Upa a Łemkowyna.pdf

9. UPA a Łemkowyna

Stosunki jakie panowały pomiędzy narodami II-giej Rzeczpospolitej na jej tzw. „kresach wschodnich”

podczas II-giej Wojny Światowej są dość powszechnie znane. Ostry Konflikt z Ukraińcami, niezbyt dobre

stosunki z Litwinami. Na tym tle sytuacja na Łemkowynie nie była aż tak tragiczna. Przez całą wojnę

nikt na Łemkowynie nie słyszał nawet o istnieniu UPA ani o wydarzeniach na Wołyniu. Były oddziały

partyzanckie polskie, łemkowskie radzieckie i słowackie, ale nie było ukraińskich. Była ukraińska policja

i trochę cywili działających jawnie we współpracy z Niemcami. Po wojnie część Ukraińców uciekła z

Niemcami, trochę zeszło do podziemia i także zniknęli z oczu Łemków. Kiedy zaczęto realizować akcję

repatriacyjną ukraińskie podziemie zaczęło sobie zdawać sprawę, że tereny, które uznawali za swoje

(łącznie z Łemkowyną) i mieli nadzieję przyłączyć do Ukrainy - tracą w praktyce na zawsze. Jeżeli

bowiem nie będzie tu Ukraińców i Łemków (uznawanych przez nich za Ukraińców) to nie będzie już

można powiedzieć, że to ukraińskie ziemie. Poza tym naciskani ze wszystkich stron, a najbardziej ze

strony radzieckiej tracili oparcie w terenie. Tu właśnie jest miejsce by powiedzieć w jakim to terenie

UPA istotnie miała oparcie. Oto w strukturze organizacyjnej OUN nadrejon „Werchowyna” obejmującym

terytorialnie Łemkowszczyznę (wg „Materiałów szkoleniowych SKPB” w Warszawie) został wkrótce po

utworzeniu zlikwidowany i przyłączony do nadrejonu „Beskid” obejmującego Bieszczady bo

„Werchowyna” praktycznie samodzielnie nie istniała. Jeszcze lepiej to widać gdy się przyjrzeć strukturze

Ukraińskiej Powstańczej Armii. Otóż w skład grupy operacyjnej UPA „Zachód” wchodził m. in.

najbardziej na zachód leżący VI Okręg Wojenny „San”. Posiadał on dwa kurenie (bataliony): kureń

przemyski „Bajdy” i kureń „łemkowski” - „Rena”. Oba kurenie miały po cztery sotnie (kompanie) - i

otóż rejony operacyjne wszystkich 4-ch sotni łemkowskiego rzekomo kurenia leżały w Bieszczadach!

Znów okazało się że kureń „Rena” nazwano łemkowskim na wyrost podobnie jak nadrejon OUN

„Werchowyna”. Tymczasem nic z tego nie wyszło, bo Łemkowie do UPA nie napłynęli - jak się tego

spodziewano zapewne nadając mu nazwę, ale nazwa została. Wg „Materiałów szkoleniowych SKPB”

najbardziej na zachód wysunięta sotnia „Stiaha” miała centrum działania w okolicach Komańczy. Proszę

sobie przypomnieć Komanecką Łemkowską Republikę po I-szej Wojnie i jej polityczne inklinacje w

kierunku Zachodnio-Ukrainskiej Narodowej Republiki. Rejony działania pozostałych trzech sotni

łemkowskiego rzekomo kurenia leżały jeszcze dalej na wschód!!! Na terenie, który w żadnym razie nie da się

nazwać Łemkowyną Jeszcze jaśniej widać, że działalność UPA nie miała miejsca na Łemkowynie, gdy się

prześledzi na mapce akcje upowców od połowy 1945-go do końca 1946-go roku (o akcjach UPA w

pierwszych miesiącach roku 1947 brak informacji co jest też znamienne). Rejon tych akcji właściwie

nawet nie graniczy z Łemkowyną. Jeśli by ktoś chciał stwierdzić, że mimo tego któraś z sotni, a może

i cały ów kureń nazwany „łemkowskim” mógł się mimo wszystko składać z Łemków to mam dowód,

iż tak nie było! Od dawna nurtował mnie problem ewentualnego uczestnictwa naszych przodków w

UPA. Kogokolwiek bym z Łemków nie spytał to nikt nie tylko nie należał, ale nawet nie słyszał o

takim przypadku. Ukraińcy natomiast twierdzili, że oczywiście Łemkowie należeli do UPA i to do

najdzielniejszych jej członków. Miało to być dowodem że Łemkowie oczywiście czują się Ukraińcami,

skoro nie tylko należeli, ale i byli najdzielniejsi. Wydawało mi się to niezbyt prawdopodobne w świetle

poglądów Łemków, ich nastawienia do „ukraińskiego separatyzmu” pod koniec XIX-go i na początku

XX-go wieku, inklinacji politycznych naszych republik po polskiej i słowackiej stronie (za wyjątkiem

„republiki komaneckiej” oczywiście) i w końcu owego obozu w Talerhofie gdzie Austriacy sadzali

łemkowską inteligencję bywało po denuncjacji przez ukrainofilów. Jak to sprawdzić - myślałem? Przecież

jeżeli ktoś nawet należał, to mi tego nie powie ze zwykłego strachu. Jeżeli już, to najbardziej

prawdopodobne było ewentualne uczestnictwo ludności z okolic Komańczy, bo tak wynika z

okazywanych wcześniej (po I-szej Wojnie) sympatii politycznych. Jednak ludność tamtejszą tylko z

najwyższą trudnością można by nazwać Łemkami. Jak pisałem wcześniej dla mnie to nie są Łemkowie . Panuje

tam już ruchomy akcent i są znaczne różnice w mowie.

Z pomocą przyszli mi sami Ukraińcy. Zaczęli mianowicie drukować w swoim tygodniku „Nasze

Słowo” cykl artykułów p.t. „Ukraińskie Archiwum” w których zamieszczano dane personalne poległych i

skazanych na śmierć członków UPA wraz z miejscem urodzenia! Nareszcie więc otrzymałem do rąk

niepodważalny instrument do sprawdzenia. Jeżeli bowiem ktoś urodził się w powiecie leskim (Lesko było

niegdyś powiatem), czy przemyskim, czy też w okolicach Ustrzyk, albo na wschód od Sanoka to na pewno nie

jest Łemkiem. Jedynie powiat sanocki i tylko w swojej zachodniej części zachodzi na wschodni skraj

Łemkowyny. Okazało się, że - na tyle, na ile ja to prześledziłem (nie mam pewności czy prześledziłem całość

tych materiałów) - ani jeden z poległych upowców nie urodził się na Łemkowynie, a więc nie był

Łemkiem !!! Jest to oczywisty dowód na to że prawdziwych Łemków w UPA nie było. Lub raczej zapewne

się trafiali, ale była to marginalna liczba. Jeżeli by bowiem w „łemkowskim” kureniu było np. 25%

Łemków to niewątpliwie taki sam procent musiałby być i wśród poległych. A tu - proszę sobie

wyobrazić - ani jeden poległy (z tego co prześledziłem) nie pochodził z właściwej Łemkowyny ! Czegoś

podobnego się spodziewałem ale żeby ani jeden? Chyba, żeby założyć iż Łemków zupełnie nie imały się

kule, ale niestety „się imały” czego smutnym dowodem był Grzegorz Wodzik... i wielu innych, którzy

padli z kolei od niemieckich kul. Spróbujmy więc podsumować: UPA na terenie Łemkowyny w zasadzie

nie prowadziła swoich akcji zbrojnych, lub zdarzały się one sporadycznie. Łemkowie na ogół do UPA nie

należeli. Wręcz przeciwnie. Najpierw bili się w kampanii wrześniowej, w polskiej armii, a następnie

walczyli wraz z partyzantami radzieckimi, polskimi i słowackimi przeciwko niemieckim okupantom. Pod

koniec wojny masowo wzięli udział w walce z Niemcami w składzie radzieckiej armii. Czyli cały czas

po stronie formacji politycznej, która po wojnie przejęła władzę!!! Tymczasem owa formacja polityczna

swoich niedawnych sojuszników zaraz po wojnie bierze „za bety” i wyrzuca na drugi koniec państwa,

rozpraszając ich przy okazji wśród Polaków, żeby ich szybko szlag trafił. Dlaczego ? Dlaczego ??

Dlaczego ??? To pytanie dręczyło i nadal dręczy Łemków. Różnie myślałem przez lata. Że ówczesne

władze nie miały może świadomości kim się, w przeważającej masie, pod względem narodowym czuli

Łemkowie. Że w powojennym rozgardiaszu nie zorientowano się w ich zasługach w walce z okupantem

itd. itp. Dzisiaj, gdy już wiem nieporównanie więcej, gdy prześledziłem niektóre dokumenty w książce

Pana E. Misiło pt „Akcja >Wisła<” nie mam już żadnych złudzeń. Ówczesne polskie władze, łącznie z

wojskowymi były wręcz doskonale zorientowane kto jest kto, jakie ma sympatie i poglądy, oraz zasługi

wojenne. Wytłumaczenie jest tylko jedno. Była to najzwyklejsza, cyniczna czystka etniczna pod

pretekstem, że Łemkowie są Ukraińcami a UPA też jest ukraińska i szkodzi Polsce. Postanowiono

oczyścić teren z Łemków by Ukraińcy nie mogli już nigdy w przyszłości twierdzić, że Łemkowszczyznę

należy przyłączyć do Ukrainy bo Łemkowie to rzekomo Ukraińcy. Był to efekt dwustronnych napiętych

wówczas stosunków między narodami polskim i ukraińskim - tylko co to ma wspólnego z narodem

Łemków? Ucierpieliśmy niejako na wszelki wypadek, gdybyśmy kiedyś zaczęli pałać miłością do

Ukrainy i zapragnęli przyłączenia do niej. Nasze ówczesne poglądy i zasługi nie miały żadnego

znaczenia!!! Byli Łemkowie w UPA czy nie byli co za różnica? Trzeba twierdzić że byli i już jest powód do

wysiedlenia. Czasami przychodzi do głowy absurdalna myśl, iż może szkoda, że nie byli. Mielibyśmy

może wtedy mniejszy żal do Polaków bo podawany oficjalnie powód byłby przynajmniej prawdziwy.

Myśl jest oczywiście bezsensowna, bo z nami czy bez nas Ukraińcy w Polsce i tak by przegrali. Zbyt

potężne siły mieli przeciwko sobie - jak wiele razy w swojej historii a my stracilibyśmy znów

niepotrzebnie sporo męskiej młodzieży. Gdy się jednak patrzy dzisiaj na nieustępliwą walkę Czeczeńców

(chociaż w tamtych czasach stalinowskich i Czeczeńcy przegrali) to doprawdy miewa się mieszane

uczucia, że nie było jakiejś Łemkowskiej Powstańczej Armii. Tylko po co myśmy ją mieli tworzyć skoro

przez całą wojnę byliśmy „po właściwej”, zwycięskiej przecież stronie. Czegóż mieliśmy się obawiać ?

Kiedy gruchnęła wieść o deportacji było już za późno na tworzenie czegokolwiek. Łemkowie zostali tak

zaskoczeni tą decyzją Polaków, że dosłownie zamarli. Długo nie mogli uwierzyć, że to może być

prawda, chociaż pogłoski na ten temat pojawiały się już wcześniej. Z tego stanu osłupienia nie mogli

się otrząsnąć jeszcze długo. Tutaj muszę jeszcze koniecznie powiedzieć jaki jest mój stosunek do UPA

i do wysiedlenia naszych braci Ukraińców z tego samego powodu. Mój stosunek do UPA jest

ambiwalentny i nie wynika tylko z akcji „Wisła” ale z samych działań tej partyzantki. Z jednej strony

próbowała ona zmuszać Łemków do wstąpienia w jej szeregi (na ogół bezskutecznie jako się rzekło

wyżej) a nawet potrafiła spalić łemkowską wieś za odmowę współpracy, a z drugiej wystąpić w obronie

kilku naszych wsi przed polskimi rabunkowymi bandami. Cokolwiek by o tej formacji nie mówić jej

działalność nie może uchodzić za usprawiedliwienie deportacji całej mniejszości ukraińskiej z terenów

południowo-wschodnich nie mówiąc już o Łemkach. Po II-giej Wojnie w tzw. „lesie” działało wiele tzw.

„band” tzw. „reakcyjnego” polskiego podziemia, żeby tu wspomnieć tylko bandę „Ognia” działającą w

niedalekich Gorcach. Nikomu jednak do głowy jakoś nie przyszło by wsie gorczańskie przesiedlić. A były jeszcze

inne tzw. „bandy” różnych „Ponurych”, „Okrutnych” itp. (dzisiaj to już oczywiście nie są bandy tylko

patriotyczne oddziały walczące z sowieckim okupantem o niepodległość Polski), oddziały WiN i NSZ w różnych

częściach Polski. Wszystkie one miały wsparcie w miejscowej ludności wiejskiej. Nikt ani nie pomyślał o

przesiedlaniu tamtych wsi. Jest to bowiem zastosowanie zasady odpowiedzialności zbiorowej, którą Polacy

tak potępiają np. u niemieckiego okupanta. Deportacja Zamojszczyzny to oczywiście zbrodnia niemiecka.

Tylko, że Niemcy płacą odszkodowania, a Niemiecki Prezydent powiedział przynajmniej Polakom

„przepraszam”. Od Prezydenta Polski, ani też od Rządu, czy Sejmu ani Ukraińcy, ani tym bardziej

Łemkowie nic takiego dotychczas nie usłyszeli. O odszkodowaniach nawet nie wspomnę.

„Materiały szkoleniowe SKPB” Warszawa 1984 Strzałkami zaznaczone Sanok i Komańcza

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: