Tajemnice motylicz skrzydeł - Sielezniew M. 11-13 cz. 01.pdf - Motyle - Mirek-00

królestwo

zwierząt

tajemnice

Pozytywne emocje wywoływane przez motyle dzienne wynikają prawdopo-

dobnie głównie z tego, że są one estetyczne oraz powszechnie postrzegane

jako niegroźne. Nie gryzą, nie żądlą, nie buczą i z nielicznymi wyjątkami nie

ma wśród nich szkodników roślin. Cykl życiowy motyli jest źródłem nieod-

partej fascynacji ze względu na metamorfozę, której podlega gąsienica, a de-

likatność i piękno postaci dorosłej symbolizuje ciepło, spokój, wiosnę, lato

oraz radość. Niektóre kultury przypisują wręcz głębokie znaczenie duchowe

i religijne motylom.

skrzydeł

CZĘŚĆ I

Kremowa barwa skrzydeł wietka gorczycznika, w przeciwieństwie do innych bielinków, nie

wynika z obecności w łuskach barwników purynowych, ale z pobranych przez larwę z ro-

śliny lawonów.

Najważniejszymi atrybutami mo-

tyli są niewątpliwie ich kolorowe

skrzydła. Strukturalnie składają się

one z dwuwarstwowej błony rozpię-

tej na rusztowaniu z rurek czyli tzw.

żyłek. Deseń i barwa zależy od łusek,

które pokrywają skrzydła w sposób

przypominający dachówki. Od nich

pochodzi inna nazwa rzędu motyle

– łuskoskrzydłe, będąca dosłownym

tłumaczeniem łacińskiego terminu

Lepidoptera . Do grupy tej, oprócz

motyli dziennych, należą również

znacznie liczniejsze w gatunki ćmy

(czyli tzw. motyle nocne).

Łuski zwane również potocznie

pyłkiem są w rzeczywistości zmodyi-

kowanymi włosami i znajdują się nie

tylko na skrzydłach, ale także na ciele

i odnóżach. Większość łusek roz-

szerza się stopniowo, ale bywają też

bardzo długie i rzeczywiście przypo-

minające włosy. Każda łuska powstała

z jednej komórki i posiada delikatną

szypułkę u podstawy, która osadza ją

na błonie skrzydłowej. Nie jest to mo-

cowanie silne stąd niestety łuski dość

łatwo odpadają.

Niezależnie od kształtu, łuski są

puste i najczęściej napełnione pig-

mentem pochodzącym z pokarmu

zjedzonego przez gąsienice lub z pro-

duktów przemiany materii. Znanych

jest kilka klas barwników, a kryterium

podziału wynika głównie z różnych

prekursorów, z których powstają.

Najczęściej spotykaną grupą są

melaniny dające barwy od czarnej

poprzez brunatną i czerwonobrązo-

wą do ochrowożółtej, a ich produk-

cja obejmuje skomplikowane procesy

biochemiczne. Wyłącznie w rodzinie

bielinków występują pteryny (zwane

też purynami) będące pochodnymi

kwasu moczowego. Dzięki nim wy-

stępują kolory białe, żółte, pomarań-

czowe i czerwonawe. Bezpośrednio

z roślin w stadium gąsienicy pobie-

Srebrzyste plamy na spodniej stronie dostojki adype są przykładem barwy strukturalnej.

rane są z kolei barwniki lawonowe, 

motylich



MOTYLE W POEZJI

Dotknęłam pana jak motyl egretą

Przepraszam

to było niechcący

Pan jest jak czarny irys smukły i gorący

Zapomniałam

że jestem kobietą

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska,

„Motyl ”

Czy pan ją widzi? Czy ona się śni?

Czy tez nadbiega – nagła jak z pagórka?

Ona wynika z brodawek ogórka...

Pan kpi,

Pan ją jedwabnie – pan ją jak motyla

Po takich złotych i okrągłych lasach...

To jest jak z Dafnis bardzo czuła chwila...

Owszem. Jak ostro

całowany tasak.

Rozumiem pana. Z wierzchu ta ironia,

A spodem czułość podpełza ku sercu...

Dlaczego z pani jest taka piwonia,

Co chce zawzięcie być butelką perfum?...

Stanisław Grochowiak,

„Rozmowa o poezji”

Żaden krajowy motyl nie ma skrzydeł lepiej przypominających liść niż listkowiec cytrynek

zwany również latolistkiem.

Gdzie jesteście, okrutne motyle,

Pawie oczy, żałobniki, admirały,

Fruwające kwiaty i robaki,

Wytarzane w czarodziejskim pyle,

Który nocą ze skrzydeł strząsały

Obłąkane, rozśpiewane ptaki!

Przecież dawniej bywało was tyle,

Kiedy byłem szalony i mały,

I goniłem was w pożodze białej

Z zadartymi, ślepymi oczyma,

Nakłuwałem was żywcem na szpile,

Wy, okrutne arabskie motyle,

Jaka wiedźma w uwięzi was trzyma?

O, na łące w złote dni gorące

Drgał i skakał pęd dzikiej obławy,

A gdy siatka zielona spadała

Na splątane jadowite trawy,

To pod merlą biło-trzepotało

Me schwytane serce fruwające

I jak motyl z rąk się wymykało.

Barwa spodu skrzydeł zieleńczyka ostrężyńca

nie wynika wcale z obecności w łuskach chlo-

roilu .

Dzięki swoim „oczom” rusałka pawik często

unika niebezpieczeństwa i przy okazji nale-

ży do najbardziej rozpoznawalnych krajo-

wych gatunków motyli.

karotenowe i antocjany. Natomiast

zielone ubarwienie często spotykane,

szczególnie u wielu larw i poczwarek

nie wynika, jak powszechnie się sądzi,

z obecności pobranego z roślin chlo-

roilu. Pigmenty o tym kolorze mogą

powstawać z niego drogą przemian

biochemicznych.

Druga przyczyna barw motylich

skrzydeł ma charakter strukturalny.

Efekt zależy nie od tego, z czego ma-

tryca, na którą pada światło jest zbu-

dowana, ale od jej architektury. Łuski

mają często bardzo skomplikowaną

budowę, która sprawia, że światło bia-

łe podlega odbiciu lub rozszczepieniu,

ale nie absorpcji. W przeciwieństwie

do przeważnie ciepłych barw pigmen-

towych barwy strukturalne zwane też

izycznymi lub optycznymi są zazwy-

czaj zielone, niebieskie, ioletowe lub

ultraioletowe i nadają skrzydłom me-

taliczny połysk. Efektem takich zja-

wisk jest m.in. niebieski kolor wielu

krajowych modraszków lub srebrzy-

ste plamy spotykane u dostojek. Sze-

reg motyli posiada jednocześnie oba

typy barw, które razem mogą wytwa-

rzać jeszcze dodatkowy efekt.

Ubarwienie może spełniać różne

funkcje w życiu motyli – pomaga uni-

kać niebezpieczeństwa, odgrywa rolę

w zachowaniach rozrodczych lub też

procesach związanych z termoregula-

cją. Dzięki ogólnemu pokrojowi cia-

ła, ustawieniu skrzydeł, ubarwieniu

i zachowaniu motyle mogą uniknąć

ataku ze strony tych większych ama-

Czarne cętki, zielone obwódki,

Wycinanki, jaskółcze ogony,

Purpurowe i pomarańczowe

Gąsienice w puszce, szpilki, trutki,

Myśli jasne – wody kolorowe –

Pył roztarty – eteryczne zgony!

O, chaosie! O, barwne miliony!

Śnie najdroższy i tak bardzo krótki!

Gdy mnie ciemne wino otumani,

Gdy upiorna księżna ocygani

Srebrnym sierpem na sierpniowym niebie,

Wyjdę wtedy na łąkę cichaczem

I przywołam was dziecięcym płaczem

Do siebie.

Przyfruniecie, opadniecie w bezsile,

Trupie główki, ostatnie motyle...

Tuwim Julian,

„Motyle”

Miłość należy pielęgnować z troską ogrodnika cho-

dzącego wokół swoich róż. Jedno nieopatrzne słowo,

jeden niezręczny gest i oto uczucie zniszczone. Jeżeli

człowiek kocha i chce być kochany, nie wolno mu za-

pominać, że miłość jest krucha niczym motyl i trzeba

obchodzić się z nią nadzwyczaj delikatnie.

Alain Aych e

Motyl, nawet gdy siedzi, rozkłada i składa skrzydła na

znak, że istotną postacią jego bytu jest lot.

Zoia Nałkowska

Szczęście to motyl, który jest zawsze poza zasięgiem,

kiedy próbujemy go złapać, ale przysiada na naszym

ramieniu, gdy tylko usiądziemy.

Nathaniel Hawthorne

Ogonki i oczka na tylnych skrzydłach pazia królowej mogą skutecznie zmylić napastnika.

Najbardziej spektakularna różni-

ca między efektownością ubarwienia

obu stron skrzydeł występuje chyba

u rusałki pawika. Spód jest niemal zu-

pełnie czarny podczas gdy na wierz-

chu wymalowane są cztery wielkie ko-

lorowe oczy. Gdy zbliżymy się do mo-

tyla odpoczywającego lub spijającego

nektar na kwiatku może się zdarzyć,

że zanim odleci poruszy on szybko

kilkukrotnie skrzydłami. Nagłe po-

kazanie niezwykłego rysunku przez

rusałkę pawika może spowodować

przynajmniej chwilowe zawahanie

napastnika, co pozwoli motylowi na

ucieczkę. Zbadano, że małe lub nie-

doświadczone ptaki rzeczywiście re-

agują na taki pokaz odwrotem. Duże

oczy sugerują, że ma się do czynienie

ze znacznych rozmiarów zwierzęciem

być może niebezpiecznym dla małego

myśliwego.

Mniejsze koncentryczne oczy na

skrzydłach mają z kolei za zadanie

odwrócić uwagę od najważniejszych

części ciała. Rusałki należące do pod-

rodziny oczennic posiadają zazwyczaj

więcej niż jedną parę takich plamek.

Napastnik, czyli najczęściej ptak, bę-

dzie instynktownie uderzał w głowę,

której wyróżnikiem są oczy. Jeśli uda

się go wprowadzić w błąd motyl stra-

ci najwyżej fragment skrzydła, bez

którego będzie mógł z powodzeniem

przeżyć. U niektórych gatunków fał-

szywa głowa jest jeszcze bardziej su-

gestywna z uwagi na występowanie

razem z nią również „nibyczułków”.

Taką właśnie rolę spełniają ogonki na

skrzydłach pazi i szeregu modrasz-

ków.

Niewielki ogończyk tarninowiec posiada „nibygłowę” na spodniej stronie skrzydeł.

torów owadów, dla których zmysł

wzroku jest najważniejszy przy zdo-

bywaniu pokarmu. Najczęstszą formą

zapewnienia sobie bezpieczeństwa

jest ucieczka lub też pozostanie nie-

zauważonym. Stąd też odpoczywają-

ce motyle mają zazwyczaj ubarwienie

kryptyczne, czyli wtapiają się po pro-

stu w tło. Przypominają korę, suche

lub zielone liście. Większość motyli

dziennych ma spodnią stronę skrzy-

deł mniej efektowną w porównaniu

z wierzchnią. W ciągu dnia kontrast

taki może zwiększyć efekt maskujący.

Gdy kolorowy motyl nagle usiądzie

będzie trudniejszy do dostrzeżenia

dla obserwatora, który przywykł do

podążania wzrokiem za jaskrawym

obiektem.

TEKST I ZDJĘCIA

MARCIN SIElEZNIEW

Uniwersytet w Białymstoku,

Towarzystwo Ochrony Motyli

dokończenie w następnym numerze

Tajemnice motylicz skrzydeł - Sielezniew M. 11-13 cz. 01.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: