23._Aleksander_Dowżenko.doc

Aleksander Dowżenko urodził się na Ukrainie we wsi Sośnica w 1894 roku w chłopskiej rodzinie, w której panowały nędza i analfabetyzm. Miał trzynaścioro rodzeństwa; przeżył tylko on i jego siostra. Narodziny i zgony przeplatały się i mieszały ze sobą jak w finale filmu „Ziemia”. W latach 1911-1914 Dowżenko był w seminarium nauczycielskim w Głuchowie, po którego ukończeniu pracował w szkole w Żytomierzu. Z powodu wady serca zwolniono go z obowiązku odbycia służby wojskowej. Przeniesiony do Kijowa, w 1917 zapisał się do Szkoły Handlowej. Od pierwszych chwil Rewolucji stał się jednym z jej gorących zwolenników. W latach 1918-1920 brał udział w wojnie domowej oraz (w 1920) w wojnie polsko-radzieckiej. Polacy wzięli go do niewoli. Zaatakowany przez czerwonych partyzantów oddział polski (podobno) posłużył się nim jako „żywą tarczą”. Ten dramatyczny epizod pozostawił w nim (i w jego filmach) trwały ślad. Szybko stał się aktywnym i wybitnym działaczem rewolucyjnym – był sekretarzem od spraw oświaty, odpowiedzialnym za sprawy plastyki i komisarzem Teatru im. Szewczenki. Rozpoczął studia w Wyższej Szkole Architektury w Kijowie, której nie skończył, gdyż w 1921 roku został powołany do Komisariatu (odpowiednik Ministerstwa) Spraw Zagranicznych w Charkowie, tymczasowej stolicy Ukrainy. Później pracował w dyplomacji (jako sekretarz ambasady bądź pracownik konsulatu) kolejno w Warszawie, Monachium i Berlinie. Podczas pobytu w Berlinie (1922-1923) brał prywatne lekcje rysunku i malarstwa u Erika Hekkela, malarza ekspresjonisty. Chciał podjąć studia na Berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, jednak po powrocie latem 1923 do Charkowa nie mógł już ponownie pojechać do Berlina z powodu zaostrzonych stosunków politycznych oraz usunięcia z partii „za niestawienie się z dokumentami przed komisją kontroli partyjnej” w Berlinie. Dowżenko odmówił złożenia podania o ponowne przyjęcie do partii. W latach 1923-1925 poświęca się całkowicie malarstwu, z którego żyje. W 1926 decyduje się podjąć się filmu – jedzie do Odessy, gdzie dostaje pracę w WUFKU (Wszechukraińskim Zarządzie Filmowo-Fotograficznym powstałym w 1922 r.) i próbuje swych sił jako realizator filmem „Jagódki miłości”, dwurolkową komedią, której kariera była krótka i lokalna. Napisał także scenariusz i dokończył za F. Łopatyńskiego (który przerwał realizację) film „Wasia reformator” (mimo, że Dowżenko pojawił się w czołówce tego filmu, nie przyznawał się później do niego). Później nakręcił „Teczkę kuriera dyplomatycznego” (rewolucyjny film przygodowy), w którym to filmie zagrał niewielką rolę majtka na statku – była to jedyna jego aktorska próba. Potem zrealizował „Zwenigorę” (swój pierwszy poważny film będący artystycznym osiągnięciem i wypowiedzią programową). Jest to baśń ukraińska, w której przed oczami widza przewija się cała historia ojczyzny twórcy. Na premierze tego filmu (1927) poznaje Eisensteina i Pudowkina, którzy witają go jak mistrza. W roku następnym żeni się z Julią Sołncewą (grała Aelitę w filmie Protazarowa), która rezygnuje z aktorstwa, by zostać asystentką męża. W latach 1928-1930 powstają dwa arcydzieła: „Arsenał” – epopeja historyczna (film rewolucyjny i bojowy) oraz „Ziemia” (jego ostatni niemy film). Po zrealizowaniu „Iwana” Dowżenko staje się oficjalnym „wielkim” radzieckiego kina – jeździ po kraju, odwiedza fabryki, komitety, domy kultury, bierze udział w spotkaniach, dyskutuje, objaśnia swe filmy. W lutym 1936 Dowżenko dostaje order Lenina. Od 1935 do 1938 pracuje nad scenariuszem „Szczorsa” (epopeją historyczną) – filmu, którego pomysł został mu zasugerowany przez samego Stalina. Wówczas zaczęły się konflikty z ważnymi osobistościami z otoczenia Stalina, którzy narzucali mu swój punkt widzenia. Ogromny sukces „Szosa” w 1939 przyspieszył nominację Dowżenko na szefa artystycznego wytwórni filmowej w Kijowie. W kwietniu ’39 zostaje członkiem Związku Pisarzy Radzieckich. Gdy Niemcy hitlerowskie zaatakowały Polskę, a armia radziecka zajęła zachodnią Ukrainę, wkraczając na wschodnie tereny Polski, Dowżenko zrealizował film montażowy „Oswobodzenie”. Po tym, jak Hitler w 1941 łamie pakt niemiecko-radziecki, Aleksander Pietrowicz zostaje redaktorem naczelnym pisma „Krasnaja Zviezda”. Wstępuje także do nowopowstałego w Moskwie Studia Scenariuszowego, które skupia szereg znanych pisarzy i filmowców (m.in. Michaiła Romma). We wrześniu ’41 Kijów dostaje się w ręce niemieckie. Naziści wdarli się do domu Dowżenko, skatowali i zabili jego ojca, po czym dom podpalili i wysadzili w powietrze. Matkę Dowżenko odnajduje dopiero w roku ’43, po wyzwoleniu Kijowa „w piwnicy, gdzie ukrywała się wraz z dwunastoma innymi starymi kobietami, żyjącymi jak wynędzniałe zwierzęta” („Autoportret”). Jako korespondent wojenny był w najbardziej gorących miejscach frontowych walk – pod Stalingradem, pod Leningradem, nad Morzem Czarnym. W 1943 ukazał się drukiem jego scenariusz „Ukraina w ogniu”, który wywołał niezwykle żywą reakcję. Dowżenko nie tuszował cierpień Ukrainy. Uznano to za skandal, oskarżono o defetyzm i nacjonalizm. W lutym 1944 zostaje zdjęty ze stanowiska dyrektora artystycznego Studia w Kijowie. Dowżenko w niełasce stara się „zejść z oczu”. W 1945 w tajemnicy realizuje dla Ormian dokument „Rodzinny kraj”. Sytuacja, w jakiej się znalazł, sprawiła, że w czołówkach jego filmów zrealizowanych w tym okresie, nie ma jego nazwiska, są one podpisane nazwiskami innych reżyserów lub jego żony. Pisze scenariusz oparty na biografii Miczurina - „Życie w kwiatach”, który przerabia na czteroaktową sztukę teatralną wystawioną w Leningradzie, w Teatrze im. Puszkina w listopadzie 1947. Nieco później sztuka zostaje wystawiona w Moskwie. Ogromny sukces przedstawienia ułatwił powstanie jego wersji filmowej. Film był już niemal ukończony, gdy Stalin osobiście zakwestionował scenariusz: „Film nie powinien zajmować się życiem prywatnym Miczurina, a wyłącznie jego życiem publicznym, naukowym. Ponadto, znaczące miejsce należy się najlepszemu uczniowi Miczurina – Łysince, który stał się symbolem socjalistycznej wiedzy rolniczej w walce z nauką burżuazyjną”. Po karkołomnych przeróbkach, film pod zmienionym tytułem „Miczurin” (w Polsce nadano mu tytuł „Czarodziej sadów”) wszedł na ekrany w styczniu 1949. Lata 1953-1955 to szczytowy okres jego aktywności pisarskiej. W formie kino-poematów pisze „Ziemię”, „Arsenał”, „Aerograd” i „Poemat o morzu” oraz „Zaczarowaną Desnę”. W 1956 gorączkowo przygotowuje się do realizacji „Poematu o morzu”, zamierza też wraz z żoną udać się do Paryża, gdzie Henri Langlois przygotowuje w Cinémathèque Française wielkie hommagium dla Dowżenki wraz z pełną retrospektywą jego filmów. Jednak 25. listopada 1956 umiera na atak serca.

Jerzy Toeplitz, Historia sztuki filmowej, t.2:

(…) Na wielkiej fali eksperymentów, która przeszła wszystkie wytwórnie Związku Radzieckiego, wypłynął nowy świetny reżyser – Aleksander Dowżenko. (…) Dowżenko uważany jest za „trzeciego wielkiego człowieka” radzieckiego filmu, obok Eisensteina i Pudowkina. (…) ukraiński reżyser kroczył własną, oryginalną drogą, samodzielnie dobijał się indywidualnej, artystycznej koncepcji. Z zamiłowania był malarzem i chociaż rozstał się nagle i nieodwołalnie w roku 1926 z pędzlem i sztalugami, nie przestał za pomocą kamery malować na ekranie, tworząc niezapomniane obrazy ukraińskiej wsi. Dowżenko jest [był] nie tylko malarzem, ale i poetą, wychowanym w atmosferze ludowej poezji i baśni. Na ukształtowanie się jego twórczej sylwetki niemały wpływ wywarli – Taras Szewczenko, piewca ukraińskiej ziemi, i Gogol. (…) Dowżenko, który pod koniec lat dwudziestych stał się jednym z wielkich, czołowych twórców filmowych, był w okresie swego debiutu – samodzielnie pracującym awangardzistą. Nie należał do żadnej grupy czy szkoły awangardowej, nie był związany z żadnym z działających wówczas warsztatów eksperymentalnych.

A. Kriczewskij (operator frontowy), Dowżenko i frontowy operator

(…) Był to człowiek bardzo interesujący, z łatwością opanowywał audytorium i to powodowało, że ludzie skupiali się wokół niego i słuchali uważnie jego mądrych i pięknych myśli. Pisarz Kazakiewicz, spotkawszy go kiedyś na spacerze w Pierediełkinie, szepnął do mnie „Dowżenko wie tak dużo, że nigdy nie wypowie wszystkiego”. (…) Ja i wielu innych operatorów frontowych zapamiętało jego ciekawe rozważania o nakręconym w okopach materiale, rozmyślania o wojennym losie narodu i o interesujących planach Dowżenki, dotyczących zdjęć. (…) Chciał on na swój sposób widzieć piękno i czyny żołnierza radzieckiego. Lecz zawsze, wołając w swoim filmie: „Nie pokazujmy rzeczy przerażających. Nie będziemy obciążać swojej duszy rozpamiętywaniem śmierci!” nie mógł, pogrążywszy się w montażu frontowego materiału filmowego uciec od okropności wojny i rozmyślań nad śmiercią ludzi. Jednak, umieszczając wszystkie te przerażające kadry w swoich filmach, Dowżenko jasno widział i umiał w sposób zaangażowany przekazać sercom widzów, w imię jakiego oswobadzającego celu giną radzieccy ludzie. (…) Wspominając bohaterów Dowżenkowskich, starałem się pokazać za pośrednictwem taśmy filmowej miłość i szacunek człowieka do najważniejszej rzeczy, do pracy. (…) Pracował z aktorami w prostych dekoracjach chat chłopskich i w świetle reflektorów wyglądali oni jakby zeszli z pociemniałych od starości ikon – ociężali chłopi w białych płóciennych ubraniach, którzy decydowali o losach swojej Ukrainy.

Źródło: „Kultura Filmowa”, 1970 NR 10.

Aleksander Dowżenko, z Dzienników

28. marca 1947. Opisać szczegółowo i szczerze… co uczyniło ze mnie filmowca? Jaka literatura? Klasycy? Malarstwo? A może pieśni i „myśli”? A może ogromna wrażliwość i niezmierzona wyobraźnia? Albo zaczarowana Desna? Jak udawałem się na plan bez przygotowania, nie czując potrzeby jakiegokolwiek przygotowania? Wszystko stawało się dla mnie jasne od momentu, w którym zaczynał powstawać scenariusz… Robiłem to, co chciałem, co sobie wyobrażałem. Byłem rzeczywiście artystą wolnym w mej sztuce… Kim są moi bohaterowie? Mój ojciec, moja matka, mój dziadek i ja. Jestem Wasylem, Szczorsem, Bożenkiem, Miczurinem, wyrostkiem siedzącym na drągu z dziewczyną. Jestem Krawcziną, Orlikiem…

13. lipca 1952. Prawdziwą moją pasją jest etyka… Twórca powinien kochać życie i pokazywać, jak jest piękne. Bez niego ludzie mogliby zwątpić. Dlatego twórca powinien pisać, powinien ujawniać prawdę.

12. września 1954. (…) Żarliwą miłością kocham lud mojego kraju. Wiele burz przeszło przez moje serce, ale jedna z nich pozostanie na zawsze – pasja moralna. I dlatego błogosławię mój los i moje czasy.

Źródło: „Film na świecie” 1982 nr 7.

...

Plik z chomika:

celebrityskin

23._Aleksander_Dowżenko.doc

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: