Aldiss Brian W.
Dziewczyna i robot z kwiatami
Napomknąłem o tym mimochodem, kiedy zmywaliśmy po obiedzie.
– Zacząłem nowe opowiadanie.
Marion postawiła filiżanki na suszarce i objęła mnie mocno.
– Ty mój spryciarzu! Kiedy zdążyłeś to zrobić? Jak wyszłam dziś rano na zakupy?
Kiwnąłem głową zadowolony i uśmiechnąłem się do niej, z przyjemnością słuchając jej radosnej i podnieconej paplaniny. Marion jest wspaniała, zawsze można na niej polegać. Czy naprawdę sprawiło jej to taką radość... Przecież nie przepada za science fiction? Ale to nieważne, kocha, i stąd zapewne bierze się to zrozumienie, które pozwala' jej cieszyć się wraz ze mną, kiedy wykluwa się nowe opowiadanie.
– Pewnie nie zechcesz mi powiedzieć, o czym to będzie? – spytała.
– Będzie o robotach, ale nic więcej ci nie powiem.
– Dobrze. Idź i popisz trochę, a ja dokończę zmywania. Mamy jeszcze chwilę czasu, prawda?
Wybieraliśmy się do Carrów, naszych przyjaciół, którzy mieszkają na drugim końcu Oxfordu. Carrowie nie mają samochodu i umówiliśmy się, że zabierzemy ich i dwójkę ich dzieci na wycieczkę połączoną z piknikiem dla uczczenia fali upałów.
Kiedy wychodziłem z kuchni, zawarczała lodówka.
– Znów ryczy – zauważyłem ponuro. Kopnąłem ją, ale nie przestała na mnie warczeć.
– Ja jej nie słyszę, dopóki mi o niej nie przypomnisz – powiedziała Marion. Jej nic nie rusza! To wspaniałe; potrafi działać jak środek uspokajający, nie przestając być podniecającą.
– Muszę wezwać elektryka, żeby ją obejrzał – powiedziałem. Chyba że ten hurkot sprawia ci przyjemność. Stoi toto i zżera prąd jak...
– Jak robot? – rzuciła Marion.
– Właśnie. – I z godnością udałem się do pokoju. Na dywanie pod oknem leżała w jakiejś absurdalnej pozycji Nikola wystawiając brzuszek do słońca. Zamyślony podszedłem i podrapałem ją, żeby zaczęła mruczeć. Wiedziała, że lubię to tak samo jak ona... pod wieloma względami przypominała Marion. I wtedy nagle opadło mnie zwątpienie.
Zapaliłem cygaro i wróciłem do kuchni. Drzwi były otwarte, oparłem się o framugę i powiedziałem:
– Może tym razem powiem ci, o czym ma być opowiadanie. Nie wiem, czy jest dobre i czy warto je kończyć.
Spojrzała na mnie.
– Czy jak je usłyszę, to się poprawi?
– Może będziesz miała jakieś uwagi.
Niewykluczone, że przyszło jej na myśl, jaki to byłby kiepski pomysł wołać mnie na pomoc, gdyby jej się ciasto nie udało, mimo że jestem dobry w męskich pracach domowych. Ale powiedziała tylko:
– Nigdy nie zaszkodzi obgadać pomysł.
– Ktoś napisał znakomity artykuł na temat tego, jak pomysły rodzą się z rozmowy. Jakiś Niemiec z zeszłego wieku, ale nie pamiętam kto, chyba von Kleist. Pewnie ci już mówiłem. Chciałbym to kiedyś jeszcze raz przeczytać. Zwracał uwagę na dziwny fakt, że w rozmowie potrafimy zaskoczyć samych siebie, podobnie zresztą, kiedy piszemy.
– A twoje roboty cię nie zaskakują?
– Zbyt dużo o nich pisano. Może powinienem dać im spokój. Jim Ballard ma rację, że zostały zajeżdżone na śmierć.
– Jaki jest ten twój pomysł?
Skończyły się wykręty i musiałem jej powiedzieć.
– Ziemiopodobna planeta Iksnivarts wypowiedziała Ziemi wojnę. Jej mieszkańcy są tak długowieczni, że osiemdziesięcioletnia podróż na Ziemię to dla nich drobiazg. Dla Ziemian natomiast to całe życie i jedynym sposobem, aby uderzyć na Iksnivarts, jest wykorzystanie robotów, pięknych, śmiercionośnych stworów, wolnych od wielu ludzkich wad i zalet. Pracują na bateriach słonecznych, są niemal wieczne i mają w głowach minikomputery dające im przewagę nad wszelkimi istotami białkowymi.
Flotylla statków z tymi robotami na pokładzie zostaje wysłana przeciwko Iksnivarts. Wraz z flotą leci fabryka z robotami naprawczymi. Ta w pełni zautomatyzowana siła uderzeniowa jest wyposażona w potworną broń, zdolną związać cały tlen planety w skałach, tak iż w ciągu kilku godzin atmosfera Iksnivart stanie się trująca.
Nieludzka flota wyrusza w drogę. W jakieś dwadzieścia lat później do Układu Słonecznego nadciąga flota obcych posypując Ziemię, Wenus i Marsa sporą porcją promieniotwórczego pyłu i likwidując około siedemdziesięciu procent ludzkości. Jednak flotylla robotów prze niepowstrzymanie i po osiemdziesięciu latach osiąga cel. Broń antytlenowa okazuje się przerażająco skuteczna. Wszyscy mieszkańcy Iksnivarts giną na skutek uduszenia niemal natychmiast i planeta przechodzi w ręce stalowych zdobywców. Roboty lądują, nadaje na Ziemię wiadomość o swoim zwycięstwie i przez następne dziesięć lat skrzętnie grzebią trupy.
Kiedy ich komunikat dociera do Układu Słonecznego, Ziemia zaczyna odradzać się z ruin. Ludzie są ogromnie poruszeni podbojem odległego świata i planują wysłanie niewielkiego statku, żeby dowiedzieć się, jak wyglądają sprawy na Iksnivarts. Jednocześnie są lekko zaniepokojeni z powodu swoich wojowniczych robotów, które teraz władają planetą. Niestety pierwszy statek z dwuosobową załogą w stanie hibernacji zbacza z kursu na skutek błędu technicznego. Drugi podobnie. Dopiero trzeci dociera do celu i dwaj piloci, Graham i Josca, budzą się na czas z letargu i wprowadzają swój statek w beztlenową atmosferę Isnivarts na długi lot zwiadowczy.
Na zdjęciach, które przywożą na Ziemię – po następnych osiemdziesięciu latach hibernacji – widać ogromne miasta robotów, w których wrze ożywiona działalność technologiczna. Wygląda to niepokojąco.
Ale są i inne zdjęcia. Wydaje się, że śmiercionośne roboty zmieniły usposobienie na pokojowe. Wiele zdjęć przez teleobiektywy ukazuje pojedyncze roboty zrywające na wzgórzach kwiaty. Szczególnie jedno ujęcie trafia do wszystkich środków masowego przekazu i obiega kulę ziemską podnosząc ludzi na duchu. Przedstawia ono ciężkozbrojnego, prawie czterometrowego robota z naręczem kwiatów. Stąd tytuł mojego opowiadania: „Robot z kwiatami”.
Marion skończyła zmywanie. Wyszliśmy do. małego ogródka za domem i przyglądaliśmy się ptakom śmigającym wokół dachu starego kościoła graniczącego z naszym ogródkiem. Nikola przyłączyła się do nas.
– Czy to koniec? – spytała Marion.
– Niezupełnie. Zakończenie ma być ironiczne. To zdjęcie robota z kwiatami jest błędnie interpretowane: żałosny przykład myślenia schematami. Roboty m u s z ą zrywać wszystkie kwiaty, ponieważ kwiaty wydzielają tlen, a tlen powoduje korozję metalu. Wcale nie zaraziły się od ludzi zamiłowaniem do piękna, tylko oddają się charakterystycznym dla robotów użytecznym zajęciom i za niewiele lat wrócę na Ziemię rozprawić się z jej mieszkańcami.
W kuchni znów ruszyła lodówka. Zwalczyłem w sobie chęć powiedzenia o tym Marion. Nie chciałem spłoszyć z jej twarzy odblasku słońca.
– Niezła puenta – powiedziała. – Powinno z tego wyjść przyzwoite komercjalne opowiadanie. Może nie całkiem w twoim stylu.
– Jakoś nie mogę się zmusić, żeby je dokończyć.
– Przypomina to trochę opowiadanie o robotach Paula Andersona, które tak ci się podobało, chyba „Epilog”.
– Możliwe. Wszystkie opowiadania science fiction stają się coraz bardziej podobne. Jest też trochę podobne do jednego z opowiadań Harry'ego.
– „Rzecz napisana przez Harry'ego nie może być całkiem zła” zacytowała nasz prywatny żart.
– „Żałuję, że nie ja to napisałem” – dodałem puentę. – Ale nie dlatego nie mam ochoty kończyć tego „Robota z kwiatami”. Możliwe, że spodobałoby się Fredowi Pohlowi albo Mike'owi Moorcockowi i zostałoby wydrukowane, ale straciłem do niego serce. Nie tylko dlatego, że jest wtórne.
– Powiedziałeś kiedyś, że zawsze potrafisz rozpoznać plagiat, bo brak w nim napięcia emocjonalnego.
Pod liśćmi lilii wodnych w mojej miniaturowej ozdobnej sadzawce błyskały złote rybki. Nikola i Marion były nimi wyraźnie zainteresowane. Mówiłem, że są podobne. Spojrzałem na nie czule z domieszką goryczy. Ostatnia uwaga Marion uświadomiła mi, że bierze udział w tej rozmowie tylko przez wzgląd na mnie: brak w niej było napięcia emocjonalnego.
– Powinnaś była zapytać, dlaczego straciłem serce dla tego pomysłu.
– Kochanie, jeżeli mamy jechać po Carrów, to musimy ruszać. Jest za dwadzieścia trzecia.
– Ja jestem gotów.
– Zaraz wracam. – Pocałowała mnie w przejściu.
Oczywiście ma rację, pomyślałem. Muszę to sam przemyśleć, bo inaczej nigdy nie będę zadowolony. Usiadłem obok kota i patrzyłem na złote rybki. Ptaki uwijały się wokół kościoła karmiąc młode. W ich życiu lato zdarza się tak niewiele razy.
Właściwie tego, co chciałem powiedzieć, nie chciałem zdradzić Marion, i to ze szczególnego, bardzo osobistego powodu. Spędziłem niejedno urocze lato z niejedną uroczą dziewczyną, a teraz była ze mną Marion, najukochańsza ze wszystkich, ta, przy której mogłem być najbardziej sobą i najswobodniej wypowiadać swoje myśli. I dlatego właśnie nie chciałem nadużywać swoich praw i musiałem zachować coś dla siebie.
Dlatego nie chciałem jej powiedzieć więcej. Nie chciałem jej powiedzieć, że teraz, gdy jestem tak szczęśliwy, nie potrafię traktować poważnie swojego opowiadania o robotach, niezależnie od tego, z jakim artyzmem bym je napisał. W moim sercu nie było wojny, jak więc mogłem uwierzyć w wojnę międzyplanetarną z jej imponderabiliami i nieprawdopodobieństwami? Jak tu zajmować się bezdusznymi metalowymi imitacjami ludzi, kiedy człowieka całuje ktoś tak miły i ciepły jak Marion?
Poza tym, czyż fantastyka naukowa nie jest wytworem rozdartej i skłóconej wewnętrznie natury człowieka? Według mnie tak, i moje własne powieści fantastyczno – naukowe mówiły głównie o sprawach mrocznych, będąc odbiciem nastroju, który dominował w moim życiu do czasu pojawienia się w nim Marion. Ale to też nie było stwierdzenie takie oczywiste.
Obraz robotów zbierających kwiaty, pomyślałem nagle, to sygnał z głębi mojej psychiki, żeby diametralnie zmienić nastawienie, odwrócić tę kwestię z Szekspira:
W skrzyniach zamknięte jedwabne rozkosze;
To czas płatnerzy...
Nadszedł czas, żebym puścił z torbami moich literackich płatnerzy i wyjął ze skrzyń jedwabne rozkosze. Moja psyche chciała skończyć ze zbrojnymi ludźmi, ale moje pełne lęków ego musiało zakończyć opowiadanie obrazem robotów przygotowujących jeszcze cięższe czasy. Cała literatura jest takim właśnie odbiciem wewnętrznej walki.
Załóżmy jednak, że ja swoje ciężkie czasy mam już za sobą... choćby tylko przejściowo... Czy nie powinienem rozbroić się, póki mogę? Czy nie powinienem, kiedy jest po temu okazja, złożyć w ofierze bogom i moim cierpliwym stałym czytelnikom jakiegoś pogodnego opowiadania, wychylić się poza moje fortyfikacje i pokazać raz wreszcie przyszłość, dla której warto żyć?
Nie, to było zbyt powikłane, żeby móc to wytłumaczyć. I dla mnie wystarczająco logiczne, żebym nie czuł potrzeby tłumaczenia tego komukolwiek.
Wstałem więc i zostawiłem kotkę rozciągniętą nad sadzawką, sięgającą co jakiś czas z nadzieją pod liście lilii wodnej. Przeszedłem przez kuchnię do gabinetu i zacząłem ładować do kieszeni rzeczy niezbędne, wyjmując z nich wszystko co zbędne, z myślą o czekającym nas pikniku. Dzień był piękny i prawie bezchmurny. Charles Carr i ja będziemy chcieli napić się piwa. To oni zapewniali posiłek, ale zdrowy instynkt kazał mi upewnić się co do piwa.
Kiedy wyjmowałem cztery puszki z lodówki, zaczęła znów warczeć. Biedaczka starzała się. Nie miała jeszcze dziesięciu lat, ale trudno oczekiwać od maszyny, żeby była wieczna. To nie literatura, gdzie można wysłać ożywioną maszynę papierowym kosmolotem w podróż przez papierowe lata świetlne i być pewnym jej niezawodności. Psyche się już o to zatroszczy. Może gdybym zaczął pisać optymistyczne opowiadania, psyche poczułaby się tym podbudowana i zaczęłaby optymistycznie myśleć, jak dziesięć i więcej lat temu.
– Zabieram tylko trochę piwa – powiedziałem, kiedy Marion zeszła z góry. Zmieniła sukienkę i umalowała usta. Wyglądała jak przystało na dziewczynę, bez której udany piknik byłby nie do pomyślenia. Wiedziałem też, że zdobędzie serca dzieciaków.
– Otwieracz jest w samochodzie, o ile pamiętam – powiedziała. A właściwie co ci się nie podoba w tym opowiadaniu?
Roześmiałem się.
– Nieważne. Po prostu wydało mi się tak dalekie od rzeczywistości. Ruszyłem do drzwi i po drodze objąłem ją ręką, w której trzymałem piwo, recytując: – „Jakże mógłbym żyć bez ciebie, bez twoich słodkich słów i pieszczot tak wdzięcznie splecionych? Adam do Ewy, ja do ciebie”.
– Piłeś piwo, mój stary Adamie. Poczekaj, wezmę torebkę. Co to znaczy dalekie od rzeczywistości? Może nie mamy jeszcze robotów, ale za to mamy lodówkę, obdarzoną wolną wolą.
– Właśnie. Dlaczego więc nie napisać fantystyczno-naukowego opowiadania o tej lodówce, o tym cudownym słońcu i o tobie, zamiast o kupie bezdusznych robotów? Widzisz tego puszystego kota w ogródku, jak usiłuje złowić złotą rybkę? On nie wie, że dzisiaj nie będzie trwało wiecznie, że reszta życia nie będzie jednym złotym . popołudniem. My wiemy, ale czy nie byłoby dobrze, gdybym mógł napisać opowiadanie o tym ulotnym, złotym popołudniu zamiast o stuleciach nieszczęść i całkowitym braku tlenu?
Wyszliśmy z domu. Zamknąłem drzwi i poszedłem za Marion do samochodu. Byliśmy już trochę spóźnieni.
Roześmiała się, zgadując z mojego tonu, że mówię półżartem.
– No to napisz o tym – powiedziała. – Jestem pewna, że potrafisz. Zrób z tego opowiadanie!
Uśmiechała się wprawdzie, ale zabrzmiało to jak wyzwanie. Umieściłem piwo starannie w bagażniku i pojechaliśmy rozpaloną drogą na piknik.
Przełożył Lech Jęczmyk
ssonja