O. Grzegorz Franciszek Sroka - Poradnik ziołowy.pdf - 20170101 - siomak

O. Grzegorz Franciszek Sroka

poradnik

Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych

Warszawa 1988

ziołowy

Przedmowa

Wrażliwość na ludzkie cierpienie, jako odruch serca

wypływający z przyjaznych uczuć człowieka do czło-

wieka, jest właściwa wielu ludziom, niezależnie od ich

pochodzenia i wiary. Ów odruch serca, który obecnie

nazywany jest humanitaryzmem, stał się od zarania

chrześcijaństwa jedną z podstawowych jego zasad, sym-

bolizowaną przez biblijnego samarytanina, który litoś-

ciwie udzielił bezinteresownej pomocy poranionemu

podróżnemu.

Dwaj bracia lekarze — Kosma (przedstawiany na ob-

razach z naczyniem szklanym) i Damian (przedstawia-

ny z puszką i spatulą), wypełniając religijną powinność

miłości bliźniego, leczyli ludzi bez pobieraniu opłat. Za

panowania cesarza Dioklecjana zostali uwięzieni w Egei,

nadmorskim mieście Cylicji, następnie ścięci w 287 r.

Zaliczono ich w poczet świętych i stali się patronami

lekarzy i aptekarzy. Innym świętym przypisuje .się

ochronę przed różnymi chorobami: św. Barbara — przed

otruciem, Św. Błażej — przed chorobą gardła, Św. Oty-

lia — przed chorobą oczu, Św. Sebastian — przed dżu-

mą, Św. Wit — przed pląsawicą (stąd nazwa choroby

,,taniec Św. Wita").

Wielki wpływ na rozwój lecznictwa w krajach chrze-

ścijańskich miało powstanie zgromadzeń zakonnych.

Pierwszym z nich był założony w 529 r. przez Św. Be-

nedykta zakon O.O. Benedyktynów z siedzibą na gó-

rze Monte Cassino. Dużą zasługą tego zakonu był m.in.

rozwój lecznictwa, nauki i kultury w Europie Zachod-

niej. W czasach, gdy nie znano jeszcze druku, benedyk-

tyni, przy wielkim nakładzie pracy, przepisywali i tłu-

maczyli księgi pisarzy starożytnych, sporządzali wy-

ciągi z tych dzieł i zaopatrywali je we własne komen-

tarze. To właśnie dzięki nim uratowano przed zagładą

wiele bezcennych ksiąg oraz wiadomości o sposobach

leczenia, a pilność i pracowitość mnichów benedyktyń-

skich stała się przysłowiowa. Zakon ten był zaprasza-

ny do innych krajów, a zakonnicy zakładali wszędzie

przyklasztorne ogrody roślin leczniczych, warzywnych,

owocowych i ozdobnych, organizowali zbiór ziół ze sta-

nu naturalnego oraz ich przetwarzanie na leki we wła-

snych aptekach nie tylko na swoje potrzeby, lecz rów-

nież dla okolicznej ludności i przygodnych podróżnych.

Wielką sławę uzyskało opactwo benedyktyńskie w Saint

Gallen w Szwajcarii. Zachowany plan tego klasztoru

z roku 820 informuje, że obok zabudowań znajdował

się obszerny ogród, a w nim wiele cennych roślin lecz-

niczych (m.in. mięta, rozmaryn, szałwia, ruta, kozierad-

ka, lubczyk, kosaciec), warzyw (m.in. cebula, czosnek,

seler, mak, rzepa, buraiki, kapusta, pietruszka, koper

ogrodowy) i drzew owocowych (m.in. jabłonie, grusze,

śliwy, kasztany, jarzębina, leszczyna).

Przypuszcza się, że pierwszymi misjonarzami w Pol-

sce po przyjęciu chrześcijaństwa przez Mieszka I

w 966 r. byli benedyktyni, jednak brak jest na to wia-

rygodnych przekazów historycznych. Potwierdzone

źródła o ich przybyciu do Polski sięgają panowania Ka-

zimierza Odnowiciela (1016—1058) po odnowie orga-

nizacji kościelnych i życia religijnego. Zakonnicy be-

nedyktyńscy przybyli z Nadrenii około 1045 r. i zostali

najpierw osadzeni w Tyńcu koło Krakowa, następnie

założyli klasztory w Trzemesznie, Łęczycy oraz na Po-

morzu. Przywieźli ze sobą wiele roślin użytkowych

wówczas nie znanych w Polsce. Również inne zakony,

sprowadzane w późniejszym okresie do Polski, orga-

nizowały sieć aptek klasztornych oraz szpitali i przy-

tułków. Z lat 1100—1170 pochodzą pierwsze wzmian-

ki o powstaniu szpitali we Wrocławiu, Jędrzejowie

i Poznaniu zakładanych przez klasztory.

Wiele roślin leczniczych sprowadzanych w średnio-

wieczu do Polski, aklimatyzowanych i uprawianych

w ogrodach przyklasztornych, jest pochodzenia śród-

ziemnomorskiego, o czym świadczy również fakt, że

do dziś nie mają one rdzennych nazw polskich, a tylko

spolszczone nazwy łacińskie, np.: mięta (Mentha), me-

lisa (Melissa), rozmaryn (Rosmarinus), szałwia {Salvia),

ruta (Ruta), tymianek (Thymus), malwa (Malva), hyzop

(Hyssopus), kolendra (Coriandrum), lubczyk (Levisti-

cum) i inne. Rośliny te wzbogaciły dostępny wówczas

asortyment surowców leczniczych w Polsce i w spo-

sób znaczący usprawniły lecznictwo.

W dziejach medycyny i farmacji powyższy okres

jest nazywany okresem klasztornym, a wybitnymi jego

przedstawicielami, znawcami leku roślinnego byli: Sw.

Hildegarda (1098—1180), przeorysza benedyktynek

w Bingen, autorka książki o praktycznym zastosowa-

niu ziół pt. Causae et Curae, uznana za wybitny umysł

swojej epoki oraz dominikanin Albert (1193—1280),

któremu potomni nadali przydomek Wielki (Albertus

Magnus), autor znakomitego dzieła o ziołach pt. De

Vegetabilibus libri VII. W Polsce autorem przypu-

szczalnie pierwszego traktatu medycznego był lekarz,

a zarazem biskup wrocławski Tomasz z Sarepty (1297—

1378), którego dzieło pt. Mihi competit składało się

z części zawierających nauki o lekach prostych i zło-

żonych oraz o ich praktycznym zastosowaniu.

Nowe problemy w dobroczynnej działalności orga-

nizacji kościelnych powstały w związku z pojawieniem

się w Europie Zachodniej licznych przypadków trądu,

zawleczonego ze Wschodu przez uczestników wypraw

krzyżowych (1096—1291). Choroba ta budziła powszech-

ną grozę, była uważana za nieuleczalną i bardzo za-

raźliwą. Dotkniętych tą chorobą wypędzano z miast

i zakazywano wszelkich bezpośrednich kontaktów

z ludźmi zdrowymi. Ich los budził powszechną litość

i ofiarność społeczeństwa, co umożliwiało organizowa-

nie zamkniętych zakładów zwanych leprozoriami. Do

Polski trąd przenikał wraz z przybywającymi z Zacho-

du osadnikami. Około roku 1234 z inicjatywy Sw. Jad-

wigi Śląskiej założono, przypuszczalnie najstarsze, kra-

jowe leprozorium dla kobiet w Środzie Śląskiej. Naj-

większe nasilenie tej choroby nastąpiło w Polsce w la-

tach 1350—1450, po czym trąd stopniowo wygasał, a le-

prozoria, w liczbie około 80, zamieniano stopniowo na

przytułki dla nędzarzy lub dla chorych na kiłę. Cała

opieka nad leprozoriami spoczywała w rękach ducho-

wieństwa oraz zakonów męskich i żeńskich.

Wielkie zasługi mają również organizacje kościelne

dla rozwoju aptekarstwa. Pierwsze informacje o istnie-

niu klasztornych pomieszczeń, w których sporządzano

leki, pochodzą z czasów panowania Karola Wielkiego

(742—814). W miarę zwiększania się liczby zakonów

i klasztorów zwiększała się również liczba aptek przy-

klasztornych. W Polsce przypuszczalnie jedną z pierw-

szych aptek założono w Świdnicy w 1248 r., następnie

w innych miastach, m.in. Głogowie w 1281 r. Sporzą-

dzanie leków przez zakonników stanowiło jeden z obo-

wiązków przewidzianych w regulaminie zgromadzenia.

Zakonnik-infirmer był jednocześnie chirurgiem, den-

tystą, lekarzem i aptekarzem w klasztorze, a ponadto

udzielał pomocy okolicznej ludności i podróżnym.

W XIII wieku stopniowo zaczęły powstawać apteki

świeckie, które za leki pobierały odpowiednie opłaty,

z reguły wyższe cd później pobieranych opłat w apte-

kach klasztornych. Na tym tle dochodziło do sporów,

bowiem aptekarze świeccy byli obarczani podatkami na

rzecz miasta, w przeciwieństwie do aptek klasztornych,

które mogły część leków wydawać bezpłatnie najbied-

niejszym. Apteki klasztorne stały się wielkim dobro-

dziejstwem dla okolicznych mieszkańców, a i chorzy

mieli większe zaufanie do wytwarzanych w nich leków

niż pochodzących z aptek miejskich. Miało to swój

wyraz nawet w malarstwie. Znany jest obraz Marii

Appeli z 1731 r. przedstawiający Chrystusa jako „Nie-

biańskiego Aptekarza", siedzącego za stołem apte-

cznym na tle szaf z naczyniami na leki oraz z małą

wagą w ręku.

Pozostałością z tamtych czasów są nazwy niektórych

preparatów wytwarzanych w aptekach klasztornych:

balsam kapucyński, pigułki reformackie, proszek jezu-

icki, krople jerozolimskie oraz likier benedyktyński,

który wówczas był zaliczany do leków.

W wieku XVI i XVII wiele zakonów w Polsce było

wyposażonych we własne drukarnie i w nich, oprócz

dzieł, pism, modlitewników o charakterze ściśle reli-

gijnym, drukowano również wartościowe książki świec-

kie, m.in. także o treści medycznej. Największe dru-

karnie posiadali jezuici w Lublinie, Poznaniu i Prze-

myślu, pijarzy w Wilnie i Warszawie, bazylianie w Su-

praślu i Poczajowie, franciszkanie we Lwowie, trynita-

rze w Lublinie, paulini na Jasnej Górze w Częstocho-

wie. Ponadto były również drukarnie diecezjalne, np.

w Kaliszu, Łowiczu, Wilnie, Zamościu. Drukowano

w nich wiele i wielokrotnie powtarzanych broszur

i książek zawierających przepisy leczenia różnych cho-

rób, poradników domowych, apteczek domowych,

w głównej mierze uwzględniających preparaty ziołowe,

a przeznaczonych „z miłości chrześcijańskiej na pora-

towanie ubogich i podłej kondycji ludzi". Autorami

wielu z owych broszur były osoby nieznane, prawdo-

podobnie zakonnicy, a może i księża świeccy. Mała

część zaledwie jest autoryzowana, a wśród nich np.

ksiądz J.P. Biretowski Wiadomości ciekawe o skutkach

i mocy ziół i zbóż, 1769 r.; zakonnik i doktor L. Perzy-

na Lekarz dla włościan, 1793 r. Ukazywały się także

tłumaczenia wartościowych książek obcych autorów,

np. Tissot S.A. Rada dla pospólstwa względem zdro-

wia, w przekładzie księdza K. Kamińskiego (r. 1773);

Beynon E. Świeżo przyczyniony miłosierny Samaryta-

nin w przekładzie M.J. Ackerbauma (r. 1695).

Znane są też wielkie oryginalne polskie dzieła trak-

tujące o roślinach leczniczych i ich praktycznym za-

stosowaniu: Marcina z Urzędowa Herbarz Polski, Kra-

ków, 1613 r., liczący 1540 stron.

O. Grzegorz Franciszek Sroka - Poradnik ziołowy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: