Bakakaj - opracowanie.doc

Bakakaj - opracowanie

= ostatnie za życia pisarza wydanie opowiadań pt. Bakakaj ukazało się w 1957 roku w Wydawnictwie Literackim w Krakowie (wraz z dwoma fragmentami z Ferdydurke
pt. Filidor dzieckiem podszyty i Filibert dzieckiem podszyty)

= opowiadania powstałe w latach 1928-1933, pochodzące z debiutanckiego zbioru pt. Pamiętnik z okresu dojrzewania (1933, wydawnictwo Rój)

= trzy utwory powstałe w latach 1937-1938, drukowane w czasopismach: Na kuchennych schodach, Szczur i Bankiet.
= w niezgodzie z przedmiotem, o którym traktują, utwory z Pamiętnika z okresu dojrzewania są zadziwiająco dojrzałe w sferze idei i pisarskiego warsztatu

= krytycy pierwszej książki Gombrowicza odczytali pomieszczone tam teksty jako zbiór literackich opisów dewiacji psychicznych

= pisarza nic a nic nie obchodziły ekscentryczne „przypadki" medyczne- próbował natomiast poddać eksperymentom społeczeństwo, w którym żył, i człowieka ukształtowanego przez tę zbiorowość, przez jej kulturowe normy i katechizmy
= bohaterowie poszczególnych opowiadań są, jak głosi tytuł tomu, „niedojrzali", co tutaj oznacza, że nie przyswoili sobie w dostatecznej mierze społecznych stereotypów i wzorców zachowania

= taki niedojrzały bohater zderzony zostaje z konformistyczną zbiorowością, która próbuje go urobić na swoją modłę

= wynik tej walki jest różny: najczęściej samotny w swej obsesji oryginał kompromituje swoich dobrze osadzonych w życiu adwersarzy; zdarza się też, że otoczenie właśnie jego kompromituje, wydobywając zeń, spod skorupy społecznej formy, wstydliwe marzenia i żądze

= w Tancerzu mecenasa Kraykowskiego tytułowy bohater, potraktowany wyniośle przez pomnikowego adwokata, poczyna darzyć go uwielbieniem i na koniec formalnie zadręcza swoją ofiarę

= w Pamiętniku Stefana Czarnieckiego dojrzewający chłopiec z polsko-żydowskiego stadła weryfikuje naiwność i opresywny charakter narodowych stereotypów

= w Zbrodni z premedytacją sędzia śledczy, który składa wizytę w domu zmarłego nagle znajomego i przytłoczony zostaje ostentacyjną żałobą rodziny, tak źle czuje się w narzuconej sobie roli, że - wbrew faktom - wszczyna „śledztwo" i na koniec wydobywa z miłości rodzinnej ukryte mordercze pierwiastki

= w Dziewictwie kompromitacji podlega stereotyp panieńskiej „niewinności" na równi ze wzorcami twardego, „męskiego" doświadczenia

= w Biesiadzie u hrabiny Kotłubaj arystokraci naigrawają się z pretensjonalnego prostaczka, ale i sami zdemaskowani zostają w swym „przyrodzonym okrucieństwie"

= w Przygodach wreszcie i w Zdarzeniach na brygu Banbury (czyli aurze umysłu F. Zantmana) pozornie „normalny" bohater staje się igraszką żywiołów, które - rozplenione na zewnątrz okazują się w istocie projekcją jego niedojrzałych, kompromitujących rojeń
= opowiadania Gombrowicza są nie tylko rozprawą ze społecznym konwenansem, kryjącym pod sobą żywioły- parodiują także literacką tradycję, nawiązując jednocześnie to do piśmiennictwa niskiego jarmarcznego czy młodzieżowo-ludycznego, to znów do wzorców literatury wysokiej (Dostojewski, Chateaubriand, Conrad, Poe, Żeromski itd.)

= Gombrowicz miał ambicje sięgające daleko poza kreślenie portretów psychicznych dewiantów

= próbował odkryć bardzo ogólne prawidła rządzące współdziałaniem elementów chaosu i formy w kulturze i ludzkiej osobowości

Od autora:
= bohater Tancerza…, zamiast znienawidzić go - kocha, zamiast pogardzać - wielbi, ponieważ jest zbyt bezsilny, aby mógł przeciwstawić własną rację istnienia racji żywotnego mecenasa

= potwierdza on mecenasa, ponieważ nie może go zniszczyć

= w Pamiętniku Czarnieckiego miałem na myśli zjawisko rasy, oglądane oczami fikcyjnej postaci, doszczętnie pozbawionej rasy.
= Zbrodnia z premedytacją jest już bardziej skomplikowana. Syn wcale nie zamordował ojca. Ojca w ogóle nikt nie zamordował. Syn dusi trupa dopiero wtedy, gdy sędzia śledczy doprowadza go do szału. Sędzia zgrywa się przez cały czas, a rodzina także częściowo się zgrywa. Nie trzeba przerażać się nadto demonizmem sędziego i syna, gdyż nowela ma raczej charakter intelektualny. Szło o pokazanie dwuznaczności uczucia i tego, jak sztuczna i fałszywa sytuacja dobywa z ludzi rzeczy okropne, o których im się nie śniło. (PS. Rodzina rzeczywiście kochała ojca, a wszyscy pozamykali się na klucz z podświadomego strachu i wstydu przed śmiercią, której zbliżanie się przeczuwali).
= w grotesce Biesiada… hrabina Kotłubaj i jej goście jedzą, oczywiście, zwykłego kalafiora, podczas gdy chłopiec nazwiskiem Kalafior błąka się po polach, podchodzi pod okno pałacu i umiera tam w końcu z wyczerpania

= związek pomiędzy człowiekiem Kalafiorem a kalafiorem jarzyną jest czysto formalny i polega na brzmieniu nazwiska

= sens noweli zasadza się na tym, że głód i cierpienia biednego Bolka Kalafiora dodają smaku arystokratom, jedzącym kalafiora-jarzynę

= tajemnicą, której tak długo nie domyśla się mój humanitarny jarosz, jest naturalne okrucieństwo wszelkiej arystokracji
= w Dziewictwie nieświadoma Alicja i Paweł (niezbyt udany typ męskiej dziewicy) fantazjują, marzą, przetwarzają seksualnie cały świat i kończą marnie na kości pod kuchnią

= o co chodzi? Dobrze nie wiadomo. Chodzi może o to, że natura płata im figla za ich czystościową postawę wobec życia

= chodzi też o to, że mętne, niespokojne życie zawsze korci - uboga dziewczyna kradnie z głodu bułki, za co sklepikarz rzuca w nią kamieniem

= Alicja natomiast, która ma bułek do syta, widzi w tym pieszczotę miłosną, gdyż cierpi głód miłości, jak tamta - głód bułek

= tak więc natrętne, niepokojące życie zawsze korci i na nic chronić się przed nim za wątpliwą osłonę dziewictwa

= ta (opowiastka) powinna tchnąć wiosną, młodością, podskórnym nurtem przeczuć i pożądań. Jeśli nie tchnie tym, niewiele jest warta (sic!)
= cykl wspomnień 5 minut przed zaśnięciem (Przygody) zawiera parę obrazów, które mnie nawiedzały w latach młodzieńczych - w momencie zasypiania, a może nawet już we śnie

= beznadziejna opowieść, w której okropne tortury, prześladowanie, bezkres oceanów, młodzieńczy niepokój seksualny i męczące poczucie własnej niedojrzałości splatają się w wieniec udręczeń, uniemożliwiający szczęście z ukochaną w wielkim, łagodnym jak słoń Montgolfierze
= Zdarzenia na brygu Banbury są, jak głosi podtytuł, próbą oddania aury umysłu

= założenie tej noweli zawiera się w słowach przy końcu - zewnętrzność jest zwierciadłem, w którym przegląda się wnętrze

= zewnętrzna rzeczywistość załamuje się w każdym z nas odmiennie, im zaś władze psychiczne bardziej zdezelowane, tym większa deformacja

= jest to dramatyczna historia umysłu, opisana za pomocą zdarzeń zewnętrznych

= jest to nieustanna praca mózgu, snującego sieć, która wreszcie dławi

= świętoszek Zantman zwariował, osaczony dowolnością, maniacką monotonią oraz esencjonalną nieprzyzwoitością groteskowych i niedorzecznych zjawisk, przedrzeźniających najskrytsze tajemnice duszy

= zepsuta jego dusza odczuwała życie jako coś bolesnego i nieprzyzwoitego i dlatego ginie przez kobiety

= (Ważna uwaga! Nie należy doszukiwać się żadnych symboli. Nie ma tam symboli, są tylko skojarzenia. Trzeba to brać dosłownie tak, jak jest napisane. W ogóle nigdy nie bywam symboliczny)
= moja wizjia świata- wizja ponura, eroto-zmysłowa i wręcz potworna
= wznowienie książkowego debiutu w roku 1957 przez Wydawnictwo Literackie było zarazem powrotem Gombrowicza-emigranta do krajowych czytelników

= autor wprowadził wtedy szereg zmian, poczynając od tytułu; „naprzód miały to być »Przygody« – pisze edytor tomu – ale Gombrowicz ustąpił Jerzemu Kwiatkowskiemu (kierownikowi Redakcji Literatury Współczesnej), który uważał ten tytuł za »mało mówiący«. Nie zgodził się jednak na proponowane »Wariacje« i w końcu nazwał tom: »Bakakaj«”. Jak sam wyjaśniał później w liście do włoskiego wydawcy, jest to nazwa jednej z ulic w Buenos Aires; „Moją książkę zatytułowałem tak, jak wybiera się imiona dla psów, po prostu, żeby je odróżnić”
= drobne utwory fabularne ogłoszone przed wojną w prasie i przypomniane dopiero w „Variach” (Paryż 1973): Dramat baronostwa, Z diariusza prywatnego Hieronima Poniżalskiego, Studnia (groteska) i Pampelan w tubie. 
= nie zachowały się utwory poprzedzające ten tom, nie ma rękopisów, żadne z opowiadań nie było wcześnie publikowane w prasie

= wypracowaną w tej pierwszej książce poetykę i filozofię Gombrowicz będzie konsekwentnie rozwijał w kolejnych dziełach

1