PROGRAM WŁASNY:
EDUKACJA CZYTELNICZA W WYCHOWANIU PRZEDSZKOLNYM „W KRAINIE BAJEK I BAŚNI”
OPRACOWANIE
MGR MAŁGORZATA ŻMUDA
SPIS TREŚCI
WSTĘP – WPŁYW BAJEK I BAŚNI NA ROZWÓJ DZIECKA………….3
I. WPROWADZENIE DO PROGRAMU 7
II. CELE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE PROGRAMU…………………..10
III. ZADANIA I CELE NAUCZYCIELA 14
IV. ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA DZIECI ………………………………15
V. METODY I FORMY REALIZACJI PROGRAMU 17
VI. ŚRODKI DYDAKTYCZNE……………………………………………...19
VII. TREŚCI PROGRAMOWE …………………………………..........…...20
1. „Moja przyjaciółka – książka” - zapoznanie dzieci z książką……………………………….20
2. „Biblioteka – kopalnia wiedzy”…………………………………………………….......................21
3. „Zaproszenie do świata baśni” – cykliczne czytanie bajek i baśni…………...................….21
4. „I my jesteśmy autorami” - tworzenie bajek i baśni………………………………...................23
5. „Wokół bajki i baśni” - wiązanie treści utworu z różnymi formami ekspresji dziecka (słowną, ruchową, muzyczną, plastyczną)…………………………………………………......23
6. „Jesteśmy widzami” - oglądanie przez dzieci teatrzyków, inscenizacji, filmów……......24
7. „Sami tworzymy przedstawienia” - inscenizowanie przez dzieci bajek i baśni…………...25
8. „Bajka lekiem na zło” - zastosowanie bajki terapeutycznej jako metody na wyciszenie, relaksację i odreagowanie napięcia ………………………………………………………….....26
9. „Potrafimy już czytać” - ćwiczenia w czytaniu……………………………………………….27
10. „Najpiękniej czyta moja mama i mój tata”- czytanie dzieciom w domu………………..…..27
VIII. EWALUACJA PROGRAMU 28
BIBLIOGRAFIA……………………………………………………………...29
ZAŁĄCZNIKI………………………………………………………………...31
„Baśń to elementarz, z którego dziecko uczy się czytać we własnym umyśle, elementarz napisany w języku obrazów.Jest to jedyny język, dzięki któremu możemy zrozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie”.
(B.Bettelheim „Cudowne i pożyteczne”...)
Wstęp
Wpływ bajek i baśni na rozwój dziecka
We współczesnej dobie wszechobecnej telewizji i komputeryzacji książka została odsunięta na dalszy plan. Chociaż wydawać by się mogło, że książka przeżywa swój kryzys to jednak nadal jest najważniejszym środkiem w dziedzinie przekazywania wiedzy. Czytanie jest zależne od indywidualnych zainteresowań i potrzeb, rozwija nie tylko sferę poznawczo – intelektualną, ale wzbogaca również wartości moralno – społeczne. Powszechnie znane są korzyści płynące z czytania książek. Czytanie pozwala rozwijać wyobraźnię, zainteresowania i uzdolnienia, zaspokajać "ciekawość otaczającego świata", poszerzać wiedzę, sprawniej mówić i pisać, być bliżej ludzi, głębiej czuć, być twórczym, znaleźć źródło siły i radości oraz ułatwia rozwiązywanie problemów poprzez możliwość utożsamiania się z bohaterami, analogię do konkretnych sytuacji i prezentację gotowych wzorców. W dzisiejszych czasach czytanie wypierają media, tj. telewizja, wideo, komputer. Stale spada wśród Polaków poziom czytelnictwa, a rozumienie czytanego tekstu przez dzieci jest niewystarczające. Wpływ czytania oraz wybór odpowiedniej książki (dostosowanej do wieku dziecka) dla kształtowania określonych postaw dziecka ma ogromne znaczenie. Badania naukowe wskazują, że każde dziecko, bez względu na wiek, powinno mieć codzienny kontakt z książką, a obok każdego dziecka powinien być dorosły, który mu poczyta w ciągu dnia lub przed snem.
W miarę wzrastania coraz większą rolę odgrywa czytany tekst, co pozostaje w ścisłym związku nie tylko z jego rozwojem intelektualnym, ale także motywacyjno-emocjonalnym. Kontakt z książką nie jest jednak naturalną potrzebą dziecka. Takie potrzeby musi wzbudzić środowisko rodzinne i przedszkolne. Stałe kontakty z utworami literackimi budzą wrażliwość estetyczną dziecka a jednocześnie sprzyjają rozwijaniu jego postaw twórczych, wyzwalaniu form ekspresji słownej, plastycznej itp.
Wpływ baśni na rozwój dziecka ma ogromne znaczenie. Psychologowie twierdzą, że właśnie dzieci w wieku przedszkolnym wykazują największe zainteresowanie utworem bajkowym. Uzasadniają to typowym dla tego wieku animistycznym i antropomorficznym sposobem ujmowania zjawisk otaczającego świata. Bajki to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym i razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. W świecie bajek można spotkać przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody a przede wszystkim pozbyć się lęku. Rozwiązywanie trudnych emocjonalnie sytuacji może okazać się - dzięki bajkom - przyjemne a nawet radosne. Taką rolę pełnią bajki terapeutyczne (psychoedukacyjne), które pozwolą bez lęku spojrzeć na swoje problemy i uczą jak pomagać sobie samemu w trudnych sytuacjach. W bajkach tych śledząc losy wykreowanych przez dzieci bohaterów, możemy zrozumieć, co dzieci przeżywają, jakie emocje im towarzyszą. Ponadto w ten sposób dzieci tworzą własny system norm i zasad, rozszerzają samoświadomość.
Język literatury dla przedszkolaka, który słyszy na co dzień jedynie język potoczny, jest tajemniczym szyfrem, kodem dostępu do innego magicznego świata. Baśnie i bajki wyrosłe z fantazji człowieka, z tęsknoty za pięknem, dobrem i sprawiedliwością należą dziś do ulubionych lektur dzieci. ludowe i literackie baśnie magiczne opowiadane początkowo przez rodziców i wychowawców w okresie późniejszym stają się pierwszymi samodzielnymi lekturami dziecięcymi, które za ich pośrednictwem - przyswajają sobie wiedzę o świecie, poznają wartości i normy moralne oraz przeżywają dzięki nim pierwsze wzruszenia i emocje . Fantastyczny świat baśni, zaludniony krasnoludkami, czarownicami, wróżkami, rycerzami, królewiczami, bliski jest wyobraźni dziecięcej, jego potrzebom psychicznym. Baśń wprowadza dziecko w świat piękna i czaru. Patrząc na dzieci zasłuchane w opowiadaną baśń, stwierdzamy, że uczą się skupienia, radosnego obcowania ze światem fikcji. Baśń jest więc czymś więcej niż rozrywką, jest wstępem do literatury.
Dziecko w baśniowym świecie może odnaleźć, to, co samo przeżywa i co napawa je niepokojem. W bajkach są też złe moce, które dają się opanować za pomocą jakiejś większej i lepszej siły. Gdy dziecko widzi, że osoba dorosła: mama czy tata spokojnie czyta bajkę, to o czarownicy myśli sobie, skoro dorośli się nie boją, to może czarownica nie jest taka straszna. W bajkach nie tylko dobro zwycięża zło, często ten kto jest mały i słaby wygrywa z silnym i potężnym. A to budzi w dziecku nadzieję i napawa optymizmem. Zaczyna postrzegać ludzkie zachowania oraz ich konsekwencje. Dowiaduje się, jakie wartości są cenione, poprzez jednoznaczne pokazanie, kogo i za co spotyka nagroda lub kara. Dziecko przeważnie utożsamia się z postacią głównego bohatera; towarzyszy mu w wędrówce, razem z nim przeżywa radość, strach, smutek czy ból, nawiązuje przyjaźnie, stawia czoła wrogom, podejmuje wyzwania, odpoczywa i bawi się. Dzięki tej identyfikacji zapoznaje się z całą gamą emocji, uczuć i postaw. Uczy się zachowań społecznie akceptowanych oraz tych, które są potępiane, form ekspresji emocji, sposobów reagowania w trudnych sytuacjach oraz zaspokajania różnych potrzeb. Wchodzi w sferę dziedzictwa kulturowego, zapoznając się z symbolami i metaforami, by odtąd kojarzyć lisa ze sprytem i przebiegłością, a zatrute jabłko z wyrazem fałszu i zazdrości. Dzięki bajkom także poznaje język literacki, zapoznając się z jego bogactwem i nabywając umiejętność poprawnego wysławiania się. Poznaje abstrakcyjne pojęcia, takie jak dobro, zło, sprawiedliwość, miłość, przyjaźń i wiele innych. Baśń aktywizuje wyobraźnię dziecka wywierając wpływ nie tylko na procesy intelektualne, lecz przede wszystkim na sferę emocjonalną, jednocześnie wyjaśniając trudne problemy dobra i zła: za dobry czyn spotyka nagroda, za zły - kara, i właśnie na tym polega wychowawcza wartość baśni. Dzieci głęboko przeżywają treść bajek, opowiadań, baśni - nie są biernymi ich odbiorcami. Chętnie naśladują w zabawach i inscenizacjach postępowanie bliskich im bohaterom. Często same tworzą z niezwykłą pomysłowością, interesujące opowiadania i historyjki.
Bajki i baśnie spełniają szczególną rolę w rozwoju sfery emocjonalnej dziecka. Poruszają one bowiem wszystkie odwieczne problemy ludzkiej egzystencji w sposób obrazowy i symboliczny. W przeciwieństwie do innych utworów pokazują, że walka z przeciwnościami jest nieunikniona. Przedstawiają ciemne strony życia, trudy i cierpienia, które niosą jednak pociechę, że nie są one daremne.
Bajka jest to utwór fabularny wierszowany lub pisany prozą, którego podstawą jest przypowieść sugerująca, sąd moralny lub inny pogląd ogólny, przez przytoczenie konkretnego przypadku. Każda bajka posiada charakter dydaktyczny. Układ fabularny bajki oparty jest na kontrastowych zestawieniach: dobra - zła, bogactwa-biedy, mądrości -głupoty, litości - okrucieństwa, korzyści - straty, przemocy - słabości.
Baśń jako jeden z podstawowych gatunków epiki ludowej utrwala w fantastycznej formie ludowe poglądy na stosunki międzyludzkie, przedstawia ideały dobra i sprawiedliwości, oraz kryteria oceny ludzkich poczynań. Odzwierciedla również istotne doświadczenia pokoleń, dzięki czemu jest nauczycielem ludowej mądrości. Baśń zawiera obfitość elementów cudownych i fantastycznych, jej cechą jest mieszanie prawdy z fantazją. Klasyczna baśń mówi o ważnych, dorosłych sprawach w przystępny dla dziecka sposób. Opowiada o sensie życia jednoznacznie rozstrzygając dylematy moralne, ukazuje sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach, pomaga poznać własne uczucia. Sięgając do emocji i ukrytych lęków, baśń pozwala dziecku poczuć je, poznać i oswoić się z nimi. Bohaterowie baśni aktywnie pokonują trudności i przeszkody, są pełni samozaparcia, cierpliwi, wytrwali, wiedzą gdzie szukać w miarę potrzeby pomocy i jak korzystać ze wskazówek innych. Baśnie uczą radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Baśniowe postacie reprezentują określony typ: dobry lub zły. Zło nie zostaje pozbawione atrakcyjności, lecz bohater pozytywny jest bardziej pociągający, przez co dziecko utożsamiając się z nim przejmuje jednocześnie zasady moralne. Baśnie dają nadzieję, że nawet słaby może zwyciężyć, jeśli stawi czoło przeciwnościom losu. Skłaniają do rezygnacji z dziecięcej potrzeby zależności, dają poczucie bezpieczeństwa.
Obok dostarczania przeżyć bajki i baśnie kształtują cechy społeczne dzieci, umiejętność życia i działania wśród ludzi, współdziałania z otoczeniem przyrodniczym, roztaczania opieki nad słabszymi, podporządkowania się prawom rządzącym w zespole. Wyrabiają poczucie odpowiedzialności zaufanie, przywiązanie i szacunek dla dorosłych. Kształcą i aktywizują wyobraźnię wpływając na procesy intelektualne oraz emocjonalne. Poznawanie bajek i baśni z różnych regionów Polski rozszerza orientację w tradycji kulturowej, pogłębia poczucie więzi narodowej, zapoznaje z historią, rozwija uczucia patriotyczne. Poznawanie baśni innych narodów odgrywa ważną rolę w procesie nabywania zrozumienia i poszanowania dla innych, uczy tolerancji.
Do czytania dziecku należy wybierać odpowiednie książki:
· napisane lub tłumaczone poprawną i ładną polszczyzną,
· niosące przesłanie szacunku wobec dziecka, ludzi, innych istot, prawa,
· promujące pozytywne wzorce postępowania,
· dostosowane do wrażliwości dziecka - nie wzbudzające lęków, i niepokojów,
· budujące pozytywny stosunek do świata i wiarę w siebie,
· ciekawe dla dziecka.
Rolą bajek i baśni jest też uczenie dzieci czegoś dobrego, pobudzanie do refleksji lub śmiechu, doskonalenie języka, rozwijanie wyobraźni, przynoszenie dobrych wzorców zachowań - uczenie życzliwości, uczciwości, mądrości, odwagi.
Dzięki bajkom i baśniom dziecko styka się po raz pierwszy z poetycką wizją świata, co przygotowuje je do odbioru literatury pięknej.
I. WPROWADZENIE DO PROGRAMU
Wiek przedszkolny i wczesnoszkolny to czas, w którym kształtują się jego nawyki, w tym również czytelnicze - warto więc wykorzystać ów moment, tym bardziej, że czytając dzieciom, poszerzamy ich wiedzę o człowieku, o świecie, dostarczamy naszym pociechom całego bogactwa przeżyć. Naukowcy i praktycy zgodnie twierdzą, że czytanie dziecku na głos uczy je języka i myślenia, rozwija pamięć i wyobraźnię, przynosi wiedzę i wzorce moralnych zachowań, wzmacnia samouznanie. Codzienne głośne czytanie dziecku dla przyjemności jest najskuteczniejszym sposobem wychowania czytelnika - człowieka samodzielnie myślącego, posiadającego wiedzę i umiejętność jej poszerzania, kulturalnego, etycznego, z wyobraźnią, który umie radzić sobie w życiu przy pomocy rozumu, a nie przemocy. Umiejętność słuchania sprzyja stałemu poszerzaniu słownictwa zarówno biernego jak i czynnego, mobilizuje do poprawnego i swobodnego wypowiadania się. Pozwala poznawać nowe słownictwo i formy gramatyczne, pomaga w opanowaniu języka. Umiejętność słuchania wywiera korzystny wpływ na umiejętność czytania. Kształcenie i kształtowanie języka dziecka łączy się integralnie z rozwijaniem jego myślenia. Stanowi sposobność do rozwijania umiejętności analizowania, porównywania, różnicowania, dokonywania syntezy, uogólniania, wnioskowania. Kontakt z książką wzbogaca wyobraźnię dziecka, rozszerza świat ich uczuć i myśli.
Niestety, współcześnie wiele dzieci bez umiaru korzysta z komputera lub telewizora i jest to dla nich najatrakcyjniejsza forma spędzania wolnego czasu. W zalewie filmów i gier komputerowych coraz częściej ginie piękna i naprawdę wartościowa literatura dziecięca. Dlatego właśnie, mając na uwadze ów problem postanowiłam stworzyć swój własny program promujący czytanie dzieciom jako sposób na ich rozwój, kształcenie, zdobywanie wiedzy i wychowanie szczęśliwego człowieka, program dostosowany do warunków, w których pracuję na co dzień i adresowany do dzieci, które znam. Jestem przekonana, że konsekwentnie promując aktywne czytelnictwo wykształcę u dzieci czytelniczy nawyk, tym bardziej, że przyjemność czytania i miłość do książek musi powstać właśnie w dzieciństwie; mądre i odnoszące sukcesy w szkole dzieci to często te, które mają codzienny kontakt z literaturą. Wspólne lektury przynoszą zadziwiające efekty. Dzieci coraz dłużej potrafią się skoncentrować, wzbogacają swój świat, przeżycia, wrażenia, rozwijają wyobraźnię, pojawiają się pierwsze próby czytania i zabawy słowami. Czytanie uspokaja, wycisza i relaksuje, zawsze wiąże się z przyjemnością i miłymi wrażeniami. Program ma ułatwić dziecku wyrażanie przeżyć, emocji i doświadczeń życiowych nabytych w czasie poznawania bajek i baśni, rozwinąć wiarę w siebie i swoje możliwości.
Długo zastanawiałam się w jaki sposób zachęcić dzieci w dobie telewizyjnych bajek, wideo i gier komputerowych do zainteresowania się książką. Wiek przedszkolny to poważny okres w życiu dziecka, okres tworzenia się nawyków, kształtowania procesów uczuciowych, umysłowych, charakteru oraz osobowości. Właśnie w tym wieku należy dostarczać dzieciom odpowiedniej lektury, a bajki i baśnie nadają się do tego wyśmienicie. Ten przedziwny środek dydaktyczny, może kształcić, uczyć, rozwijać w sposób wesoły wzruszający, ciekawy i jednocześnie nie dyrektywny. Zwykła, prosta bajka może spełniać rolę odróżnienia fikcji od rzeczywistości. Może pokazać, że warto wierzyć, być konsekwentnym, bo w życiu także, choć może nie tak często jak w bajce zwycięża dobro. Trzeba umieć je znaleźć i ciągle szukać jak baśniowi, kolorowi bohaterzy. Obcowanie z bajką i baśnią (ksiażka, film, słuchowisko) wzbogaca doświadczenia przedszkolaków, staje się źródłem nowych przeżyć, pobudza dziecięcą wyobraźnię. Stwarza potrzebę odtwarzania w zabawie, przedstawieniu czy w pracach plastycznych tego, co dziecko przeżyło i zapamiętało w czasie słuchania, opowiadania różnych ut...
jo-chom