Proces transportowy - przemieszczanie ludzi (pasażerów) i towarów (przesyłek)
Transportem jest zespół środków i czynności potrzebnych do realizacji przemieszczania pasażerów i przesyłek, czyli do realizacji procesu transportowego.
Czynnościami w transporcie są wszelkie działania (człowieka lub urządzenia) będące:
- tworzeniem informacji,
- zbieraniem (gromadzeniem) informacji i przechowywaniem (pamiętaniem) informacji,
- nadawaniem, przesyłaniem i odbiorem informacji,
- podejmowaniem decyzji,
- realizacją decyzji.
Środkami w transporcie są:
- środki techniczne,
- środki organizacyjne.
Do środków technicznych należy zaliczyć:
- układ komunikacyjny (sieć),
- tabor (pojazdy) oraz urządzenia stałe gospodarki taborowej i gospodarki trakcyjnej,
- urządzenia ładunkowe i przeładunkowe oraz pomieszczenia magazynowe,
- urządzenia i pomieszczenia do obsługi pasażerów oraz urządzenia informacyjne dla podróżnych,
- urządzenia łączności,
- urządzenia kierowania przewozami,
- urządzenia kierowania i sterowania ruchem.
Najczęściej używane środki organizacyjne to:
- ujęcie procesu transportowego w cykl czasowy, dla którego opracowywany jest program sterowania procesem,
- podział obiektów poruszających się na wyodrębnione grupy,
- podział układu komunikacyjnego na rejony współpracujące ze sobą, wyposażone w zespoły urządzeń kierowania przewozami i ruchem,
- podział układu komunikacyjnego na elementarne odcinki wyposażone w zespoły urządzeń sterowania ruchem,
- określenie zadań i możliwości ich realizacji przez poszczególne fragmenty układu komunikacyjnego.
Sterowanie ruchem jest regulowaniem ruchu pojazdów dla zapewnienia przewozów z efektywnym wykorzystaniem środków technicznych, przy zapewnieniu właściwego bezpieczeństwa i niezawodności procesu transportowego. Sterowanie ruchem obejmuje:
- prowadzenie rejestracji ruchów wszelkich pojazdów,
- kierowanie ruchem w przypadku krzyżowania tras ruchu pojazdów,
- kierowanie ruchem w przypadku wyprzedzania jednego pojazdu przez drugi,
- kierowanie ruchem w przypadku wymijania przeszkody lub innego pojazdu,
- kierowanie ruchem przy wejściu pojazdu na obszar wydzielonego obiektu w układzie komunikacyjnym (stacji, portu itp.),
- magazynowanie i wysyłanie ładunków,
- zapewnienie środków do realizacji przewozów.
Podstawową funkcją sterowania ruchem jest zapobieżenie kolizjom między pojazdami, szczególnie tam gdzie prowadzący jednego pojazdu może nie znać sytuacji drugiego.
Naturalnym dążeniem jest w tym przypadku zapewnienie bezpiecznego odstępu między pojazdami, poprzez zachowanie:
- maksymalnej wzajemnej widzialności,
- minimalnych odstępów (interwałów) czasowych,
- minimalnych odstępów (interwałów) przestrzennych.
Metoda maksymalnej wzajemnej widzialności polega na przekazaniu obowiązku zachowania odpowiedniej odległości samym prowadzącym pojazd, zobowiązując ich do obserwacji sytuacji ruchowej oraz wymagając od nich zapewnienia możliwości zauważenia ich pojazdu i zareagowania na ich sytuację przez innych użytkowników układu komunikacyjnego. Personel sterowania (kierowania) ruchem nadzoruje jedynie przebieg procesu transportowego, interweniując w sytuacjach niebezpiecznych lub zagrażających bezpieczeństwu np. w razie nadmiernego zagęszczenia pojazdów w rejonie sieci, czy w przypadku nie spełniania wymagań co do widoczności któregoś z pojazdów.
Metoda minimalnych odstępów czasowych oznacza konieczność zachowania stałego czasu następstwa dwu pojazdów dla zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa przy żądanej sprawności procesu transportowego. Pojazdy muszą być wyprawiane w stałych odstępach czasu odpowiadających minimalnemu odstępowi z punktu widzenia bezpieczeństwa i maksymalnemu z punktu widzenia sprawności. W określonych punktach P1, P2, ...., Pn układu komunikacyjnego kontroluje się rzeczywisty odstęp czasu pomiędzy pojazdami i koryguje w razie potrzeby.
Metoda minimalnych odstępów przestrzennych wymaga podziału sieci układu komunikacyjnego na odcinki S1, S2, ...., Sn na których może znajdować się tylko jeden pojazd. Warunek ten jest kontrolowany przez personel sterowania lub urządzenia automatyczne.
Sieć kolejowa tworzą linie kolejowe, których punkty początkowe i końcowe ustala zarządca infrastruktury.
Linia kolejowa ð szlaki i posterunki ruchu
Szlak to część linii kolejowej pomiędzy:
- dwoma sąsiednimi posterunkami zapowiadawczymi,
- końcowym (początkowym) punktem linii bez posterunku zapowiadawczego i najbliższym posterunkiem zapowiadawczym.
Odstęp to część szlaku między:
- dwoma kolejnymi posterunkami odstępowymi,
- posterunkiem zapowiadawczym i najbliższym posterunkiem odstępowym,
- dwoma kolejnymi posterunkami bocznicowymi lub kolejno po sobie następującymi posterunkami: odstępowym i bocznicowym.
Posterunek ruchu służy do bezpiecznego, regularnego i sprawnego prowadzenia ruchu.
Posterunki ruchu
Ø Posterunki następcze
v Posterunki zapowiadawcze
Stacje (wydzielone części stacji)
Posterunki odgałęźne
v Posterunki odstępowe
Obsługiwane posterunki odstępowe
Samoczynne posterunki odstępowe
v Posterunki bocznicowe
v Posterunki pomocnicze
Ø Posterunki osłonne
Posterunek następczy reguluje następstwo pociągów tj. pozwala na przejazd lub odjazd pociągu wówczas gdy tor odstępu (szlaku) przyległego do posterunku jest wolny dla danego pociągu.
Posterunek zapowiadawczy ma możność zmiany kolejności jazd pociągów wyprawianych na tor szlakowy przyległy do tego posterunku.
Stacja zawiera oprócz toru głównego zasadniczego co najmniej jeszcze jeden tor główny. Na stacji pociągi mogą rozpoczynać i kończyć jazdę, krzyżować się i wyprzedzać, zmieniać skład lub kierunek jazdy. Duże stacje mogą być podzielone na rejony (okręgi sterowania) stanowiące odrębne posterunki zapowiadawcze.
Posterunek odgałęźny urządzony jest poza stacją:
- w miejscu odgałęzienia linii lub łącznicy,
- przy przejściu ze szlaku jednotorowego w dwutorowy i odwrotnie,
- w miejscu połączenia torów szlakowych.
Posterunek odstępowy reguluje wyłącznie następstwo pociągów. Posterunek odstępowy może być posterunkiem obsługiwanym przez personel lub działającym samoczynnie.
Posterunek bocznicowy urządzony jest na szlaku przy odgałęzieniu bocznicy. Pracuje jak posterunek zapowiadawczy dla pociągów obsługujących bocznicy i jak odstępowy dla pociągów pozostałych.
Posterunek osłonny nie bierze udziału w zapowiadaniu ruchu pociągów i jest urządzony na szlaku dla osłony miejsca:
- skrzyżowania w jednym poziomie dwu linii kolejowych (linii kolejowej i linii tramwajowej),
- splotu torów,
- mostu zwodzonego lub obrotowego,
- przejścia ze szlaku jednotorowego w dwutorowy i odwrotnie, o ile nie zastosowano posterunku odgałęźnego lub odstępowego.
Punkty ekspedycyjne (handlowe) wraz z posterunkami ruchu tworzą punkty eksploatacyjne (służące do eksploatacji kolei):
Przystanek osobowy - miejsce na szlaku w którym rozkładowo zatrzymują się (wyznaczone) pociągi w celu umożliwienia wsiadania i wysiadania podróżnych.
Bocznica - linia kolejowa przeznaczona do podstawiania, załadowywania, wyładowywania i zabierania (włączania do ruchu) wagonów towarowych.
Ładownia - tor (stacyjny, bocznicowy) przeznaczony do podstawiania, załadowywania, wyładowywania i zabierania (włączania do ruchu) wagonów towarowych.
Kolejowe pojazdy szynowe
ÄTabor kolejowy
ØTabor kolejowy specjalny
ØTabor kolejowy zwykły
ðTabor wagonowy
àWagony osobowe
àWagony towarowe
ðPojazdy trakcyjne
àLokomotywy
à Zespoły trakcyjne
à Wagony silnikowe
ÄPojazdy pomocnicze
Tabor zwykły - pojazdy szynowe przystosowane do kursowania w pociągach na ogólnych zasadach.
Tabor wagonowy nie posiada własnych urządzeń napędowych i przeznaczony jest do przewożenia osób (wagony osobowe) lub przesyłek (wagony towarowe).
Pojazdy trakcyjne posiadają własne urządzenia napędowe i przeznaczone są wyłącznie do poruszania innego taboru lub do przewożenia osób i ew. poruszania innego taboru.
Tabor specjalny - pojazdy szynowe, których budowa zezwala na jazdę w pociągach pod pewnymi warunkami (miejsce w składzie, prędkość jazdy), a przeznaczone do prac budowlano-montażowych, ratunkowych itp.
Pojazdy pomocnicze - pojazdy szynowe, których budowa nie pozwala na włączanie do składu pociągów. Pojazdami pomocniczymi są: maszyny budowlane na kołach, ciągniki, drezyny, rowery szynowe, wózki robocze itp.
Pociąg - zestaw taboru kolejowego, sprzęgnięty z czynnym pojazdem trakcyjnym, pojedynczy pojazd trakcyjny lub jednostka taboru specjalnego, odpowiednio osygnalizowany, oznaczony numerem i obsadzony drużyną pociągową posiadającą odpowiednie dokumenty, przygotowany do drogi albo znajdujący się w drodze.
Manewr - zestaw pojazdów kolejowych nie stanowiący pociągu. Manewrami nazywane są również wszelkie ruchy taboru (jazdy manewrowe) oraz związane z nimi czynności wykonywane na torach kolejowych z wyjątkiem jazd pociągowych.
Droga jazdy jest umownym, elementarnym odcinkiem sieci kolejowej, określonym dla zapewnienia właściwej organizacji i bezpieczeństwa jazdy pojazdów kolejowych oraz dla uzyskania właściwej sprawności ruchu. Początek i koniec każdej drogi jazdy jest określany przez usytuowanie odpowiedniego oznakowania w terenie (zazwyczaj sygnalizatora).
Droga ochronna jest fragmentem układu torowego o określonej długości, który może być przejechany bez kolizji z innym pojazdem w razie niezatrzymania się pojazdu na drodze jazdy przed sygnalizatorem zabraniającym dalszej jazdy.
Droga zbliżania jest fragmentem układu torowego, zawierającym przynajmniej drogę jazdy kończącą się przy sygnalizatorze będącym początkiem interesującej nas drogi jazdy.
Urządzenie ochronne znajduje się poza drogą jazdy, ochronną i zbliżania, może natomiast chronić pojazd znajdujący się na drodze jazdy i na drodze ochronnej przed najechaniem go przez inny pojazd. Urządzeniem ochronnym mogą być sygnalizatory, zwrotnice, wykolejnice itp.
Droga przebiegu jest drogą jazdy wraz z drogą ochronną, drogą zbliżania i urządzeniami ochronnymi.
Przebieg jest zbiorem stanów elementów układu torowego, urządzeń sterujących nimi i kontrolujących ich stan, właściwych dla realizacji jazdy wykorzystującej określoną drogę przebiegu.
Przebiegi sprzeczne - nie mogą być jednocześnie realizowane
Proces sterowania ruchem kolejowym
Sterowanie ruchem jest realizowane jednocześnie dla wielu pojazdów. W procesie sterowania ruchem kolejowym, odniesionym do pojedynczego pojazdu, można wydzielić etap:
1) zebrania informacji i podjęcia decyzji o nastawieniu przebiegu,
2) nastawiania przebiegu,
3) dozorowania jazdy,
4) zwolnienia przebiegu,
5) rejestrowania jazdy.
Etap pierwszy i drugi - przygotowanie drogi przebiegu
1) zebranie informacji i podjęcie decyzji o nastawieniu przebiegu
Czynności wykonywane w pierwszym etapie procesu sterowania ruchem obejmują:
a) odebranie (otrzymanie) informacji o potrzebie przygotowania przebiegu,
b) analizę informacji o aktualnej sytuacji ruchowej,
c) przekazanie do sąsiedniego okręgu sterowania wiadomości o potrzebie przygotowania przebiegu,
d) wybór optymalnego wariantu i podjęcie decyzji.
Okręg sterowania - obszar sieci kolejowej, w którym decyzje dotyczące realizacji przebiegów pociągowych są podejmowane centralnie przez jeden ośrodek decyzyjny. Ośrodkiem decyzyjnym może być człowiek (dyżurny ruchu) lub zespół automatyczny (komputer).
2) nastawianie przebiegu
Czynności wykonywane w drugim etapie procesu sterowania ruchem obejmują:
a) wybranie zwrotnic i innych urządzeń, które mają być nastawione dla danego przebiegu,
b) nastawienie elementów drogi przebiegu wymagających zmiany stanu,
c) sprawdzenie prawidłowości stanu elementów drogi przebiegu i nieodbywania się przebiegów sprzecznych z przebiegiem rozpatrywanym,
d) wykluczenie przebiegów sprzecznych,
e) zamknięcie ...
Rzedzian8