KONCEPCJE GEOPOLITYCZNE J PIŁSUDSKIEGO I R DMOWSKIEGO.pdf

Strona 1 z 2

Rola i kształt przyszłej Polski w koncepcjach geopolitycznych J.Piłsudskiego i

R.Dmowskiego

Dodany przez: Redakcja KNM

W odróŜnieniu od Dmowskiego, który nie przewidywał znacznego przemodelowania istniejącego przed I wojną światową, modelu

geopolitycznego, Piłsudski przyjmował taką moŜliwość z duŜą dozą pewności. Co więcej niemal proroczo przewidział (pół roku przed

wybuchem) przebieg wojny. "Rosja będzie pobita przez Austrię i Niemcy, a te zaś z kolei przez siły anglofrancuskie. Wschodnia Europa

będzie pobita przez Europę Środkową, a ta z kolei przez Zachodnią. To wskazuje Polakom kierunek działania"

Dzieje mego pokolenia, to walka tych dwóch ludzi – w tych kilku słowach Stanisława CataMackiewicza zawiera się istota historycznego i

ideologicznego sporu dwóch wybitnych osobowości doby II Rzeczypospolitej. U zarania niepodległości owy spór nabrał wyjątkowego

znaczenia, zwłaszcza w dziedzinie koncepcji geopolitycznych – wszak kształt odrodzonej Polski w ogromnej mierze miał zaleŜeć od wyboru jednej z nich.

Spróbujmy zatem porównać te dwie wielkie syntezy.

Dmowski, idąc z duchem epoki w swoją myśl geopolityczną wplatał nurt pozytywistyczny, w tym darwinizm społeczny, zakładając, iŜ dzieje ludzkości to

przede wszystkim walka grup etnicznych. Nie było w tym myśleniu nic oryginalnego, wszak to pochodne nurtu panslawistycznego i pangermańskiego oraz

ze szkół historiozoficznych reprezentowanych głównie przez Leopolda von Ranke, H.S. Chamberlaina czy A. de Gobineau. W myśli tej podstawowym

załoŜeniem było przekonanie o istnieniu trwałych antagonizmów między grupami etnicznymi. Owa walka z nich wynikająca stanowić miała fundamentalny

czynnik w historii i polityce. Sensu largo, Dmowski upatrywał taki konflikt między słowiańszczyzną a ludami germańskimi, występujący niemal od ich

zetknięcia. Wedle tej teorii Germanie stale napierają na wschód, a Polacy jako forpoczta są stale naraŜenie na ich ekspansję. Jedyny ratunek z tak

niekorzystnej sytuacji, Dmowski upatruje w sojuszu z Rosją, najsilniejszym narodem słowiańskim [1].

Granice etniczne Polski Dmowski zakreśla na liniach od Warty, po Niemen i Bug. Zdając sobie sprawę, iŜ potencjał geopolityczny uzyskany w ten sposób

jest zbyt mały, by samodzielnie przeciwstawić się naporowi germańskiemu, snuje plany (przed 1914 rokiem) zjednoczenia ziem polskich jako autonomicznej

części cesarstwa rosyjskiego.

Po upadku caratu, Dmowski modyfikuje swoją myśl ładu przestrzennego Rzeczpospolitej opierając się na 3 kryteriach [2]:

historycznym , czyli ziemie przedrozbiorowe,

kulturowym , czyli ziemie, na których Polacy stanowili mniejszość, ale dominowali kulturowo, przez co istniała szansa na spolonizowanie reszty populacji,

geopolitycznym , czyli do Rzeczpospolitej naleŜy włączyć takŜe ziemie niepolskie, ale waŜne ze względów strategicznych, komunikacyjnych czy

gospodarczych.

Takie wyodrębnienie nie było niczym nowym w myśli geopolitycznej początku dwudziestego wieku. Podobne kryteria postulowano przyjąć w załoŜeniach

doktryny Mitteleurope, a takŜe pojawiały się one w koncepcjach Tomasza Masaryka i Edwarda Benesza [3], co miało swój wyraz w utworzeniu

Czechosłowacji.

Piłsudski był człowiekiem czynu. Jego koncepcje geopolityczne poznajemy analizując prowadzoną politykę, ewentualnie studiując zwięzłe uzasadnienia

ustne. O ile Dmowski nie odbiegał w myśli politycznej od standardów europejskich tego okresu, tak myślenie Piłsudskiego cechował zupełnie inny realizm.

Podstawowym kryterium, do jakiego się odwoływał, były wypracowane przez stulecia więzi historyczne. UwaŜał je on za czynniki trwalsze niŜ doraźne

koniunktury polityczne. Naród traktował jako wspólnotę świadomościową, a nie li tylko etniczną. To dusza a nie krew spajała naród.

Zatem w odróŜnieniu od Dmowskiego, Piłsudski nie widział konfliktu na osi Słowianie – Germanie, a raczej na linii cywilizacja łacińska – azjatycka. Takie

załoŜenie przybrało konkretny program polityczny, dostrzegając głównego wroga w Rosji. Piłsudski postulował odbudowę Rzeczpospolitej na tyle wielkiej i

silnej, by mogła samodzielnie odeprzeć napór ze wschodu. Pochodną były dwie koncepcje – prometejska i federacyjna.

Piłsudski widząc formowanie się nowych narodów, na dawnych ziemiach Rzeczpospolitej, miał świadomość tego, iŜ Ŝaden z nich z osobna, nie zdoła

utrzymać niepodległości. Dlatego pragnął utworzyć nową Rzeczpospolitą, będącą federacją niepodległych państw. Dla jednych przewidywał ścisły sojusz,

dla innych częściową autonomię, wszystko zaleŜeć miało od świadomości i kultury politycznej ewentualnych partnerów. Przez lata analizując błędy

monarchii Austro – Węgier i carskiej Rosji zauwaŜał, Ŝe tylko prawdziwa, równoprawna federacja oraz pluralistyczna demokracja zagwarantują

trwałość. Koncepcji tej nigdy nie rozwinął w szczegółach, wychodząc z załoŜenia, Ŝe w zmiennych warunkach i tak trzeba będzie szukać róŜnych rozwiązań i

być elastycznym, nie wiąŜąc sobie niepotrzebnie rąk doktryną.

Drugą pochodną była idea prometejska, mająca na celu pomoc wszystkim oderwanym, bądź zamierzającym się oderwać od Rosji narodom. W odróŜnieniu

od Dmowskiego, który nie przewidywał znacznego przemodelowania istniejącego przed pierwszą wojną światową modelu geopolitycznego, Piłsudski

przyjmował taką moŜliwość z duŜą dozą pewności. Co więcej niemal proroczo przewidział (pół roku przed wybuchem) przebieg wojny. "Rosja będzie pobita

przez Austrię i Niemcy, a te zaś z kolei przez siły anglofrancuskie. Wschodnia Europa będzie pobita przez Europę Środkową, a ta z kolei przez Zachodnią.

To wskazuje Polakom kierunek działania" [4].

Warto w tym miejscu zastanowić się nad róŜnicami ideologicznymi obu obozów niepodległościowych, z chwilą ich wejścia w okres wojny.

Piłsudski, będąc człowiekiem czynu, realizował doktrynę „własnego wysiłku”, dąŜąc do tego, by na kaŜdym etapie przyszłego konfliktu sprawa polska

związana była z obozem zwycięskim. Zatem, idąc za myślą cytowaną wyŜej, najpierw naleŜało się sprzymierzyć z państwami centralnymi, by w

odpowiedniej chwili przejść na stronę zwycięskiej Ententy. Chodziło tu głównie o to, by na kaŜdym etapie wojny Polska była podmiotem a nie przedmiotem

w rękach wielkich graczy.

Dmowski natomiast, upatrując Niemcy jako wroga niemal atawistycznego, od samego początku zakładał ścisły sojusz z Rosją. Kwestii niepodległości nie

zamierzano podnosić bezpośrednio, licząc jedynie na łaskę ewentualnego zwycięzcy. Trzeba przyznać myśl dość naiwna, zwaŜywszy na lata doświadczeń.

Zatem była to w przeciwieństwie do aktywnej koncepcji Piłsudskiego, pasywna doktryna nieangaŜowania się bezpośrednio w konflikt, licząc na to, Ŝe

zwycięzcy we własnym interesie odbudują państwo polskie.

Bartłomiej Osuch

Przypisy

[1] R. Dmowski, Niemcy, Rosja i kwestia polska, Lwów 1908.

[2] R. Dmowski, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1925.

[3] Tomaš Garrigue Masaryk dzielił Europę Środkową na dwie zasadnicze strefy: – dunajskoadriatycką i północną. W myśl owej koncepcji Czechosłowacja

miała stanowić „naturalny zwornik” tych dwóch regionów. Szczegóły swojej koncepcji wyłoŜył w wydanej w 1918 roku w ksiąŜce Nowa Europa (Tomasz G.

Masaryk, Nova Evropa, Brno 1994).

Strona 2 z 2

[4] W. Jędrzejewicz, Kronika Ŝycia Józefa Piłsudskiego, 18671935, t.I Londyn 1977, s.264

Źródła:

Czerniawski Emil Jerzy, Dmowski wobec Piłsudskiego: próba wyjaśnienia w świetle faktów historycznych, Sydney 1969.

Czubiński Antoni, Walka Józefa Piłsudskiego o nowy kształt polityczny Europy ŚrodkowoWschodniej w latach 19181921, Toruń 2002.

Dmowski Roman, Niemcy, Rosja i kwestia polska, Lwów 1908.

Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1925.

Faryś Janusz, Piłsudski i Piłsudczycy: z dziejów koncepcji politycznoustrojowej (19181939), Szczecin 1991.

Friszke Andrzej, O kształt niepodległej, Warszawa 1989.

Komarnicki Tytus, Piłsudski a polityka wielkich mocarstw zachodnich, Londyn 1952.

Miedziński Bogusław, Polityka wschodnia Piłsudskiego, Warszawa 1986.

Molenda Jan, Piłsudczycy a narodowi demokraci 19081918, Warszawa 1980.

Nowak Andrzej, Polska i trzy Rosje : studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920), Kraków 2001.

Romanowski Tadeusz (red.), Ideologia i polityka Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1988.

Urbankowski Bohdan, Filozofia czynu : światopogląd Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1988.

Wójcik Zbigniew, Rola Józefa Piłsudskiego w odzyskaniu niepodległości Polski, Kraków 1988.

Zamknij okno

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: