4.a
R. Ingarden: Z teorii dzieła literackiego
DWUWYMIAROWA BUDOWA:
- dwuwymiarowość budowy dzieła (1) następstwo faz – części dzieła, 2) współwystępowanie wielu różnych składników – warstw);
- zdanie – to ostateczny, względnie samodzielny składnik dzieła; zawiera następujące słowa – niesamodzielne składniki, różnorodne;
- składniki dzieła – w ogólnym typie są takie same. Różnią się szczegółowymi własnościami.
Składniki z uwagi na ich ogólny typ:
- twór językowo-brzmieniowy (brzmienie słowa);
- znaczenie słowa / sens wyższej jednostki językowej (zwłaszcza zdania);
- przedmiot przedstawiony w dziele;
- wygląd, w którym przejawia się naocznie przedmiot przedstawiony;
- brzmienia słów wiążą się nieraz w wiersze. Wiersze – to twory. Zjawiska – to rytm, melodia;
- znaczenia słów wiążą się w zwroty / zdania (sensy zdaniowe);
- zdania łączą się w twory wyższego rzędu, pojawiają się zjawiska związane z nimi, dynamika myśli, lekkość lub zawiłość,
- sensy zdań tworzą warstwę znaczeniową dzieła;
- warstwa przedmiotowa (świat przedstawiony) – określa rzeczy, ludzi, stosunki między nimi, związki, procesy, stany;
- świat przedstawiony – istnieje, ale i zjawia się czytelnikowi naocznie w wyglądach ludzi i rzeczy;
- wygląd 0 w znaczeniu węższym – konkretne wzrokowe zjawisko, którego doznajemy spostrzegając daną rzecz. Wygląd przy zbliżeniu się różnicuje się, zmienia się jakościowo;
- są też wyglądy wyobrażeniowe obok wyglądów „spostrzeżeniowych”;
- wyglądy nie łączą się w całość ciągłą, pojawiają się od czasu do czasu;
- przedmiot przedstawiony – wszystko, o czymkolwiek jest mowa w dziele;
- cztery warstwy – minimum, które musi występować w dziele, żeby było dziełem sztuki literackiej (może być więcej – tam, gdzie przytacza się słowa wypowiedziane przez kogoś w dziele, jeśli słowa przytoczone mają brzmienie, znaczenie, wyglądy i przedmioty – to jest 8 warstw).
SCHEMATYCZNOŚĆ DZIEŁA LITERACKIEGO:
- występuje we wszystkich czterech warstwach;
- postacie przedstawiane są przez szkic kilkoma rysami, są niedookreślone;
- s. 21 niedookreślenie jakości uczuciowej nie tylko więc istnieje w utworze, ale nawet jest doniosłe dla jego artystycznej dynamiczności;
- dochodzić może do pomieszania podmiotu lirycznego z „autorem” jako sprawcą utworu. Niedopełnienie podmiotu lirycznego jest cechą strukturalną utworu i odgrywa rolę artystyczną;
- wielostronne niedookreślenie przedmiotów jest zmienne dla utworów (nie zależy od ich długości);
- schematyczność – płynie z dysproporcji między językowymi środkami przedstawienia a tym, co ma być w dziele przedstawione. Płynie też z warunków percepcji estetycznej dzieła sztuki literackiej;
- zaznaczenie indywidualności przedmiotu –1) określenie czasu i miejsca, imię własne, 2) l. poj. czasowników, czynności jednorazowe. Ale każdy przedmiot ma pewne właściwości strukturalne, np. posiadanie nieskończonej mnogości cech. Każde z określeń jest ustalone, ale nie jest niezdecydowane (każdy przedmiot indywidualny podpada pod zasadę wyłączonego środka).
Środki przedstawienia przedmiotów indywidualnych:
- twory językowe – dzięki znaczeniu i dzięki funkcji wyrażania (ze względu na znaczenie – nazwy, rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki określone, przysłówki i zdania, orzekające o przedmiocie lub wyznaczające stany rzeczy).
Jak nazwy ogólne wyznaczają cechy przedmiotów oznaczonych:
- wyznaczanie cechy jest ogólnikowe;
- treść każdej nazwy ogólnej zawiera obok składników stałych składniki wyznaczające momenty zmienne w przedmiocie oznaczonym;
- nazwa jednostkowa wyznacza tylko niektóre cechy przedmiotu oznaczonego, jej treść jest zawsze skończona, a ilość cech przedmiotu jednostkowego – nieskończona.
W treści nazwy:
- składniki aktualne, efektywnie pomyślane;
- składniki potencjalne;
- przedmiot przedstawiony w dziele literackim jest zawsze taki, jakim go wyznacza znaczenie nazwy;
- większość nazw z dzieł literackich to nazwy ogólne, a zastosowane do przedmiotów indywidualnych. Odpowiadające im przedmioty intencjonalne są zawsze niedookreślone;
- percepcja estetyczna dzieła jest zawsze jednostronna i niewyczerpująca;
- obok czynników wyznaczających wyglądy, są w dziele czynniki wywołujące aktualizację wyglądów u czytelnika;
- schematyczność (niedookreślenie) pojawia się też w poszczególnych wyglądach. To, co występuje przy czytaniu – to nie schematy wyglądów a konkretne wyglądy;
- dwoistość (opalowość) wyglądów – dzięki niedookreśleniu;
- s. 35 to „obrazowe” wyrażanie się jest jednym z czynników, który przyczynia się do zaktualizowania wyglądów podczas czytania utworu;
- przenośne wyrażenie spełnia dwojaką funkcję – w stosunku do przedmiotów przedstawionych – przypisanie przedmiotowi przedstawionemu cechy, którą zawsze posiada przedmiot wyrażenia przenośnie użytego. W stosunku do wyglądów cecha raz jest właściwa, raz przenośna;
- żaden z wyglądów nie jest konkretny, a zawsze nieokreślony;
- schematyczność pojawia się nie tylko w warstwie przedmiotów i wyglądów, a w każdej warstwie. W warstwie brzmień językowych – zachodzi gdy dzieło literackie jest utrwalone w druku, nie podaje brzmień a ich graficzne odpowiedniki. Sfera możliwej zmienności – ton wypowiedzi (ale może być on wyznaczony przez sens zdania / sytuację, w jakiej dochodzi do wypowiedzi);
- niedookreślenia w warstwie znaczeń i sensów – wiążą się z wieloznacznością słów i z treścią potencjalną. Znaczenie słowa zależy od kontekstu – im ściślejszy kontekst, tym wieloznaczność się bardziej zmniejsza. Może też istnieć luka między członami sensu (w obrębie zdania - skażenie tekstu lub wada kompozycji) (między zdaniami – niemożność utrzymania ciągłego toku myślowego) (umyślnie – jako niedomówienie lub celowe opuszczenie pewnego członu myślowego).
DZIEŁO LITERACKIE I JEGO KONKRETYZACJE:
- dzieło sztuki literackiej to nie jest konkretny przedmiot percepcji estetycznej – stanowi szkielet, który czytelnik zniekształca, zmienia, uzupełnia;
- s. 41 całość, w której dzieło występuje w uzupełnieniach i przekształceniach poczynionych przez czytelnika podczas czytania, nazywam konkretyzacją dzieła literackiego;
- konkretyzacja – wpływ spotkania się dzieła i czytelnika;
- konkretyzacje różnią się między sobą i różnią się od samego dzieła.
Różnice między konkretyzacjami a dziełem:
1) w warstwie brzmieniowej – pojawiają się przy konkretnym materiale głosowym, tekst nabiera określoności, żywości, cielesności. Niektóre dzieła jednak tracą na wartości przy takiej konkretyzacji;
2) zaktualizowanie składników potencjalnych – wyglądów (w dziele wyznaczonych tylko schematycznie) wyobrażeniowych, potencjalnych elementów znaczeń i jakości estetycznie aktywnych (jakości zmysłowe, formalno-konstrukcyjne, harmoniczne, metafizyczne);
3) w warstwie przedmiotów przedstawionych. Uzupełnienie ma znaczenie dla stopnia wierności rekonstrukcji i dla wartości estetycznej. Uzupełnienia w konkretyzacjach mogą odebrać wartość dziełu (albo nadać). Tylko 1 typ konkretyzacji uzyskuje się w postawie estetycznej;
4) poszczególne części konkretyzacji rozwijają się efektywnie w konkretnym czasie przeżyć czytelnika;
5) położenie konkretyzacji dzieła wobec czytelnika – dzieło samo nie zajmuje położenia w stosunku do świata / czytelnika. Konkretyzacja zwraca się zawsze jakąś stroną ku czytelnikowi. Czytelnik ustawia sobie dzieło. Centrum uwagi czytelnika kieruje się na warstwę przedmiotową dzieła, do wyraźniejszej aktualizacji dochodzi też warstwa wyglądowa. Brzmieniowa i znaczeniowa – mało ważne.
Nigdy nie będzie czytelnik równocześnie odbierał identycznie wszystkich warstw dzieła, zawsze będzie jakaś orientacja dzieła w konkretyzacji wobec czytelnika.
Dzieło sztuki literackie + jego wartości artystyczne – poetyka, nauka o literaturze.
Przedmioty estetyczne powstałe podczas czytania dzieła à estetyka.
1
szczesliwa_liczba