rosja2008.pdf

RAPORT

RoSja 2008: kto Po PutINIe?

Andrzej

Łomanowski

kolejNyM PRezyDeNteM RoSjI W 2008 R. zoStaNIe

WłaDIMIR PutIN lub PolItyk, któRego oN PoPRze

W WyboRach. PolItycy oPozycjI (koMuNIStyczNej,

DeMokRatyczNej, lIbeRalNej) obecNIe NIe Mają

WIękSzych SzaNS W Walce o PRezyDeNtuRę.

jeślI jeDNak PRezyDeNt PutIN NIe zgoDzI SIę Na

zMIaNy W koNStytucjI – czylI Na SWoją tRzecIą

kaDeNcję – to co bęDzIe RobIł Po oDejścIu z kReMla

bęDąc W PełNI SIł I cIeSząc SIę ogRoMNyM zaufaNIeM

SPołeczNyM?

Mimo, że obecnie dobiega dopiero połowa drugiej ka-

dencji prezydenckiej Władimira Putina, w Moskwie już

rozgorzała debata kto będzie następnym szefem pań-

stwa. Dyskusji prowadzonej głównie przez ekspertów

i przedstawicieli centralnych władz wykonawczych towa-

rzyszą jednak decyzje polityczne.

Proces, który można nazwać prezydencką kampanią

wyborczą (czy może właściwiej – „rosyjskimi primeries”)

rozpoczął w listopadzie 2005 r. sam prezydent Putin,

mianując nagle dwóch swoich najbliższych współpra-

cowników na nowych wicepremierów: ówczesnego szefa

swojej administracji Dmitrija Miedwiediewa i ministra

obrony Siergieja Iwanowa. Nominacje zostały przyjęte

w Moskwie jako początek wyłaniania „następcy Putina”

spomiędzy dwóch jego najbliższych współpracowników; osób które po ewen-

tualnym zdobyciu prezydentury będą gwarantowały ciągłość polityczną obec-

nej administracji na kremlu 1 .

PokojoWe PRzekazaNIe WłaDzy?

zbliżające się wybory prezydenckie w 2008 r. (i poprzedzające

je w 2007 r. wybory parlamentarne, traktowane są przez rosyjskich polity-

ków jako rodzaj badania opinii publicznej przed ważniejszymi, prezydencki-

mi) będą pierwszymi takimi w historii Rosji. od początku XX wieku ani razu

władza w Rosji nie była przekazywana w pełni legalnie i pokojowo. ostatni

car Mikołaj II został zamordowany, zaś liderzy partii komunistycznej za-

zwyczaj oddawali władzę dopiero w chwili śmierci. ostatni przywódca zSRR

Michaił gorbaczow został usunięty ze stanowiska przez pierwszego prezy-

denta Rosji borysa jelcyna, który po prostu zlikwidował związek Radziecki.

Sam jelcyn ustąpił przed terminem (wyznaczając na swojego następcę

Władimira Putina) pod naciskiem swego otoczenia i okoliczności politycz-

nych (druga wojna w czeczenii). każdej takiej zmianie (chodzi o usunięcie

gorbaczowa i odejście jelcyna, doskonale jeszcze pamiętane przez rosyjski

establishment polityczny) towarzyszył kryzys polityczny i wymiana znacznej

części elit rządzących. obecne elity, jak i sam prezydent, chciałyby dokonać

zmiany na kremlu w sposób jak najmniej bolesny, bądź wręcz nie dokony-

wać jej wcale.

aby to było możliwe, potrzebna jest jednak zmiana konstytucji i wery-

ikacja stanowiska samego prezydenta Putina, który wielokrotnie, publicz-

nie odrzucał możliwość ubiegania się o trzecią kadencję, przynajmniej do

lata 2006 r. ostatni raz uczynił to w czerwcu, podczas wizyty w Szanghaju.

„taka decyzja (o zmianie konstytucji i kandydowaniu trzeci raz – przyp.

ał) poderwałaby moje wewnętrzne przekonanie o prawości tego, co robię.

Nie można żądać od ludzi przestrzegania prawa, gdy samemu się je na-

rusza” 2 . jednocześnie ponad jedna trzecia Rosjan gotowa byłaby głosować

podczas wyborów prezydenckich na polityka, popieranego przez Władimira

Putina 3 . Na innych kandydatów natomiast – od 3 do 18 proc.

badania opinii publicznej odgrywają ogromną rolę w przygotowaniach

do wyborów prezydenckich prowadzonych przez obecną elitę władzy. złożyły

się na to zarówno przyczyny obiektywne (bierność rosyjskiego społeczeństwa

i nie rozwinięty system partyjny, a co za tym idzie – podatność na polityczną

bezPIeczeŃStWo NaRoDoWe

II - 2006 /2

reklamę), jak i subiektywne (ogromna rola, jaką w dotychczasowych wybo-

rach prezydenckich i parlamentarnych odgrywali tzw. polittechnołodzy, czyli

specjaliści od politycznego marketingu) 4 .

jednakże konkurencja między dwoma najbliższymi współpracownika-

mi obecnego prezydenta – S. Iwanowa i D. Miediewiediewa – doprowadzi-

ła do pojawienia się podziałów i rozłamów w szeregach rządzącej elity, jak

i całej rosyjskiej biurokracji (również regionalnej). Według tzw. przecieków

z kremla (niestety trudno ocenić do jakiego stopnia kontrolowanych) wo-

kół ministra obrony skupiła się już grupa „siłowikow”, czyli współpracowni-

ków W. Putina wywodzących się ze służb specjalnych lub związanych obec-

nie z nimi lub armią. Na czele grupy ma stać zastępca szefa administracji

prezydenta Igor Sieczin. Drugą grupę stanowią „liberałowie” popierający

D. Miedwiediewa, a wśród nich urzędnicy zajmujący się gospodarką (w tym

niektórzy ministrowie rządu). Nazwy obozów mają odpowiadać polityce,

jaką chciałyby prowadzić obie grupy 5 . S. Iwanow byłby zatem kojarzony

z prowadzeniem polityki neoimperialnej, dzięki wsparciu się na strukturach

wojskowych; Miedwiediew zaś – na prowadzeniu reform wewnętrznych i roz-

budowie programów socjalnych.

1) „the economist”, 01.07.2006 r. „obaj będą teraz walczyli w „primeries”

w rosyjskim stylu. Ich działania na obecnych stanowiskach w ciągu następnego

roku mogą zadecydować, kto zdobędzie przychylność Putina”.

2) RIa Nowosti, 19.06.2006 r.

3) dane ośrodka „lewada-centr” za styczeń-czerwiec 2006 r.

4) Szczególnie spektakularne były ich sukcesy w prezydenckich wyborach w 1996 r.,

gdy borys jelcyn starał się o drugą kadencję. Na początku kampanii w marcu

1996 r. popierało go ok. 7 proc. wyborców. Równie spektakularne było zwycięstwo

samego Władimira Putina w 2000 r. Rok wcześniej jego nazwisko w ogóle nie

igurowało na listach rankingowych, bowiem nie był publicznie znanym politykiem.

Sukces przypisano specjalistom od politycznego marketingu.

5) Wypowiedź doradcy W. Putina, Igora Szuwałowa na spotkaniu z dziennikarzami

i ekspertami 7.09.2006 r.: „odmawiając Rosji prawa wejścia do Wto uSa grają

na rękę „siłowikom”. jeśli ta decyzja nie zostanie zmieniona nie dziwcie się, że

„siłowiki” wygrają w Rosji. a dla młodych reformatorów takich, jak [minister

rozwoju społecznego german – przyp. ał] gref, [minister inansów aleksij – przyp.

ał] kudrin i ja Putin jest nadzieją”.

RozMyte PoDzIały

Podział taki, dość powszechnie przyjęty przez opinię publiczną Moskwy,

budzi jednak znaczne zastrzeżenia. Przede wszystkim nazbyt już przypomi-

na podział radzieckich jeszcze polityków na „jastrzębie” i „gołębie”, który

stworzono w czasach zSRR na użytek zachodnich mediów i sowietologów,

a który do samego końca związku utrudniał analizowanie zachodzących

w nim przemian. Ponadto, przy okazji dyskusji na temat obu grup i stosun-

ku do zachodu (podobno bardziej umiarkowanego u Miedwiediewa i ostrzej-

szego u Iwanowa) szef carnegie endowment w Moskwie, andrew kuchins

zwrócił uwagę, że „jeśli obawiamy się antyamerykańskiego prezydenta Rosji,

to trudno wyobrazić sobie bardziej niechętnego jej polityka niż Putin”.

W rzeczy samej D. Miedwiediew odpowiedzialny jest w rządzie za pro-

gramy socjalne, a S. Iwanow jest pierwszą od 17 lat osobą, która zjedno-

czyła i stanęła na czele budzącego dawniej grozę rosyjskiego „kompleksu

wojskowo-przemysłowego”. obaj jednak zatrudnili fachowe ekipy specjali-

stów od kreowania wizerunku, które dbają o ich publiczny wizerunek: „ja-

strzębia” i „liberała”. Nie ma to jednak związku z ewentualnymi różnicami

programowymi, gdyż nie są znane nawet zarysy ich programów. Wiadomo

jedynie, że Dmitrij Miedwiediew starł się publicznie wiosną 2006 r. z kilko-

ma przedstawicielami administracji prezydenta w sprawie używania termi-

nu „demokracja suwerenna”. Miedwiediew jest jego przeciwnikiem, urzęd-

nicy z kremla zaś (m.in. zastępca szefa administracji prezydenta Wiktor

Surkow) twierdzą, że świetnie opisuje on nowy rodzaj demokracji istniejący

w Rosji, „niezależnej od globalnych centrów decyzyjnych”. Sprzeciw wobec

tego terminu to jedyny znany ślad myśli programowej kandydata.

choć wyznaczenie przez prezydenta dwóch konkurujących ze sobą polity-

ków doprowadziło do różnych podziałów na kremlu i w regionach 6 , rządząca

elita nie dzieli się obecnie na cywilów-liberałów i mundurowych--zamordy-

stów 7 . Podziały są znacznie bardziej skomplikowane, uwarunkowane zarów-

no różnicami politycznymi między poszczególnymi grupami i osobami, jak

i różnicami interesów ekonomicznych poszczególnych resortów. Pełny obraz

byłby widoczny gdyby przeprowadzono wybory, w których startowaliby obaj

wicepremierzy, w co jednak już dzisiaj można wątpić.

bez wątpienia jednak seria skandali i wznowienie w ciągu ostatniego

pół roku śledztw w sprawie różnych afer (sprawa sieci sklepów meblowych

„tri kita”, śledztwo w sprawie importu tekstyliów z chin, zmiany perso-

nalne we władzach struktur celnych, skupowanie przez miliardera Romana

abramowicza aktywów przedsiębiorstw metalurgicznych) jest świadectwem

bezPIeczeŃStWo NaRoDoWe

II - 2006 /2

pogłębiających się podziałów w rosyjskiej elicie władzy i walki o ustalenie

„sfer wpływów” przed wyborami. Niejako przy okazji część politologów, jak

również przedstawicieli władz przestrzega, że zbyt wcześnie startująca kam-

pania przed wyborami prezydenckimi może doprowadzić do znacznej pola-

ryzacji wewnątrz elity władzy, a „wojna kompromatów” (czyli „wojna na

haki”) – do jej dezintegracji.

MIeDWIeDIeW koNtRa IWaNoW?

założenie „primeries” – tych swoistych „prawyborów” – prawdopodobnie

było takie, że wybory wygrywa ten, kto zarekomenduje się jako lepszy orga-

nizator, biurokrata zdolny zjednoczyć dookoła siebie różne grupy i lobbies na

kremlu (tak, jak obecnie robi to prezydent W. Putin), a dopiero na końcu –

jako polityk znany publicznie. jednakże z przedstawionych wyżej względów

przychylność opinii publicznej zdominowała wyścig. zaskoczeniem było, że

wicepremier D. Miedwiediew znacznie wyprzedził S. Iwanowa w badaniach

opinii publicznej 8 .

W rywalizacji tych dwóch polityków o schedę po W. Putinie (rozumia-

nej jako kontynuacja jego dotychczasowej polityki) wydawało się, że większe

szanse miał wicepremier S. Iwanow, który zarówno izycznie, jak i w sposo-

bie zachowania się i mówienia, jest podobny do urzędującego prezydenta.

zna on W. Putina dwa razy dłużej niż D. Miedwiediew i znacznie częściej

pojawiał się w telewizji, jak i na forum publicznym (przed parlamentem etc .).

Wicepremier Miedwiediew zaś dopiero we wrześniu 2006 r. pierwszy raz wy-

stąpił na posiedzeniu plenarnym Dumy 9 , a opinia publiczna traktuje go ra-

czej jak urzędnika, a nie polityka zaprzyjaźnionego z prezydentem.

6) Moskiewski tygodnik „Proil”, nr 34 i 35, wrzesień 2006 r.

7) Przede wszystkim w 2002 r. zniesiono w Rosji podział na służbę cywilną oraz korpus

oicerski, od tej chwili stało się możliwe przechodzenie z jednej do drugiej, co

przyczyniło się do stworzenia jednolitej biurokracji.

8) badania „lewada-centr”, styczeń–lipiec 2006 r.: na kandydaturę Miedwiediewa

gotowych było głosować 18-25 proc., a Iwanowa 17-16 proc., z wyraźną tendencją

zniżkową.

9) Przedstawiając czwartą część kodeksu cywilnego, dotyczącą m.in. własności

intelektualnej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: