Starożytny Izrael - Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian.pdf

(178 KB) Pobierz
52415689 UNPDF
P.KyleMcCarterjr
Staro»ytnyIzrael
OdczasówAbrahamadozburzenia
JerozolimyprzezRzymian
Okrespatriarchów
Abraham,IzaakiJakub
DziejeIzraelaprzedwyj±ciemzEgiptus¡–takjakprzedstawiajeBiblia–
opowie±ci¡rodzinn¡.Opowie±¢zaczynasi¦odwyj±ciaAbrama,synaTeracha,z
Ur,ojczyznyjegoprzodkówwpołudniowejMezopotamii.Podró»owałdoCha-
ranu,miastawpółnocno-zachodniejMezopotamii,astamt¡ddoziemiKanaan
(Rdz11,31–12,5).WKanaanieurodziłsi¦synAbrama,Izaak,któryzkolei
byłojcemJakuba,nazywanegote»Izraelem(Rdz32,28).WczasiegłoduJakub
ijegodwunastusynów,przodkówdwunastuszczepówIzraela,opu±ciliKanaan
iosiedlilisi¦wEgipcie,gdzieichpotomkowiestalisi¦niewolnikami.
Takwi¦ctacz¦±¢historiiIzraelatodziejepatriarchów:AbramalubAbraha-
ma(Rdz17,5),Izaaka,Jakuba(Izraela)orazdwunastusynówJakuba.
Biblijnyopisokresupatriachalnegodotyczyprzewa»niesprawprywatnych,
jakmo»nasi¦tegospodziewa¢wopowie±ciopojedynczymrodzie.Zawiera
tylkokilkaaluzjidowydarze«publicznych,ale»adnaznichnieodpowiadawy-
darzeniuznanemuzhistoriipowszechnej.NaprzykładRdz14opisujewojn¦,w
którejkrólowiepi¦ciuMiastDoliny(Sodoma,Gomora,Adma,SeboimiBelalub
Soar)wyst¡piliprzeciwkoalicjiczterechkrólówpodwodz¡Kedorlaomera,króla
Elamu,krainypoło»onejnawschódodMezopotamii.Mówisi¦,»eKedorlaomer
sprawowałwładz¦nadMiastamiDoliny,zanimsi¦onezbuntowały(Rdz14,4).
Niezachowałysi¦jednak»adenpozabiblijnyprzekazotychwydarzeniachani
te»nieodnalezionoimoinKedorlaomeraorazjegosojusznikaAmfrafela,króla
Szinearu(Babilonia),w¹ródłachmezopotamskich.Mimowieluprób,uczonym
nieudałosi¦zidentyfikowa¢»adnegozdziewi¦ciukrólówzamieszanychwwoj-
n¦.Tosamoodnosisi¦doinnychpublicznychpostaciwhistoriipatriarchów:
»adnejniemo»nazidentyfikowa¢napodstawie¹ródełpozabiblijnych.Itaknic
niewiemyoMelchizedeku,króluSzalemu,pozatym,coczytamywRdz14,
luboAbimeleku,króluGerary,pozatymcopowiedzianowRdz20i26.Nie
mawzmiankiw¹ródłachzewn¦trznychoegipskimurz¦dnikuPotifarze(Rdz
39),anioEfronieChetycie,wyró»niaj¡cymsi¦mieszka«cuHebronu(Rdz23).
PierwsiwładcyEdomuwymienieniwRdz36,31–39s¡znaniwył¡czniezBi-
blii.Prawdopodobniemogliby±myzidenyfikowa¢faraonówzRdz12,10–20albo
zopowie±cioJózefie,ale»adenfaraonniezostałwBibliinazwanypoimieniu.
Kiedy»ylipatriachowie?
Brakodniesie«doosóbiwydarze«znanychzhistoriipowszechnejutrudnia
umieszczenieopowie±cizawartychwRdz12-50wkontek±ciehistorycznym.
Pytaniewyj±ciowezatembrzmi:Kiedy»ylipatriarchowie?
Napierwszyrzutokawydajesi¦,»emo»naodpowiedzie¢natopytaniena
podstawiewskazówekchronologicznychpodanychwbiblijnejnarracji.Dowia-
dujemysi¦,»eAbrahammiał75lat,kiedywyruszyłdoKanaanu(Rdz12,4),
za±100lat,gdyurodziłsi¦Izaak(Rdz21,5).WedługRdz25,25Izaakmiał60
lat,kiedyurodziłsi¦Jakub.Je»eliwi¦cJakubmiał130lat,kiedyprzybyłdo
EgiptujakczytamywRdz47,9,towynikałobyst¡d,»epatriarchowieprze»yli
wKanaanieprzedudaniemsi¦doEgiptu215lat.Nast¦pniemówisi¦,»eokres
niewoliwEgipcietrwał430lat(Wj12,40),aczasodwyj±ciazEgiptudo
rozpocz¦ciabudowy±wi¡tyniwczwartymrokurz¡dówSalomonawynosił480
lat(Krl6,1).Tujeste±myju»bliskookresu,któregochronologiaopierasi¦na
2
solidnychpodstawach:uczenis¡zgodni,»eSalomonzmarłokoło930r.przed
Chr.Według1Krl11,42rz¡dził40lat.Wynikast¡d,»eczwartyrokjegopano-
wania,rokrozpocz¦ciapracnad±wi¡tyni¡,przypadałokoło966r.przedChr.
Licz¡cwsteczodtejdatyikorzystaj¡czpodanychwy»ejliczbmamynast¦puj¡cy
schemat:
–2091r.przedChr.—w¦drówkaAbramadoKanaanu;
–1876r.przedChr.—przybycierodzinyJakubadoEgiptu;
–1446r.przedChr.—wyj±ciezEgiptu;
–966r.przedChr.—ropocz¦ciebudowy±wi¡tyniSalomona.
Wedługtychoblicze«okrespatriarchów(czaspobytuAbrahama,Izaakai
JakubawKanaanie)trwałod2091do1876r.,za±czasniewoliIzraelitóww
Egipcieod1876do1446r.przedChr.
Niestety,tenschematokazujesi¦naderproblematyczny.Popierwszezakłada
trudn¡doprzyj¦ciadługo±¢»yciapatriarchów .
Podrugiejestwewnetrznieniespójny.Moj»esziAaronbyliwczwartym
pokoleniupotomkamisynaJakuba,Lewiego(1Krn5,27–29).430latprzypi-
sywanychniewoliwEgipcietozbytdługonatrzypokoleniaodLewiegodo
Moj»eszaiAarona–przeci¡tna»yciawynosiłabywtedyokoło143lat.Wka»-
dymraziejesttoniezgodnezinformacj¡,»eJozue,młodszyrówie±nikMoj»esza
iAarona,byłwdwunastympokoleniupotomkiemJózefa,brataLewiego(1Krn
7,20–27).Gdybytobyłaprawda,przeci¦tna»yciawjedenastupokoleniachod
JózefadoJozuegowynosiłabyokoło39lat.
PotrzeciedatypodanewtejchronologiidlaWyj±ciaiosiedleniasi¦nie
harmonizuj¡zdanymihistoriiiarcheologii.Je»eliWyj±ciedatujesi¦naokoło
1446r.przedChr.,towedługtejsamejchronologiipodbójKanaanumusiał
rozpocz¡¢si¦40latpó¹niej,około1406r.przedChr.Niemajednak»adnych
archeologicznychdowodówpowszechnegozniszczenialubzmianypopulacipod
koniecXVw.Przeciwnie,zmianywkulturzematerialnej,którearcheologowie
kojarz¡zpojawieniemsi¦IzraelitówwKanaanie,pojawiaj¡si¦ogólniemówi¡c
wXIIIiXIIw.przedChr.,pierwszyza±wyra¹nyhistorycznydowódnaobec-
no±¢IzraelawKanaaniestanowitzw.stelaIzraela,wzniesionaprzezfaraona
Merneptaha,datowananaokoło1207r.przedChr.(zobrozdział3).
ZatemschematchronologicznysamejBibliiniedostarczarozstrzygaj¡cego
dowodunadatowanieokresupatriarchów.Tenfakt,wpoł¡czeniuzewspomnia-
nymwy»ejbrakiemodniesie«dowydarze«historiipowszechnej,wskazuje,»e
opowie±ciopatriarchachwKsi¦dzeRodzajuniemo»nabezpo±redniotraktowa¢
jako¹ródełhistorycznych.Trzebajepodda¢interpretacjiprzyuwzgl¦dnieniu,
popierwsze,ichspecyficznegorodzajuhistorycznegoicelów,dlaktórychje
skomponowano,orazpowtóre,rozwojutradycji,naktórychzostałyoparte.
Uczeninaogólzgadzaj¡si¦,»eopowie±ciopatriarchachwobecnejpostaci
maj¡charakterzło»ony.Zawieraj¡przynajmniejtrzypoziomylubwarstwy,z
którychnajwcze±niejszazostałaopracowanawczasachkrólestwIzraelaiJu-
dy(X–VIw.przedChr.) ,najpó¹niejszaza±pozburzeniuJerozolimyprzez
Abraham–175lat(Rdz21,7),Izaak–180lat(Rdz35,28),Jakub–147lat(Rdz47,28),
Józef–110lat(Rdz50,26).
PrawdopodobniedopierowtymokresiedziejówIzraelarozwin¦łasi¦pisemnahistorio-
grafia.Zob.rozdz.IV(Andr´eLamaire)natematokresuzjednoczonegokrólestwa.
3
52415689.001.png
 
Babilo«czyków(587r.przedChr. ).Wszystkietecz¦±ciskładowezebranoi
uporz¡dkowanomniejwi¦cejwichobecnejpostaciwokresiedrugiej±wi¡ty-
ni(po538r.przedChr.)albo,najwcze±niej,podczaswygnaniababilo«skiego
(587–538r.przedChr.).Zatemwswojejwarstwiepowierzchniowejbiblijnahi-
storiaopatriarchachodzwierciedlapolitycznyireligijnypunktwidzeniajudzkiej
monarchiiijudzkichkapłanów.TodlategoobietnicauczynionaAbrahamowiw
Rdz12,2mówi,»ejegopotomkowieb¦d¡nietylkolicznymludem,leczwielkim
„narodem”.
Czypatrarchowietokonkretneosobyczyeponimy?
Wtakiejperspektywieosoby,którepojawiaj¡si¦wRdz12–50,nies¡przedsta-
wianejakopostaciehistoryczne,aleraczejjakotypologiczneprefiguracjepó¹-
niejszychIzraelitówiichs¡siadów.Wwieluprzypadkachs¡toeponimy,to
znaczyosoby,którychimionamiałyby¢¹ródłemnazwypó¹niejszychgrup.Tak
wi¦cJakubjestrównie»zwany„Izraelem”(nazwanaroduwczasachpó¹niej-
szych),za±jegodwunastusynówtoeponimiczniprzodkowiedwunastuszcze-
pówIzraela.Opowie±ciirodowodycharakteryzuj¡rozmaiteludyzczasów
współczesnychpisarzomizperspektywyizraelskiejustalaj¡zwi¡zkimi¦dzy
nimi.PrzodkowieIzraelanaprzykł¡durodzilisi¦wsprzyjaj¡cychokoliczno-
±ciach,podczasgdyeponimiczniprzodkowieMoabitówiAmmonitów,„Moab”
i„Ben–Ammi”,zostalizrodzenizkazirodczychstosunkówLotazwłasnymicór-
kami(Rdz19,30–38).Jakub(„Izrael”)przechytrzaswegobrataEzawa,któryjest
te»nazywany„Edomem”(Rdz25,30;36,1),izdobywaEzawowepierworództwo
ibłogosławie«stwo.Izmaeleponimicznyprzodekszczepów,którezamieszkiwa-
łyregionpustynnymi¦dzyJud¡aEgiptem,jestdzieckiemjudzkiegopatriarchy,
Abrama,iHagar,egipskiejniewolnicySary(Rdz16).Tenrodzajmateriału,
chocia»mawielk¡warto±¢dlapoznaniapolitycznychzapatrywa«pó¹niejsze-
goIzraela,jestbardzotrudnowykorzysta¢dlacelówhistorycznychzmy±l¡o
rekonstrukcji±wiataprzodkówIzraela.
Je»eliKsi¦gaRodzaju12–50wswojejobecnejpostaciodzwierciedlaraczej
czasypisarzybiblijnych(tj.czasymonarchiilubpó¹niejsze)ni»samychpatriar-
chów,czyistniejemo»liwo±¢spojrzeniawstecz,pozaobecn¡literack¡form¦
narracjibiblijnej,abyzbada¢tradycje,naktórychtanmateriałsi¦opiera?Takie
post¦powaniemogłobyrzuci¢±wiatłonarozwójtradycji,awko«cudostarczy¢
infotmacjiodziajachokresupatriarchów.Nowo»ytniuczenirozwin¦limetody
badaniaprzedliterackichdziejówopowie±cizKsi¦giRodzaju.
Jednaztakichmetod,szczególniepopularnawpołowieXXw.,bazowała
głównienaarcheologii.Uczenizwi¡zanizt¡metod¡generalniepodzielalipozy-
tywnespojrzenienahistoryczn¡warto±¢Rdz12–50.Uznawali,»eopowie±cio
patriarchachwswojejobecnejpostacizostałyskomponowaneniewcze±niejni»
wczasachzjednoczonegokrólestwa(Xw.przedChr.).Niemniejjednaktwier-
dzili,»eodno±nemateriałyopierałysi¦nahistoryczniewiarygodnychtradycjach
wywodz¡cychsi¦zwcze±niejszychokresów.Wykopaliskadostarczyłyobfitych
Uczeninies¡zgodnicododatyzniszczeniaJerozolimyprzezBabilo«czyków.Wtej
ksi¡»ceprofesorowieMcCarter,LamaireiPurvisustalaj¡j¡na587r.,natomiastprofesorowie
Horn,CoheniLevinepodaj¡dat¦586r.przedChr.
4
52415689.002.png
 
nawychdanych,wtymsporomateriałupi±miennego.Analizaodkkrytychtek-
stówprzekonaławieluuczonych,»ebiblijneopowie±ciopatriarchachzawieraj¡
autentyczneszczegółyzachowanezczasówichpowstania.Takwi¦cwydawało
si¦słuszneprzypuszczenie,»eistniałhistorycznyokrespatriarchówi»eistnieje
mo»liwo±¢jegoodtworzenia.
Próbyokre±leniaspołecznegotłaokresupatriarchów
Tenpunktwidzeniazwi¡zanyjestnaj±ci±lejzdziełemW.F.Albrightaijego
uczniów 1 .Rozwijaligorównie»iupowszechnialiinniwybitniuczeni,zwłaszcza
EphraimA.Speiser 2 .Najkrócejmówi¡c,argumentacjatej„szkoły”brzmiała
nast¦puj¡co:niektóreszczegóływbiblijnychopowie±ciachopatriarchach–w
tymimionaosobowe,zwyczajespołeczne,praktykiprawneipewneaspekty
stylu»ycia–odpowiadaj¡znanymzjawiskomkulturyzIItysi¡cleciawMezo-
potamii,SyriiiKanaanie.Ponadtowieleztychszczegółównieharmonizujez
kultur¡monarchiiizraelskiej,istniej¡cejwczasie,kiedyopowie±cizostałypo
razpierwszyzapisane.Takwi¦cwocenieAlbrightaitych,którzypodzielali
jegopogl¡dy,wydawałosi¦prawdopodobne,»eoweszczegółyzachowałyau-
tentyczneelementycywilizacjiokresupatriarchóworaz»eprzezichstudiowane
iporównywanezmateriałamizIItysi¡cleciazachowanymipozaBibli¡mo»emy
okre±li¢oryginalnykonteksthistorycznytradycjipatriarchalnych.Takuj¡łtosam
Albright:
„Ostatnielataprzyniosłypodtymwzg¦demtakiemnóstwopotwierdze«
wszczegółach,»ewi¦kszo±¢kompetentnychuczonychzarzuciładawn¡teori¦
krytyczn¡,wedługktórejopowie±ciopatriarchachs¡wprzewa»aj¡cejcz¦±ci
rzutowanymwprzeszło±¢odbiciemstosunkówzczasówpodzielonejmonarchii
(IX–VIIIwiekprzedChr.)” 3 .
Gdzieindziejtensamautornapisał:
„Jakocało±¢,obrazwKsi¦dzeRodzajujesthistorycznyiniemapowodów,
abypodawa¢ww¡tpliwo±¢zasadnicz¡dokładno±¢szczegółówbiograficznych
iopisówpostaci,wktórych±wietlepatriarchowieukazuj¡si¦zwyrazisto±ci¡
nieznan¡wopisie»adnejpozabiblijnejpostaciwcałejobszernejliteraturze
staro»ytnegoBliskiegoWschodu” 4 .
NaogółuczniowieAlbrightaniewyra»alitegopunktuwidzeniawsposób
takzdecydowany.Uwa»alibowiem,»eodarcheologiiniemo»nawymaga¢po-
twierdzeniaszczegółówbiograficznychczykonkretówdotycz¡cychwydarze«
prywatnych.Niemniejjednakarcheologiajestwstanierzuci¢±wiatłonaogólny
historycznykontekstopowie±ciopatriarchach.Iotoprzedewszystkimcho-
dziłoAlbrightowiijegouczniom.Twierdzili,»eogólne±rodowiskokulturowe
opowie±ciopatriarchach–oczym±wiadcz¡szczegółyzwyczajówspołecznych,
ekonomicznychiprywatnychwzmiankowanychwBiblii–mo»nanajlepiejumiej-
scowi¢wewczesnymokresie,adokładniej,napocz¡tkuIItysi¡cleciaprzedChr.
G.ErnestWrightnapisał:
„Prawdopodobnienigdynieb¦dziemywstanieudowodni¢,»eAbramna-
praw¦istniał,»ezrobiłtoczytamto,wyraziłsi¦takczyinaczej,alemo»emy
dowie±¢,»eobrazjego»yciaiczasówutrwalonywopowie±ciachonimdoskona-
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin