Prowadzenie pojazdów pod wpłyuwem narkotyków - nowe zagrożenie.pdf - 2006 - siomak

Bogdan Szukalski

Prowadzenie pojazdów

pod wp³ywem narkotyków

– nowe zagro¿enie

Przyczyn¹ wiêkszoœci powa¿nych

wypadków drogowych s¹ b³êdy kie-

rowcy: nadmierna szybkoœæ, niebez-

pieczna, agresywna jazda oraz stany

wywo³ane przyjmowaniem alkoholu

i narkotyków (ang. Driving Under the

Influence of Drug – DUI lub Driving

While Intoxicated – WHI). O ile jed-

nak piœmiennictwo dotycz¹ce prowa-

dzenia pojazdów po spo¿yciu alkoho-

lu jest bardzo bogate, o tyle literatura

omawiaj¹ca problem stosowania nar-

kotyków przez kierowców jest raczej

skromna. Dopiero ostatnio zagro¿e-

niom zwi¹zanym z prowadzeniem

pojazdów pod wp³ywem œrodków

psychoaktywnych poœwiêca siê wiê-

cej uwagi [4, 13, 17, 21, 32]. Wg da-

nych National Highway Traffic Safety

Administration w ostatnich latach nar-

kotyki (czêsto w po³¹czeniu z alkoho-

lem) wykrywano u oko³o 20% kierow-

ców, którzy uczestniczyli w wypad-

kach drogowych, a odsetek ten wzra-

sta³ do 40, gdy w wypadkach by³y

ofiary œmiertelne. Ocenia siê, ¿e

w USA 4,2 miliona osób w wieku

16–20 lat siada w ci¹gu roku za kie-

rownic¹, bêd¹c pod wp³ywem alko-

holu i innych œrodków psychoaktyw-

nych, a 169 tysiêcy (4%) zostaje za-

trzymanych i zarejestrowanych przez

policjê.

Przed powo³anym do ¿ycia w Unii

Europejskiej programem skutecznej

kontroli na drogach Rosita (Roadside

Testing Assessment Programme)

stoj¹ nastêpuj¹ce zadania [24]:

2. Zestawienie i ocena urz¹dzeñ

(aparatów) u¿ywanych do wy-

krywania narkotyków w organi-

zmie kierowców. Na rynku jest

oko³o 20 ró¿nych testów immu-

nologicznych, które mog¹ byæ

u¿yte do tego celu. Wiêkszoœæ

z nich jest przystosowana do

badania moczu i do wykrywania

w nim dziesiêciu ró¿nych narko-

tyków: kannabinoidów, opiatów,

amfetaminy, metamfetaminy

(lub narkotyków o strukturze

amfetamin ³¹cznie), kokainy,

fencyklidyny, metadonu, benzo-

diazepin, barbituranów i trójcy-

klicznych antydepresantów. Ze-

stawienie ma dotyczyæ liczby

i typów dostêpnych testów, sto-

sowanych wartoœci cutoff, oce-

ny specyficznoœci testów i spo-

sobów ich u¿ycia, ze szczegól-

nym uwzglêdnieniem przydat-

noœci do stosowania na drodze

oraz publikowanych i niepubli-

kowanych opinii na ten temat.

Przegl¹d ten ma obejmowaæ

zarówno produkty bêd¹ce na

rynku, jak i prototypy w fazie

opracowywania.

3. Okreœlenie obowi¹zuj¹cych

w Unii operacyjnych, u¿ytko-

wych i prawnych przepisów,

które reguluj¹ problematykê

badañ na drodze, a tak¿e

oczekiwañ u¿ytkowników (³a-

twoœæ wykrywania substancji

psychoaktywnych, mo¿liwoœæ

obs³ugi testów przez personel

niemedyczny, ³atwoœæ odczyty-

wania wyników i ich jedno-

znacznoœæ, mo¿liwoœæ zacho-

wania wyników na dysku, sto-

pieñ uci¹¿liwoœci badañ dla

kierowców).

4. Zbieranie danych na temat nar-

kotyków najczêœciej stosowa-

nych przez kierowców, typu ma-

teria³u biologicznego pobiera-

nego w celu wykonania badañ,

nietypowych zachowañ kierow-

ców, czêstoœci wypadków dro-

gowych.

Opracowanie ogólnych zaleceñ

dotycz¹cych urz¹dzeñ stosowa-

nych do pobierania materia³u

w miejscu zatrzymania.

5. Krytyczna ocena raportu i dys-

kusja.

W roku 2000 w 15 krajach Unii Eu-

ropejskiej zginê³o na drogach ponad

40 000 osób, a 1,7 miliona odnios³o

obra¿enia. Te zatrwa¿aj¹ce liczby

sk³oni³y w³adze Unii Europejskiej do

energicznych dzia³añ zmierzaj¹cych

do poprawy sytuacji w tej dziedzinie

i zwiêkszenia bezpieczeñstwa na

drodze. Podjêto akcjê pod nazw¹

„Driving Under the Influence of

Drugs, Alcohol and Medicine”, która

przewiduje zmniejszenie tych liczb

o 50% do roku 2010. Wystartuje ona

w styczniu 2006 r. i obejmie 38 insty-

tucji (uniwersytetów, instytutów na-

ukowych, policji) z 21 krajów Unii.

Podstawowe za³o¿enia planu bêd¹

wykonane w latach 2006–2007. Pod-

dana zostanie kompleksowej ocenie

czêstoœæ wystêpowania poszczegól-

nych substancji psychoaktywnych

u kierowców, dok³adnie okreœlony

wp³yw na zdolnoœæ prowadzenia po-

jazdu oraz ryzyko zwi¹zane z ich sto-

sowaniem. Maj¹ byæ udoskonalone

metody dzia³ania policji, zwiêkszona

jej kontrolna efektywnoœæ, a tak¿e

sprawnoœæ s³u¿b medycznych. Bada-

nia maj¹ siê odbywaæ zarówno na sy-

mulatorach, jak i na drodze,

i uwzglêdniaæ wp³yw równoczesnego

1. Opracowanie listy narkotyków

i leków, które mog¹ wywieraæ

niekorzystny lub szkodliwy

wp³yw na sprawnoœæ psycho-

motoryczn¹

u¿ytkowników

dróg.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

dzia³ania kilku narkotyków oraz nar-

kotyku i zmêczenia [12].

Akcja „Zero tolerancji dla prowa-

dzenia pojazdów pod wp³ywem nar-

kotyków” (ang. Zero tolerance for

DUID – Driving Under the Influence

of Drugs) uznaje za nielegalne,

sprzeczne z prawem i niedopuszczal-

ne prowadzenie pojazdu lub sprawo-

wanie kontroli nad jego funkcjonowa-

niem przez osobê, u której we krwi,

œlinie, moczu albo innych p³ynach

ustrojowych wystêpuj¹ wykrywalne

iloœci jakiejkolwiek niedozwolonej

substancji psychoaktywnej lub jej

metabolitów [28].

Ecstasy (3,4-metylenodioksyme-

tamfetamina, MDMA) jest narkoty-

kiem ³¹cz¹cym dzia³anie stymuluj¹ce

i halucynogenne. Jego dzia³anie roz-

poczyna siê 20 min po przyjêciu do-

ustnym i utrzymuje przez 4–6 godz.

(po iniekcji lub wdychaniu – krócej).

Mo¿e zniekszta³caæ widzenie kierow-

cy i os³abiaæ zdolnoœæ koncentracji

uwagi na poszczególnych czynno-

œciach procesu kierowania pojaz-

dem. Kierowca, który stosowa³ ecsta-

sy, mo¿e nie w pe³ni zdawaæ sobie

sprawê z tego, ¿e jest tylko wspó³-

u¿ytkownikiem, a nie jedynym u¿yt-

kownikiem drogi i ¿e jego zachowa-

nie w znacznym stopniu decyduje

o bezpieczeñstwie innych kierowców.

Ponadto nastêpnego dnia po przyj-

mowaniu ecstasy, np. w czasie tzw.

raving parties, czyli ca³onocnych im-

prez tanecznych, wystêpuje stan wy-

czerpania (przemêczenia), odwod-

nienia (ecstasy blokuje odczuwanie

pragnienia) oraz sennoœæ, a tak¿e za-

burzona zdolnoœæ koncentracji uwa-

gi, m.in. na tym, co dzieje siê na dro-

dze.

Opioidy (morfina, kodeina, meta-

don) wywo³uj¹ sennoœæ i wyd³u¿enie

czasu reakcji, zaburzenie równowagi,

koordynacji oraz os³abienie zdolnoœci

koncentracji. Mog¹ wywo³aæ równie¿

md³oœci i wymioty oraz zmiany na-

stroju. Niebezpieczne s¹ tak¿e obja-

wy abstynencyjne, gdy przyjêta daw-

ka opioidów przestaje dzia³aæ: nie-

prawid³owa ocena czasu, spowolnie-

nie ruchów, sennoœæ.

LSD (lizergid) – wp³ywa silnie na

zmys³y kierowcy: mo¿e on widzieæ,

s³yszeæ i reagowaæ na przedmioty lub

dŸwiêki, których w rzeczywistoœci nie

by³o. Stan taki jest du¿ym zagro¿e-

niem dla niego i innych u¿ytkowników

drogi.

Kwas

przystêpuje siê wówczas, gdy wynik

poprzedniego budzi w¹tpliwoœci.

Etap pierwszy polega na obserwa-

cji kierowców, ich zachowania po za-

trzymaniu i wyjœciu z pojazdu oraz na

wykonaniu przez kierowcê prostych

testów, etap drugi – na skriningowym

badaniu moczu na obecnoœæ kanna-

binoidów, amfetamin, kokainy i opia-

tów, a etap trzeci – na badaniu krwi

metod¹ chromatografii gazowej

sprzê¿onej ze spektrometri¹ masow¹

(GC/MS).

Kierowca pozostaj¹cy pod wp³y-

wem œrodków psychoaktywnych mo-

¿e po wyjœciu z samochodu wykazy-

waæ dezorientacjê, zaburzenia koor-

dynacji ruchów, be³kotliw¹ mowê

oraz mieæ zwê¿one albo rozszerzone

Ÿrenice. Np. opioidy wywo³uj¹ bardzo

silne zwê¿enie Ÿrenic (tzw. Ÿrenice

szpilkowate), natomiast œrodki pobu-

dzaj¹ce OUN – ich rozszerzenie. Do

oceny szerokoœci Ÿrenic mog¹ byæ

u¿yte specjalne przyrz¹dy, tzw. pupi-

lometry (ang. pupil – Ÿrenica), np. Eye-

Check Device. Niezale¿nie od wyni-

ków wstêpnych obserwacji kierowca

powinien wykonaæ kilka prostych te-

stów:

Dzia³anie narkotyków

i objawy obserwowane

u kierowców

Jakie s¹ wa¿niejsze efekty wywo-

³ywane przez ró¿ne typy narkotyków

i jak mog¹ one wp³ywaæ na osoby

prowadz¹ce pojazdy mechaniczne?

Kannabinoidy (palenie marihuany

i haszyszu), które po alkoholu wykry-

wane s¹ u kierowców, najczêœciej

wywo³uj¹:

– obni¿enie zdolnoœci koncentracji

przejawiaj¹ce siê w zwolnionych

reakcjach kierowcy, a wiêc wy-

d³u¿eniu czasu jego reakcji;

– upoœledzenie koordynacji ru-

chów i precyzji manewrowania

kierownic¹;

– uczucie sennoœci;

– dezorientacjê, a nawet urojenia.

Stymulanty oœrodkowego uk³adu

nerwowego (amfetamina, metamfeta-

mina, kokaina) powoduj¹ nieprawi-

d³ow¹ ocenê szybkoœci oraz odleg³o-

œci potrzebnej do skutecznego za-

trzymania pojazdu. Po przyjêciu sty-

mulantów kierowca jest nadmiernie

pobudzony i nabiera przesadnego

przekonania o swoich umiejêtno-

œciach, co skutkuje agresywn¹ i ryzy-

kown¹ jazd¹. Traci on zdolnoœæ

obiektywnej oceny sytuacji na dro-

dze, co zwiêksza znacznie ryzyko

wypadku. Mo¿e wystêpowaæ gonitwa

myœli, a nawet urojenia. Okres po

ustaniu stymuluj¹cego dzia³ania tych

œrodków jest równie¿ bardzo niebez-

pieczny, bo charakteryzuje siê trudn¹

do opanowania sennoœci¹.

test Romberga: badany w pozy-

cji stoj¹cej zamyka oczy, przechyla

g³owê na bok i liczy do 30, odchyle-

nia od pionowej postawy i b³êdy w li-

czeniu mog¹ wskazywaæ, ¿e jest on

pod wp³ywem œrodków psychoaktyw-

nych;

przejœcie 9 kroków po prostej li-

nii – palce-piêta itd.;

naprzemienne stawanie na pra-

wej i lewej nodze;

badany, z zamkniêtymi oczami,

trafia kilkakrotnie palcem wskazuj¹-

cym w czubek nosa [28].

Nastêpnie pobiera siê od kierowcy

mocz lub œlinê w celu wykonania skri-

ningowego testu na narkotyki, a jeœli

wypadnie on dodatnio, w placówce

s³u¿by zdrowia (laboratorium) pobie-

ra siê krew na badanie metod¹

GC/MS, gdy¿ dopiero wynik analizy

toksykologicznej stanowi dowód sto-

sowania niedozwolonych œrodków.

Jednak¿e zagro¿enie dla u¿ytkow-

ników dróg stwarzaj¹ nie tylko alko-

hol i narkotyki. Równie¿ ca³y szereg

leków przepisywanych przez lekarzy

-hydroksymas³owy (GHB)

ma dzia³anie uspokajaj¹ce i nasen-

ne, co os³abia koncentracjê uwagi

i zdolnoœæ koordynacji ruchów.

Benzodiazepiny: rohypnol, valium,

oksazepam – wywo³uj¹ sennoœæ. Ba-

danie, czy kierowca prowadzi pojazd

pod wp³ywem œrodków psychoaktyw-

nych, przebiega zwykle w trzech eta-

pach, przy czym do kolejnego etapu

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

i dostêpnych w aptekach, oprócz

dzia³ania leczniczego, wywo³uje

groŸne objawy niepo¿¹dane i stanowi

przeciwwskazanie do siadania za

kierownic¹. S¹ to:

i Hongkongu, co wskazuje na to, ¿e

zwi¹zane z tym zagro¿enia powinny

byæ postrzegane jako problem ogól-

noœwiatowy.

W Szwajcarii Ausburger i wsp. [3]

poddali analizie krew pobieran¹

w ci¹gu 2 lat od 440 kierowców

w zwi¹zku z podejrzeniem o prowa-

dzenie przez nich pojazdów pod

wp³ywem narkotyków. W grupie tej

by³o 400 mê¿czyzn (91%) oraz 40

kobiet (9%). Œrednia wieku kierow-

ców wynosi³a 28 lat, najm³odszy mia³

16 lat, a najstarszy 81 lat. Narkotyki

wykryto u 89% badanych, przy czym

u po³owy z nich wiêcej ni¿ jeden

[2–6]. Najczêœciej wykrywano kanna-

binoidy (59%), etanol (46%), benzo-

diazepiny (13%), kokainê (13%), am-

fetaminy (9%), opioidy (9%) i meta-

don (7%). Odnotowane przez auto-

rów zakresy stê¿eñ poszczególnych

narkotyków oraz ich œrednie wartoœci

wygl¹daj¹ nastêpuj¹co:

mê¿czyzn i 207 kobiet). W tym okre-

sie 139 kierowców zmar³o (23% –

110 mê¿czyzn i 29 kobiet). Autorzy

wyci¹gaj¹ wniosek, ¿e prowadzenie

pojazdów pod wplywem œrodków

psychaktywnych zwiêksza znacznie

ryzyko przedwczesnej œmierci.

Raes i Verstraete [22] badali 450

próbek krwi pobranych od kierowców

w Belgii w latach 2000–2005. Najczê-

œciej wykrywano kannabinoidy

(73,5%), MDMA (20,4%), amfetami-

nê (19,8%), benzoiloekgoninê

(17,9%), kokainê (6,9%) i morfinê

(2,7%). W 72% przypadków wykryto

tylko jeden narkotyk, w 22,6% przy-

padków – dwa narkotyki, w 5,2%

przypadków – trzy narkotyki,

a w 0,25% przypadków – cztery nar-

kotyki. £¹czne przyjmowanie kilku

narkotyków lub narkotyku i alkoholu

powoduje nasilenie dzia³añ poszcze-

gólnych sk³adników mieszaniny i sta-

nowi szczególnie du¿e zagro¿enie

leki pobudzaj¹ce OUN;

narkotyczne leki przeciwbólowe;

leki przeciwalergiczne;

leki reguluj¹ce poziom cukru we

krwi;

leki przeciwdepresyjne;

leki uspokajaj¹ce;

leki reguluj¹ce ciœnienie krwi;

leki przeciwwrzodowe;

niektóre antybiotyki;

leki przeciwdrgawkowe;

niektóre syropy przeciwkaszlo-

we;

leki z³o¿one zawieraj¹ce alko-

hol;

leki z³o¿one zawieraj¹ce kofeinê.

Osoby przyjmuj¹ce leki z tych

grup powinny zrezygnowaæ na czas

ich stosowania z prowadzenia pojaz-

du lub przynajmniej skonsultowaæ siê

z lekarzem, pozostawiaj¹c mu ocenê

stopnia zagro¿enia. Równie¿ niektó-

re leki dostêpne bez recepty mog¹

wywieraæ niekorzystny wp³yw na

sprawnoœæ kierowców. Np. z 39 milio-

nów Amerykanów cierpi¹cych na ka-

tar sienny tylko 4,8 miliona pozostaje

pod opiek¹ lekarza i przyjmuje prze-

pisane przez niego leki. Du¿a czêœæ

stosuje leki dostêpne bez recepty,

które oprócz dzia³ania ³agodz¹cego

objawy kataru siennego mog¹ wywo-

³ywaæ np. sennoœæ. Lek przeciwaler-

giczny, difenhydramina, w znacznym

stopniu upoœledza zdolnoœæ prowa-

dzenia pojazdów i utrzymania prawi-

d³owego kierunku jazdy, a stopieñ te-

go upoœledzenia jest wiêkszy ni¿ po

alkoholu.

Œrednie stê¿enie

Zakres stê¿eñ

Kwas 11-karboksy-THC (THCCOOH)

35 ng/ml

(1–215 ng/ml)

THC

5 ng/ml

(1–35 ng/ml)

Kokaina

109 ng/ml

(15–560 ng/ml)

Benzoiloekgonina (metabolit kokainy) 515 ng/ml

(29–2430 ng/ml)

Oksazepam

614 ng/ml

(165–3830 ng/ml)

Diazepam

279 ng/ml

(80–630 ng/ml)

Nordiazepam

492 ng/ml

(30–1560 ng/ml)

Midazolam

56 ng/ml

(20–250 ng/ml)

Lorazepam

74 ng/ml

(10–250 ng/ml)

Zolpidem

396 ng/ml

(216–600 ng/ml)

Metakwalon

1077 ng/ml

(150–2360 ng/ml)

Paroksetyna

68 ng/ml

(21–120 ng/ml)

Mirtazepina

91 ng/ml

(50–180 ng/ml)

Tramadol

475 ng/ml

(100–950 ng/ml)

Wolna morfina

19 ng/ml

(1–111 ng/ml)

Wolna kodeina

5 ng/ml

(1–13 ng/ml)

Amfetamina

63 ng/ml

(10–183 ng/ml)

MDMA

388 ng/ml

(0–2480 ng/ml)

Metadon

165 ng/ml

(27–850 ng/ml)

Etanol

1,28 g/kg

(0,14–2,95 g/kg)

Zasiêg zjawiska

i sposoby przeciwdzia³ania

Hausken i wsp. [16] z Norweskie-

go Instytutu Zdrowia Publicznego

przeprowadzili badania katamne-

styczne kierowców zatrzymanych

w Norwegii w latach 1992–1996 z po-

wodu prowadzenia pojazdów pod

wp³ywem œrodków psychoaktywnych.

Badaniami, które trwa³y 6 lat, objêto

805 osób w wieku 20–49 lat (598

dla ruchu drogowego. Takie „kombi-

nacje” u kierowców zdarzaj¹ siê wca-

le nie tak rzadko [1]. Przyjêto, ¿e war-

toœci stê¿eñ narkotyków, których

przekroczenie upoœledza sprawnoœæ

kierowania pojazdem, wynosz¹: dla

THC 2 ng/ml, dla morfiny 20 ng/ml,

a dla amfetamin (amfetaminy, me-

tamfetaminy, MDMA) – 50 ng/ml.

W latach 2004–2005 opublikowa-

no wiele prac charakteryzuj¹cych

skutki stosowania œrodków psycho-

aktywnych przez kierowców w Nor-

wegii, Belgii, Danii, Luksemburgu,

Szwajcarii, Niemczech, a tak¿e

w Stanach Zjednoczonych, Australii

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

leki przeciwlêkowe;

W Danii Bernhoft i wsp. [5] objêli

badaniami 330 kierowców, którzy

w wyniku wypadków drogowych zo-

stali ranni i przewiezieni do szpitala.

Pobierano od nich œlinê (niekiedy tak-

¿e krew) i przeprowadzono badania

skriningowe (za pomoc¹ Cozart Mi-

croplate EIA kit) na obecnoœæ opia-

tów, amfetaminy, metamfetaminy,

MDMA, kannabinoidów i ich metabo-

litów, kokainy i metabolitów oraz ben-

zodiazepin. W próbkach, dla których

wynik skriningu by³ dodatni, oznacza-

no narkotyki metod¹ GC/MS lub

LC/MS/MS. U 26 badanych wykryto

obecnoœæ narkotyku, u 11 by³y to

kannabinoidy, u 10 benzodiazepiny,

u 6 opiaty, u 5 amfetaminy lub MDMA

i u 5 kokaina i metabolity.

Appenzeller i wsp. [1] badali na

obecnoœæ narkotyków próbki krwi 210

kierowców (179 mê¿czyzn i 31 ko-

biet) zatrzymanych w Luksemburgu

od jesieni 2001 do wiosny 2002 r.

w celu wykonania testu na alkohol.

Na wykonanie dodatkowych badañ

na obecnoœæ narkotyków wyrazili

zgodê zarówno kierowcy, jak i proku-

ratura okrêgowa. U 22,8% badanych

wykryto benzodiazepiny, u 10,7% –

antydepresanty, u 7,6% – kannabino-

idy. Narkotyki oznaczano metod¹

GC/MS po ich izolacji z krwi metod¹

ekstrakcji ciecz-cia³o sta³e (Solid

Phase Extraction – SPE).

W Instytucie Medycyny S¹dowej

Uniwersytetu Monachijskiego podda-

no badaniu 1300 próbek krwi kierow-

ców, którzy zostali zatrzymani, gdy¿

swoim zachowaniem na drodze

zwrócili uwagê policji. U 25% kierow-

ców wykryto kannabinoidy, u 13% –

opiaty, a u 4% – kokainê [14]. Wg

oceny ekspertów ka¿dego roku ginie

w Niemczech, w wypadkach spowo-

dowanych przez osoby prowadz¹ce

pojazdy pod wp³ywem œrodków psy-

choaktywnych, 150 osób, a ok. 4000

zostaje rannych. Dane te sk³oni³y

Bundestag do nowelizacji przepisów

dotycz¹cych ruchu drogowego, które

przewidywa³y surowsze kary za takie

przewinienia (wtedy 3000 DM oraz

odebranie prawa jazdy na 3 miesi¹-

ce).

Cheng i wsp. [6] badali próbki krwi

i/lub moczu 197 kierowców (192

mê¿czyzn i 5 kobiet), którzy zginêli

w wypadkach drogowych w Hong-

kongu. Jest to jedno z najbardziej ru-

chliwych miast w Chinach, licz¹ce 6,7

miliona mieszkañców, z 520 tysi¹ca-

mi pojazdów, poruszaj¹cych siê na

powierzchni 1100 km 2 . 106 kierow-

ców straci³o ¿ycie w wypadkach

z udzia³em dwóch lub wiêcej pojaz-

dów, a 91 – w wypadkach, którym

uleg³ tylko ich samochód. W pierw-

szej grupie alkohol i/lub narkotyki wy-

kryto u 22 kierowców (21%), a w dru-

giej – u 51 kierowców (56%), a wiêc

w ca³ej grupie u 73 kierowców (38%).

Najczêœciej wykrywano stymulanty

OUN (46%), kannabinoidy (36%),

benzodiazepiny (18%) i kokainê

(9%).

Drummer i wsp. [11] badali w Au-

stralii przyczyny wypadków drogo-

wych, w których 3398 kierowców od-

nios³o œmiertelne obra¿enia, i stwier-

dzili, ¿e kierowcy, u których stê¿enie

THC we krwi przekracza³o 5 ug/l,

uczestniczyli w wypadkach 6,6 razy

czêœciej ni¿ kierowcy nieu¿ywaj¹cy

narkotyków. Soderstrom i wsp. [26]

stwierdzili, ¿e we krwi 34,7% z 1023

pacjentów przyjêtych na oddzia³ ura-

zowy w wyniku wypadków drogowych

wystêpowa³y kannabinoidy, a Crouch

i wsp. [10] u 13% kierowców œmiertel-

nie rannych w wypadkach drogowych

w Stanach Zjednoczonych wykryli we

krwi i w moczu THC lub/i jego g³ówny

metabolit – 11-nor-9-karboksy-THC

(THCCOOH).

Couper i Logan [9] ze Stanowego

Laboratorium Toksykologicznego

w Seattle (USA) przedstawili zacho-

wania kierowców zagra¿aj¹ce bez-

pieczeñstwu ruchu drogowego oraz

wypadki drogowe bêd¹ce wynikiem

obni¿enia sprawnoœci psychofizycz-

nej kierowców po u¿yciu kwasu

jazdu do placówki s³u¿by zdrowia,

odbywa siê zwykle oko³o dwóch go-

dzin po zatrzymaniu. Badanie na

obecnoœæ innych substancji psycho-

aktywnych i alkoholu da³o wynik

ujemny. U kierowcy, który spowodo-

wa³ wypadek, stwierdzono be³kotliw¹

mowê, dezorientacjê, zaburzenia ko-

ordynacji ruchów, oczopl¹s poziomy

i s³ab¹ reakcjê Ÿrenic na œwiat³o. Têt-

no wynosi³o 88–108 uderzeñ na mi-

nutê, ciœnienie krwi 124/52 mmHg,

a temperatura 37,8 o C. Badanie labo-

ratoryjne krwi i moczu ujawni³o wyso-

kie stê¿enia GHB oraz brak innych

œrodków psychoaktywnych i alkoho-

lu. Inny kierowca, zatrzymany za lek-

cewa¿enie znaków drogowych, wy-

kazywa³ zupe³ny brak orientacji i mia³

trudnoœci z utrzymaniem siê w pozy-

cji pionowej. W jego krwi wykryto

GHB w stê¿eniu przekraczaj¹cym

1000 mg/l, natomiast badanie na

obecnoœæ alkoholu i innych narkoty-

ków da³o wynik ujemny.

Przedstawione wy¿ej wyniki wska-

zuj¹, ¿e obok ci¹gle aktualnego, dra-

matycznego problemu skutków pro-

wadzenia pojazdów po spo¿yciu al-

koholu, pojawi³o siê nowe, powa¿ne

zagro¿enie w postaci kierowców pro-

wadz¹cych pojazdy pod wp³ywem

œrodków psychoaktywnych. Walka

z tym zagro¿eniem jest bardzo trudna

z dwóch powodów: po pierwsze ma-

my tu do czynienia nie z jedn¹, jak

w przypadku alkoholu, lecz z kilkuna-

stoma substancjami o ró¿nej budo-

wie chemicznej i ró¿nych, czêsto

przeciwstawnych, kierunkach dzia³a-

nia farmakologicznego, a po drugie,

s¹ to substancje silnie dzia³aj¹ce,

przyjmowane w b. ma³ych dawkach,

a wiêc wystêpuj¹ce w p³ynach ustro-

jowych w znikomych, niekiedy trud-

nych do wykrycia, stê¿eniach.

Polska Policja bêdzie siê z pewno-

œci¹ stara³a sprostaæ temu wyzwaniu

i stopniowo wprowadzaæ kontrolê kie-

rowców równie¿ na obecnoœæ sub-

stancji psychoaktywnych, chocia¿

jest to zadanie trudne, wymagaj¹ce

energicznych dzia³añ organizacyj-

nych, szkoleniowych oraz nak³adów

finansowych (testy skriningowe, apa-

ratura GC/MS i jej obs³uga). Jednak-

¿e przedstawione dane przemawiaj¹

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

-hy-

droksymas³owego (GHB). Kierowca,

który jecha³ z szybkoœci¹ dochodz¹-

c¹ do 80 mil na godzinê na trasie d³u-

goœci 6 mil, nie reaguj¹c na sygna³y

œwietlne i dŸwiêkowe patrolu drogo-

wego, mia³ we krwi wysokie stê¿enie

GHB (34mg/l). Stê¿enie to w chwili

zatrzymania by³o z pewnoœci¹ wy¿-

sze, gdy¿ GHB ma krótki okres pó³-

trwania (ok. 30 min), a pobieranie

krwi, ze wzglêdu na koniecznoœæ do-

za tym, aby dzia³ania na tym polu zin-

tensyfikowaæ ju¿ teraz, zanim zmu-

sz¹ nas do tego unijne przepisy.

Losowa kontrola kierowców na

obecnoœæ narkotyków pozwoli z jed-

nej strony wykrywaæ osoby ³ami¹ce

zakaz prowadzenia pojazdów pod

wp³ywem substancji psychoaktyw-

nych, a z drugiej – stworzy sytuacjê

wysokiego ryzyka zatrzymania i kary,

podobnie jak to ma miejsce z kontro-

l¹ na zawartoœæ alkoholu w wydycha-

nym powietrzu.

czo³ów przyusznych i w 4% z gruczo-

³ów podjêzykowych. Œlina mo¿e za-

wieraæ bakterie, komórki nab³onka,

erytrocyty, leukocyty i cz¹stki po¿y-

wienia.

Do badania obecnoœci narkotyków

w organizmie zastosowano œlinê po

raz pierwszy w roku 1974 [15], a na

jej przydatnoœæ do badania kierow-

ców podejrzanych o prowadzenie po-

jazdów pod wp³ywem œrodków psy-

choaktywnych zwrócono uwagê pod

koniec lat 80. [27].

Zainteresowanie œlin¹ jako matry-

c¹ (ang. matrix), czyli materia³em bio-

logicznym do wykrywania i oznacza-

nia analitów (w tym przypadku narko-

tyków), wi¹¿e siê z jej wczeœniejszym

wykorzystaniem do badania farmako-

kinetyki i biodostêpnoœci leków oraz

monitorowania ich poziomu we krwi,

poniewa¿ stê¿enia wielu leków w œli-

nie oraz czasy ich detekcji s¹ podob-

ne jak we krwi.

Wydaje siê wiêc wskazane wpro-

wadzenie œliny jako podstawowej

matrycy w badaniach kierowców na

obecnoœæ narkotyków, gdy¿ ma ona

bardzo du¿o zalet w porównaniu

z krwi¹ i z moczem. Pobieranie œliny

nie ma charakteru inwazyjnego jak

w przypadku krwi oraz nie wymaga

udzia³u fachowego personelu me-

dycznego, mog¹ j¹ wiêc pobieraæ sa-

mi policjanci na miejscu zatrzymania

kierowcy, co bardzo przyœpiesza

i upraszcza procedurê kontroli [20].

W przypadku u¿ycia krwi jako matry-

cy jest to niemo¿liwe, gdy¿ jej pobie-

ranie musi odbywaæ siê w placówce

s³u¿by zdrowia, a w przypadku mo-

czu wi¹¿e siê z pogwa³ceniem intym-

noœci, gdy¿ z obawy przed zafa³szo-

waniem musi odbywaæ siê pod kon-

trol¹. Œlinê mo¿na pobieraæ kilka razy

w ci¹gu dnia bez ryzyka infekcji, bez

bólu i stresu zwi¹zanego z uk³uciem

i dyskomfortu w przypadku wynaczy-

nienia i obrzêku ¿y³y w miejscu wpro-

wadzenia ig³y, a jej pobieranie nie

wymaga aseptyki i sterylnych strzy-

kawek. W œlinie wystêpuj¹ g³ównie

narkotyki macierzyste, nie ich meta-

bolity jak w moczu. Œlina ma podob-

ne „okno detekcji” jak krew, a w po-

równaniu z moczem bardzo powa¿n¹

zaletê: pozwala stwierdziæ obecnoœæ

narkotyków w organizmie w momen-

cie badania. Obecnoœæ narkotyków

lub ich metabolitów w moczu wcale

nie oznacza, ¿e kierowca w chwili za-

trzymania mia³ upoœledzon¹ zdol-

noœæ prowadzenia pojazdu, gdy¿

psychotropowe efekty dzia³ania sub-

stancji mog³y ju¿ zanikn¹æ. Okresy

detekcji narkotyków we krwi i œlinie

s¹ bardziej zbli¿one ni¿ we krwi

i w moczu [31]. Jednak¿e dotychczas

tylko stan Victoria w Australii dopusz-

cza oznaczanie narkotyków w œlinie

jako materia³ dowodowy [30].

Wa¿ne jest rozró¿nienie miêdzy

narkotykiem macierzystym i jego me-

tabolitami. Termin „narkotyk macierzy-

sty” oznacza nielegaln¹ substancjê

psychoaktywn¹ wdychan¹ lub wstrzy-

kiwan¹ przez narkomana. Np. dla pre-

paratów cannabis narkotykiem macie-

rzystym jest THC. Natomiast matabo-

lit narkotyku oznacza zwi¹zek lub

zwi¹zki powstaj¹ce w organizmie bior-

cy z narkotyku macierzystego w wyni-

ku jego metabolizmu. Chocia¿ obec-

noœæ metabolitu we krwi i/lub w moczu

œwiadczy o u¿yciu narkotyku, to sam

metabolit, w przeciwieñstwie do nar-

kotyku macierzystego, mo¿e nie wy-

kazywaæ aktywnoœci biologicznej. Np.

metabolit THC – kwas 11-karboksy-

∆

Œlina jako matryca do wykrywania

narkotyków u kierowców

Z inicjatywy Komisji Europejskiej

Rosita dokona³a oceny przydatnoœci

metod badania narkotyków u zatrzy-

manych na drodze kierowców. Wyni-

ki badañ, w których uczestniczyli

przedstawiciele 16 krajów Europy,

wykaza³y, ¿e dziêki ³atwej dostêpno-

œci, niskiej inwazyjnoœci i dobrej kore-

lacji wyników oznaczeñ i stopnia upo-

œledzenia sprawnoœci kierowania po-

jazdem, najbardziej odpowiednim

materia³em (matryc¹) jest œlina. Za

dobry materia³ do badania uznano

równie¿ pot, ale jego powszechne

stosowanie utrudniaj¹ du¿e ró¿nice

„wydajnoœci”, zale¿ne od temperatury

otoczenia, aktywnoœci fizycznej,

a tak¿e indywidualnych w³aœciwoœci

osobnika. Zafa³szowania œliny i potu

s¹ wprawdzie teoretycznie mo¿liwe

(np. przez dodanie wody, innego p³y-

nu, przyjêcie œrodka hamuj¹cego wy-

dzielanie œliny lub zmieniaj¹cego jej

pH), jednak praktycznie ma³o praw-

dopodobne, gdy¿ pobieranie trwa

krótko i odbywa siê pod kontrol¹

funkcjonariusza s³u¿by drogowej.

Œlina powstaje w trzech parzy-

stych gruczo³ach œlinowych: przyusz-

nych, podszczêkowych i podjêzyko-

wych. Gruczo³y przyuszne wytwarza-

j¹ p³yn surowiczy, podszczêkowe –

p³yn o charakterze surowiczo-

-œluzowym, a podjêzykowe – o cha-

rakterze œluzowym. W stanie prawi-

d³owym doros³y cz³owiek wytwarza

dziennie 500–1500 ml œliny. Do ba-

dañ zbiera siê zwykle œlinê miesza-

n¹, która w 71% pochodzi z gruczo-

³ów pod¿uchwowych, w 25% z gru-

9 -THC (THCCOOH) jest nieaktywny.

A wiêc obecnoœæ metabolitu THC

w moczu wcale nie oznacza, ¿e bada-

na osoba pozostaje w momencie po-

brania materia³u pod dzia³aniem sub-

stancji psychoaktywnej. Potwierdzaj¹

to spostrze¿enia Ramaekersa i wsp.

[23], ¿e preparaty cannabis u¿yte bez-

poœrednio przed jazd¹ zwiêkszaj¹

prawdopodobieñstwo wypadku, nato-

miast stosowane wczeœniej – nie, cho-

cia¿ w moczu s¹ obecne metabolity

THC. Œlina jako matryca ma równie¿

tê zaletê, ¿e stê¿enia wystêpuj¹cych

w niej narkotyków lepiej koreluj¹ ze

stopniem upoœledzenia zdolnoœci pro-

wadzenia pojazdu ni¿ ich stê¿enie

w moczu. Dla niektórych narkotyków,

np. grupy amfetamin, okresy detekcji

w œlinie s¹ nawet d³u¿sze ni¿ we krwi

[2]. Jednak¿e niektóre narkotyki, np.

MDMA (3,4-metylenodioksymetamfe-

tamina), hamuj¹ wydzielanie œliny, co

wyd³u¿a czas potrzebny do uzyskania

niezbêdnej do badania iloœci materia-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

Prowadzenie pojazdów pod wpłyuwem narkotyków - nowe zagrożenie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: