po śląsku.doc

Murzinek Bambo

W Africe miyszko Bambo, Murzinek,
Blank czorny, mały lokaty synek.
Czorno mo matka, łojca czornego,
Ujka i ciotka, dziadka i ... kozdego.
Mo piykno chałpa - by ją zbudować
trza mieć patyki, deski i trowa.
Bo przeca lepszyj chałpy nie trzeba
Jak sie rok caly hyc leje z nieba.
Bestoż to sagie są Afrykony
I mało kery je łobleczony.
Bestoż fest dużo se uszporują
Bo czopek, mantli...nic niy kupują.

Bambo Murzinek to mądry synek....
I niy mo w szkole samych jedynek.
Bo sie mądrości wkłodo do gowy
W swyj afrykońskij szkole ze trowy.
W szkole tyj niy ma ławek, tablicy
I gimnastycznyj sali - by ćwiczyć.
Tam wszyscy afrykońscy szkolorze
Mają sie od nos troszyczka gorzyj,
Bo brak im heftów, taszy z książkami,
Bestoż po piosku piszą palcami.
Lecz skuli tego tyż fajnie mają,
Bo im nic do dom niy zadowają!

Jak już Murzinki w szkole głód mają
To przerwa robią i se śniodają.
Ale niy mają tasz ze sznitami,
Ani sklepiku ze kołoczkami.
Głodny Murzinek se w las zaleci,
By se na drzewie fest pomaszkecić.
Może se urwać figi, daktyle
Lub po banany na drzewo wylyźć.
A jak go suszy to zamiast Coli
Na fest sie wielko palma wgramoli,
Kaj sie napije bardzo zdrowego,
Mlyczka z łorzecha kokosowego.

My tu na Śląsku, czy tam daleko,
Za siódmom górą, za siódmom rzeką...
Mieszkają ludzie - kożdy w swym domu
I to niy wadzi przeca nikomu,
Że jedyn jy kołocz a inny daktyle.
Porozmyślej o tym choćby przez chwilę!

Pan Hilary

Loto, tyro pan Hilary, do dekla mu piere
Bo kajś ten boroczek posioł swoi brele.
Szuko w galotach, kabot obmacuje,
Przewraco szczewiki, psińco znajduje.
Bajzel w szranku i w byfyju
Tera leci do antryju.
"kurde" - woła - "kurde bele!
Ktoś mi rombnoł moi brele!"
Wywraco leżanka i pod nią filuje,
Borok sie wnerwio, gnatow już nie czuje.
Sztucho w kachloku, kopie w kredynsie,
Glaca spocona, caly się trzynsie.
Pieroński brele na amyn kajś wcisnyło
Za oknym już downo blank sie sciymniło
Do zrzadla oroz zaglondo Hilary-
Aż mu po puklu przefurgły ciary.
Spoziyro na kichol, po łepie sie puko,
Bo znejdly sie brele - te, co tak ich szukoł.
Czy to ni ma gańba? - Powiydzcie sami,
Mieć brele na nosie a szukać pod ryczkami.

Lokomotywa

Julian Tuwim "Lokomotywa" w przekładzie na gwarę śląską

Alessandro Amenta
doktorant polonistyki
Uniwersytet La Sapienza w Rzymie

Lokomotywa!
Jest na banhowie ciynszko maszyna
Rubo jak kachlok - niy limuzyna
Stoji i dycho, parsko i zipie,
A hajer jeszcze wongiel w nia sypie.
Potym wagony podopinali
I całym szwongym kajś pojechali.

W piyrszym siedziały se dwa Hanysy
Jeden kudłaty, a drugi łysy,
Prawie do siebie niy godali,
Bo się do kupy jeszcze niy znali.

W drugim jechała banda goroli
Wiyźli ze soba krzinka jaboli
I pełne kofry samych presworsztóf
I kabanina prościutko z rusztu.
Pili i żarli, jeszcze śpiywali,
Potym bez łokno wszyscy rzigali.

W czecim Cygony, Żydy, Araby
A w czwartym jechały zaś same baby.
W piontym zaś Ruski. Ci mieli życie!
Sasza łożarty siedzioł na tricie.
Gwiozda mioł na czopce, stargane łachy,
Krziwiył pycholem i ciepoł machy.
A w szóstym zaś były same armaty,
Co je wachował jakiś puklaty.
W siódmym dwa szranki, pufy, wertikol,
Smyczy maszyna może donikąd.
Jak przejyżdżali bez Śląskie Piekary
Kaj wom to robiom kółka do kary,
Maszyna sztopła! Kufry śleciały
I każdy latoł jak pogupiały.

To jakiś ciućmok i łajza!
Ciupnął i ślimtoł sygnal na glajzach.
Mog iść do haźla abo do lasa,
Niy pokazywać tego mamlasa!
Potym mu ale do szmot nakopali,
Maszyna ruszyła, cug jechoł dali.
Bez pola, lasy, góry, tunele,
Dar za sobom samym te duperele
Aż się zagrzoły te biydne glajzy,
Maszyna sztopła i koniec jazdy.

Paulek i Gustlik

(na podstawie bajki Aleksandra Fredry .Paweł i Gaweł.)

Paulek i Gustlik razym se miyszkali.
Swady niy mieli, ani sie niy prali,
Bo Gustlik to chop pieronym spokojny.
Niy cis sie nigdy ku swadzie, do wojny.
Dycki gazeta czytoł lub groł w szkata,
Bądź se legnął, jak to na stare lata.
W swyj izbie na wiyrchu był w niebo wziynty,
Jak mioł co lubioł, czyli spokój świynty.

Paulek w tyj chałpie na dole mioł izba
I choć do tego niy chcioł sie prziznać,
Waryjot z niego był fest pofyrtany.
Myśliwca udowoł dycki nad ranym.
Trąbioł w goń sygnały, chytoł hazoki,
Na fazany szczyloł i inne ptoki.
Lotoł drap przy tym z izby do antryja
I na leżanka skokoł ze bifyja.

Biydok Gustlik skiż tego wyrobiania,
Gowa mioł wielgo jak na jesiyń bania.
Leci po prośbie: Pauleczku kochany!
Byćże tak choć ciszyj trocha nad ranym,
Bo żyje sie ciynżko i usnąć niy idzie.
Czamu rojbrujesz tak bez cołki tydziyń?
A Paulek na to: Ciś stąd gupia małpo,
Przeca se moga co chca robić z chałpą!

Możno dwa tydnie od zdarzynio tego,
W tyj chałpie dzioło sie coś blank inkszego.
Paulek sie jeszcze pod pierzinką grzeje
I mu sie na łeb coś z gipsdeki leje.
Bestoż klnie zmierzły i ślypia łotwiyro,
A tu je mokre praje cołkie wyro.
Drap na góra leci fest znerwowany,
Że niy poradzi poleżeć nad ranym.

Klup! Zawrzyte dźwiyrza. Bez dziurka kuknął
I praje zarozki z nerwów niy puknął.
Co ujrzoł? Woda? Co to je? - sie pyto.
Czamu ty Gustlik w chałpie ryby chytosz?
Na co woda w izbie i guminioki,
Na co wędki, kibel, hoczyk, chroboki...?
A Gustlik na to: Ciś stąd gupia małpo,
Przeca se moga co chca robić z chałpą!

Taki z bojeczki tyj morał płynie:
Gdyś wieprzkiem - inni ci jak świnie!

Uwe i Wili

Uwe i Wili w jednej stali wili,
Uwe na wierchu, a Wili na dole.
Uwe spokojny nie wadzi nikomu,
a Wili wyrabioł choby we stodole.

To pies, to hazok, ciepał w nim ryczkami,
Gupioł i turpioł durch trzaskoł dźwierzami.
A kady szczykać naczął z gazpatronów,
To dymu pełno było w cołkim domu

Uwe sie wnerwił i ślozł na dół do niego
I pado: "Wili, jo nie strzymia tego!"

A Wili na to: "Co komu do jemu, a jemu do komu,
Ty giździe pieroński, jo jest w swoim domu."

Uwe po gowie poskrobał sie ino,
Poszoł do siebie i coś medytował...

Rano Wili jeszcze na szezlongu chrapie,
Naraz mu coś z gipsdeli na kichol kapie.
Serwał sie Wili, leci ku górze.
Stuk! Puk! Zamknione!!!

Filuje se przez dziurka: Hen Jezu, cało izba w wodzie,
A Uwe se siedzi z wędką na komodzie.

"Was machts du, Uwe", "Jo se fisza łowie"
"Du bist Idiot, mnie kapie na gowe!"
A Uwe mu na to: "Co komu do jemu, a jemu do komu,
Ty giździe pieroński, jo se w swoim domu."

Osioł bez taszy

Roz w robocie jedyn osioł,
Kanś se swoja tasza posioł,
Kaj na druge mioł śniodanie,
Sznity dwie i kompot z banie.
Ale głod mioł pieronowy
I sie wzion za żarcie trowy.
Do dziś zostoł przi tyj paszy,
Bo se jeszcze niy znod taszy

Kiedyś na Ślonsku

Kiedyś na Ślonsku cołkimi dniami,
bjoły hanysy sie z gorolami.
Z godki szło poznać kery je kery,
bezto sie prali jak indjanery.

Chłopy z chłopami, baby z babami,
tłokli sie solo i rodzinami.
Chude szkelety, wyżarte byki
furgaly kable i scyzoryki.

Różne tu boły łomoty i trzaski,
lamynty, przeklyństfa, skomlynja i wrzaski.
W końcu Pon Boczek te larmo usłyszoł,
poważnie sie wnerwioł i wszystkich wymiyszoł.

Malice doł Zynka, Zbychowi doł Hajdla,
wcisnoł gorola rodzinie łod Zajdla.
Hanysa kupjoła se baba z Rzeszowa,
wdowa po jednym górniku z Knurowa.

Jygna łod Dziubów wyszła za wdowca
co Gierek w aktówce go przywióz ze Sosnowca.
Ginter kobjytka wzion se z Czeladz,
Pon Boczek pedzioł: że se poradzi.

Ksiegowo Kowalsko co mieszko w bloku
dostała Hanysa banioka z przetoku.
Zep z warszawiankom krótko jest w związku,
a juz zajyżdżo dziołcha po ślonsku.

Bajtle zaś łod nich próbują mówić
i choć to krojcoki dajom sie lubić.
Małe hanysy lubiom fandzolić
jak chcom znerwować małych goroli.

I teroz już wszyndzie, w kościele i szkole,
som i hanysy, som i gorole.
Jedni chcom drugim sie przypodobać,
bo hanys chce mówić, a gorol godać.

A

abcybilder - naklejka

abfal - błąd, śmieć

ablyger, ablyjger - sadzonka

abo - albo

Achim - Joachim, por. Chimek

achtlik - ósma część czegoś

afa - małpa, a. głupia mina * szczylać afy (robić miny)

Agnys, Agnysa - Agnieszka

aji - nawet, także, również

ajmer, ajmro - wiadro

ajncla - mieszkanko jednopokojowe, kawalerka

ajntopf - gęsta zupa, jako obiad jednodaniowy

akuratny - prawidłowy, taki jak trzeba

Alojz, Lojz - Alojzy

ała! - boli! (okrzyk z bólu), a. wariactwo (mieć ała) * Ty mosz ała na boloku.

Amerykon - Amerykanin

amolok - cukierek miętowy

Ana - Anna

ancug - ubranie, garnitur * ancug=galoty+westa+kabot

Angela - Aniela

anong (mieć) - być głupim * Ty mosz anong!

Antonik, Antoniczek - św. Antoni, figurka św. Antoniego

antryj - przedpokój * We antryju na bifyju stoi szolka...

anwajong - oblewanie nowego domu, mieszkania

anyżki - anyżowe ciasteczka

ańfachowy - zwyczajny, bylejaki, prostacki

apfelmus - mus jagłkowy

apluzyna, apluzina, apfelzina - pomarańcza

aptyka - apteka

aptykorz - aptekarz

arbaj, arbajancug - ubranie robocze

as - ktoś super, lepszy od innych * Ale mosz auto, tyś je as.

asić sie -  chwalić się, pysznić się * Niy aś sie tak tymi szczewikami!

aska - dumna, zarozumiała dziewczyna, chwalipięta

aszynbecher - popielniczka

augustki - jabłka papierówki

ausgus - zlew * Łodcedź te zimnioki do ausgusa!

aże - że, aż

________________________________

A-1: Apluzyny, apluziny lub apfelziny czyli pomarańcze. Produkt ten jak i nazwa pojawiły się na Górnym Śląsku  w XIX wieku.

A-2: Antonik, Antoniczek - św. Antoni, figurka św. Antoniego. Bardzo popularne były malutkie ołowiane figurki tego popularnego na Górnym Śląsku świętego. Figurki te sprzedawano na odpustach w małych puciynkach (pudełkach).

A-3: 

"Afa" w gwarze śląskiej znaczy "małpa" ale także głupia mina. Przykładowo: "Szczylać afy"  znaczy robić "głupie miny.

A-4:

Ale sie aszom! "Asić sie" znaczy "chwalić się"

______________________

Fraszołka

Łod roboty pokrziwiony,

Poszoł starzik na pyndzyjo.

Dyć hned umar umynczony,

Marudzyniym do znudzynio.

Bo z chłopami som kłopoty,

Jak niy styknie im roboty!

___________________________

B

baba - żona, kobieta

babowka - babka drożdżowa, a. forma do pieczenia babki

babrać - brudzić

babrok - brudas

babskie scochy - szczaw

bachraty - pękaty, wybrzuszony

badki - kąpielówki * Czamu sie niy sebleczesz do badkow?

badnonć - zobaczyć, przypatrzeć się * Dadniuj tam yno co robiom te bajtle.

bajlaga - kanapka, klapsznita z czymś, plasterek sera lub kiełbasy między dwoma kromkami chleba

bajs - kęs, a. ugryzienie czegoś lub kogoś * Twoj pies mie bajsnoł w żić

bajsnyć - ugryźć, skosztować

bajtel, bajtlik - dziecko, chłopiec

bajukać - raczkować, chodzić na czworakach

bajzel - nieporządek, bałagan

bakać - pracować, a. palić papierosy * Alech sie dzisioj nabakoł!

bakpulwer - proszek do pieczenia

bal, bala - piłka * Pogromy sie w bal?

baliczek, balik -  piłeczka

baloniok - wóz z gumowymi kołami, z oponami

bamoncić - mówić bez sensu, bredzić, kręcić się w głowie * Łod tyj pogody je żech dzisioj tako bamontno!

bamontny - oszołomiony, z zawrotem głowy

bana - kolej

banhof - stacja kolejowa, dworzec

bania - dynia

baniorz - kolejarz

banka - tramwaj

bas - brzuch

basok - brzuchacz, grubas, wielki brzuch

bauplac - budowisko, plac budowy

barches - słodka bułka

barzoła, barzoły, barzelisko, barzolisko, barziny, barziska - mokradła, bagno

beblać - mówić od rzeczy * Już sie zawrzij, bo yno beblosz a beblosz!

bebok - ktoś brzydki, ohyda

bele jaki - byle jaki

bele kaj - byle gdzie * Bele kaj nie byda robioł, yno na grubie abo na banie!

belek, balek - belka

belontać - mieszać, kiwać się, majdać, dyndać * Cosik mi sie belonce kole szłapów!

berać - opowiadać np. bajki

Bercik - zdrob. Hubert, Norbert, Robert...

beretka - beret

berga, bergowa. bergowka - kamień, bryła czegoś

bery - bajki * To bery i bojki a niy prowda!

beskursyjo - hultaj, cwaniak

beszong - nasyp kolejowy * Pasymy kozy na beszonku!

betlowac - chodzić po prośbie

betlyjka - stajenka betlejemska

bez - bez, a. przez * Idymy na przima bez pole.

bez lato - latem, podczas lata

bez połednie - w południe

bez zima - zimą, podczas zimy

bezma, bezmała, bezmałaś, bezma, bezmaji - ponoć, prawdopodobnie * Bezmała Bercik je chory?

bezto, bezto - z tego powody, dlatego, przez to

beztydziyń -  w ciagu tygodnia * Na beztydziyń jymy yno żur a wodzionka!

Biczym po zadku! - tak wołano, gdy na wozie konnym usiadły bez pozwolenia dzieci, żeby się "karnąć".

bifyj - kredens

bigel, bigiel - wieszak na ubrania

biglonzko, biglołzko - żelazko

biglować - prasować

biglynbret - deska do prasowania

biksa, bikska - puszka, konserwa * Na wieczerzo łotworz tam jako biksa ze śledziami!

binda - bandaż

binder - krawat

biołko, biołtko, biołko - białko z jajka

bioły - biały

biydaszyby - podobne do studni dziury w ziemi, do wydobywania wegla "po amatorsku" z niskich pokładów, było karalne

biza - kant w spodniach

blacha - płyta kuchenna, wierzch pieca węglowego, na którym stawia się garnki podczas gotowania

blachowy, blaszanny - blaszany

blaszok - coś z blachy, np. pomieszczenie sklepowe o blaszanych ścianach

blank - zupełnie * Tyś chyba blank ogup!

blaza - odcisk, pęcherz, np. na ręce od roboty lub na nogach po długiej wędrówce

blindar - ślepa kliszka

blizablajfer - piorunochron

blukać, blakać - gadać bzdury

blyndować - oślepiać

blomwaza - wazon

błoznować - żartować

błozny - żarty, błaznowanie * np. robić kgoś za błozna (żartować z kogoś)

bocoń, bocóń, boczoń - bocian

bodnonć - ukłuć

bojtlik, bojtliczek - torebka

bok, boki - zasłona

bolawy - bolący

boliłoczka - kwiatki jaskry

bolok - miejsce bolące, siniak, wrzód

bombon - cukierek

bonclok - garnek, garnek gliniany

bonkawa - kawa, kawa naturalna

bonty - kolory

borajstwo - biedaczek, ktoś komu się współczuje * Borajstwo, piznołeś sie w gowa?

borok - nieborak, a. oferma

Boże pomogej! - Boże pomagaj! * To pozdrowienie dla napotkanego przy pracy, odpowiadało się: Dej Panie Boże!

bożo krowka - biedronka

bracik - brat

brateringi - śledzie opiekane

bratkartofle - smażone kartofle

bratruła, ruła - piekarnik

brauza - oranżada, napój musujący w butelce lub w proszku do rozcieńczenia

brecha - łom

brele, bryle - okulary

brelok, brelaty - okularnik, noszący okulary

breweryjo - awantura

briftasza - portfel

bronocić - rumienić się, zmienić kolor przy pieczeniu * Wejrzij do pieca czy sie już tyn kołocz po leku bronoci.

bronok - ktoś brązowy, "brązowy koń"

bronotny - brązowy

brusek - szlifierka, kamień do ostrzenia noży, kosy...

brusić - ostrzyć, szlifowć

brutfanka - garnek do pieczenia  mięsa

bryja - gęsty kompot z gruszek, a. wigijna moczka

brynol - denaturat, a. alkoholik

brzidok - ktoś nieładny, niesympatyczny

brzim, brzym - modrzew

bubikopf - kok

buczeć - gderać, marudzić

buda - szkoła, a. bramka na boisku, a. kram, stoisko na targu lub na odpuście

budziorz - bramkarz, a.sprzedawca w budzie

buks - mały drać, sympatyczny urwis

...