowocześnić, nie wolno się spieszyć.

III.  Nieśmiertelność człowieka

1. Ujęcie tradycyjne. Śmierć to wyzwolenie duszy od ciała. Nieśmiertelność wynika także ze Starego testamentu. Nieśmiertelność zawsze poruszała teologów.

              1.1 Pismo święte.  – w Starym Testamencie dusza schodziła do Szeolu, gdzie nie było wielbienia Boga. Dla żyda było to wielkie nieszczęście. Kto dotknął zmarłego musiał się oczyszczać przez tydzień. Żydzi chowają umarłych już po 1 godzinie. Pierwszy raz o nieśmiertelności mówi księga Mądrości. Uważa się, że jest to pojęcie żydowskie. Uwidacznia się tutaj przykład życia po śmierci jako szczególnej nagrody, wspomina o nieśmiertelności duszy. Oznaczeniami na określenie nieśmiertelności duszy są: łono Abrahama, raj, niebo. W Nowym testamencie Jezus uczy o nieśmiertelności w Ew Mt 10, 28; Łk 16, 19-31. teksty biblijne mówią o Łazarzu oraz o łotrze (scena na krzyżu). Istnieje odpowiedzialność pozagrobowa. Dusza po śmierci od razu otrzymuje nagrodę lub karę. Dusza nie czeka na Sąd Ostateczny.

              Dowody na życie wieczne:

-         odpowiedzialność pozagrobowa

-         dusza po śmierci otrzymuje karę lub nagrodę

-         niemożliwość przechodzenia z jednego stanu do innego

uwzględniając w życiu wartości nieśmiertelne dokonujemy:

-         nadanie sensu życia ludzkiemu

-         ożywienie w człowieku pragnienia by żyć wiecznie

1.2 Tradycja o nieśmiertelnośći duszy mówili: Atanazy, Efram, Augustyn. Uważano Boga za najwyższą doskonałość i dlatego opierali się na biblijnej nadziei zmartwychwstania.

THENOPSYCHITYZNM - jest to pogląd islamu. Umiera cały człowiek. Bóg na nowo stwarza duszę i ciało.

HIPNOPSYCHITYZM – pogląd prawosławia. Dokonuje się pewnego rodzaju uśpienie duszy, które trwa do czasu zmartwychwstania.

ŚW. TOMASZ – mówi o nieśmiertelności substancji, stąd nieśmiertelność duszy wynika z jej natury.

1.3 Nauka Kościoła. Sobór w Viennie w 1312, Klemens V odrzuca pogląd jakoby dusza ludzka nie była formą ciała ludzkiego. Benedykt XII w 1336 roku ogłasza „Benedictus Deus” – dusza po śmierci podlega śmierci.

2. Ujęcie współczesne.

2.1 Ratzinger Josef broni tradycyjnych określeń. Sięga do antyku. U Platona nie ma dualizmu. Ratzinger mówi, że teologowie przez wieki się mylili. Jest to bardzo mocne zdanie. Teza jego opiera się na Nowym Testamencie. Opiera się na Chrystusie i jego życiu sięgając do tradycji hebrajskich. Każdego Bóg wzywa po imieniu, dlatego człowiek żyje ku wieczności. Człowiek i dusza to jedno.

2.2 Greshake mówi, że zmartwychwstanie dokonuje się w momencie śmierci. Moment śmierci wiąże się ze zmartwychwstaniem. Nie ma sądu ostatecznego. Całość życia pochodzi od Boga. Nieśmiertelność i zmartwychwstanie nie powinny się wykluczać. Nie można mówić, że śmierć jest oddzieleniem duszy od ciała. W Starym testamencie zmartwychwstanie oznaczało nieśmiertelność człowieka.

2.3 Lohfink dostrzega, że śmierć nie prowadzi po prostu w bezczas, lecz w nowy rodzaj czasowości, właściwej duchowi stworzonemu.

2. 4 Problem nieśmiertelności w teologii protestanckiej. Według protestantów człowiek całkowicie umiera by na nowo zostać stworzonym. Katolicy przyjmują rozumienie w sensie ciągłości życia. Jest to ten sam człowiek, w śmierci jednak zostaje obdarowany życiem wiecznym w Bogu. Ciało, które jest przemienione nie jest już takie samo jak ciało ziemskie. Paruzja jest ostatecznym przyjściem Chrystusa. Wszyscy w dniu paruzji spotkamy się w tym samym momencie. Nowy człowiek to cały człowiek, zatopiony bez reszty w Chrystusa.

IV. Sąd Szczegółowy

1. Ogólna nauka Kościo...