Semantyka W 1.doc

SEMANTYKA W1                            13.10.2011

Encyklopedia języka polskiego, red. Stanisław Urbańczyk, Wrocław 1994, s. 303

Semantyka

·         ujęcie tradycyjne: nauka o znaczeniu i zmianach znaczeniowych wyrazów; (semantyka leksykalna);

·         ujęcie współczesne: nauka o znaczeniach komunikowanych poprzez zdania (wypowiedzenia)

Semantyka generatywna – bada sposób reprezentacji (przedstawienia) znaczenia zdań

Semantyka tekstu – nauka o znaczeniach tekstów (to łączy ją z lingwistyką tekstu); rozwija się w opozycji do semantyki leksykalnej, ujawniając, że znaczenia wyrazów w tekście różnią się od znaczeń słownikowych. Wyrazy w tekście zostają użyte w celu oddania elementu ściśle określonej precyzyjnej, indywidualnej i konkretnej myśli (sensu) wyrażanej przez cały tekst w danej sytuacji; mówimy nie wyrazami i nie zdaniami, ale tekstami.

Teoria semantyki – bada i ustala ogólne prawidłowości w stosunkach zachodzących między planem treści a planem wyrażania.

Semantyka logiczna = semiotyka – nauka o znakach z pkt. widzenia logiki matematycznej; ma 3 działy:

·         semantykę,

·         syntaktykę,

·         pragmatykę językową;

Pojęcie ‘semiotyka’ bywa używane jako synonim semiologii – nauki o systemach znakowych.

Termin SEMIOLOGIA wprowadził Ferdynand de Saussure, postulując stworzenie samej dyscypliny, która jeszcze wówczas nie istniała. Językoznawstwo jako nauka o języku - systemie znaków miała stanowić jej część.

Ta młoda i ciągle niedookreślona dyscyplina naukowa zajmuje się badaniem języka i kodów sygnalizacyjnych pozajęzykowych, a także form społecznego komunikowania (ceremonie obrzędy, formy towarzyskie, ubiory, szyldy), kody estetyczne ( literatura, sztuki plastyczne).

Pierre Guiraud (Semiologia, Warszawa 1974) definiuje semiologię jako naukę o systemach znaków pozajęzykowych.

Semantem – najmniejszy znak językowy, wyrażający pojęcie leksykalne, tzn. morfem leksykalny w przeciwieństwie do morfemów gramatycznych. Semantem jest w zasadzie bliski pojęciu ‘leksemu’ na gruncie morfologii.

RÓŻNICA: leksem jest traktowany współcześnie jako jednostka pierwszej artykulacji z planu wyrażania[1], tzn. jako strona formalna semantemu, której odpowiada strona treściowa, zwana sememem. Semantem w takim wypadku obejmuje swoim zakresem leksem i semem.

Semantem wyrazu ‘noga’ obejmuje stronę formalną (nog-) i znaczeniową ‘jedna z kończyn’).

W praktyce termin ‘semantem’ pokrywa się ze znaczeniem terminu ‘rdzeń’ (pierwiastek).

Semem – zespół cech składających się na treść leksemu.

Semem tworzą semy.

Sem – najmniejsza jednostka w planie treści. W tym samym znaczeniu – „cecha semantyczna”, „składnik semantyczny”.

Semy nie mają odpowiedników w planie wyrażania. Zespół semów tworzy semem, któremu w planie wyrażania odpowiada leksem.

Przykład:

Na semem leksemu kobieta składają się  co najmniej następujące semy:

KOBIETA              DZIEWCZYNKA

+ żywotność

              + żywotność

+ osobowość               + osobowość

+ żeńskość               + żeńskość

+ dorosłość               – dorosłość

Semiotyka bada także funkcje semantyczne morfemów gramatycznych, kiedy te służą nie tylko do celów syntaktycznych. Funkcję semantyczną pełnią np. morfemy, tworzące liczbę mnogą, czasy itd.

Mogą ją pełnić także te morfemy, które prymarnie służą do celów syntaktycznych, np. biernik służący w łacinie do wyrażania kierunku: np. Eo Romam               ‘Idę do Rzymu’.

Renata Grzegorczykowa

SEMANTYKA – nauka o tym, co i jak jest przez język komunikowane, przekazywane[2].

Nie tylko pojęcia konkretne, ale i abstrakcyjne pooddają się analizie semantycznej, co udowodniła Zofia Zaron w pracy pt. Wybrane pojęcia etyczne w analizie semantycznej, Wrocław 19985, s. 39:

X kocha Y-a

(1) – X wie, że jest szczęśliwy/jest mu dobrze, że Y istnieje i X wie, że chce, żeby Y był,

(2) – X pragnie chcieć dla Y-a dobrze (tak jak chce Y),

(3) – dlatego też

              X dąży do poznania Y-a  i

              X chce dawać Y-owi to, czego Y potrzebuje/może potrzebować.

„Miłość jest nie tylko odczuwaniem, przeżyciem, pragnieniem, a jest nadto, a nawet nade wszystko działaniem nastawionym na drugiego człowieka. (…)

W (…) eksplikacji miłości rozumianej jako postawa proponuję wyróżnić trzy składniki: naszą wiedzę (1), nasze pragnienia (2) oraz nasze działanie (3)”.

R. Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2001.

Znaczenie jako własność znaku.

Znaczenie można potraktować jako pewną własność (funkcji) wyrażeń, która polega na odsyłaniu do klasy zjawisk zewnętrznych, wyróżnionych i zinterpretowanych przez mówiących.

Znaczenie jest więc relacją trójczłonową wiążącą znaki (klasy ciągów fonicznych) ze zjawiskami świata zinterpretowanymi (ukształtowanymi pojęciowo i wyobrażeniowo) przez mówiących.

Strzałki ciągłe na powyższym rysunku ukazują kierunek komunikacji, strzałka przerywana, poprowadzona od świata do stanu mentalnego, oddaje kierunek poznawania świata (tworzenia pojęć). Można by więc w sposób przybliżony określić znaczenie wyrażenia jako jego odniesienie, powiązanie w kompetencji mówiących z klasą zjawisk pozajęzykowych wyróżnionych myślowo i wyrażeniowo. W tym rozumieniu znaczeniem byłyby relacje między klasami ciągów fonicznych a klasami zjawisk, wyróżnione poznawczo w świadomości językowej określonej społeczności.

Przykład:

Znaczeniem wyrazu okno byłoby odniesienie abstrakcyjnego ciągu fonemów: /o/ /k/ /n/ /o/ do klasy przedmiotów fizycznych scharakteryzowanych w sposób przybliżony jako: „otwór w ścianie (obramowany, oszklony) służący do doprowadzania światła i powietrza do wnętrza pomieszczenia”.

4