Magdalena Maserak - Epoka Wikingów(1).pdf - Mitologia Nordycka(1) - rafont1

Magdalena Maserak

Epoka Wikingów

www.kruki.org

Magdalena Maserak

EPOKA WIKINGÓW

1.1. Kontekst historyczny

Wikingów otacza szczególna atmosfera legendy. Przez długi okres, począwszy od

końca VIII wieku prawie do końca XI odgrywali decydującą rolę w wielu dramatycznych i

znaczących wydarzeniach w różnych miejscach Europy.

Niepokoje polityczne spowodowały, że z terenów Półwyspu Skandynawskiego i

Jutlandzkiego, zamieszkałych przez plemiona germańskie, wyruszyły na dalekie wyprawy

rzesze zbrojnych żeglarzy, z mieczami w dłoniach, z biegiem rzek wdzierali się w głąb lądu

dokonując krwawych wyczynów: grabili, wymuszali okupy, toczyli bitwy, mordowali i

porywali w niewolę. 1 Taki właśnie wizerunek wikingów utrwalił się jako klasyczny, choć

jednostronny obraz. Został on w głównych zarysach stworzony przez biegłych w piśmie,

zachodnioeuropejskich duchownych, którzy najczęściej odnotowywali wydarzenia o

gwałtownym charakterze. Resztę uzupełnili bardowie i średniowieczni historycy, autorzy sag

islandzkich, poszukujących dramatycznych scen dla swojej narodowej mitologii. 2

Wikingowie mieli również królów, którzy prowadziły zawiłą politykę, inżynierów

budujących zamki i mosty, kupców którzy trudnili się handlem na dużych odległościach: od

północnych krańców Norwegii do Hedeby na południu Danii, między Rusią i miastem Birka

w pobliżu Sztokholmu, między Islandią, a Dublinem. 3

Byli wśród nich wybitni żeglarze – odkrywcy: poszukiwanie wielkiej przygody

zawiodło Eryka Rudego na Grenlandię, Leifa Szczęśliwego do Ameryki, a Ingwara do

Afganistanu. 4

Morze było naturalnym żywiołem wikingów. Łączyło ich między sobą i z resztą

świata. Dlatego jak nikt inny potrafili czerpać z morza ogromne korzyści.

Ekspansja wikingów rozwijała się kilkoma etapami. Początkowo były to zwykłe

napady łupieżcze (w 793 roku na wyspie Lindisfarne złupili pełen skarbów klasztor). 5 Później

1 F. Mowat, Wyprawy wikingów, Katowice 1995, s. 263-264.

2 E. Roesdahl, Historia wikingów, Gdańsk 2001, s. 9.

3 Tamże, s. 10.

4 L. – R. Nouqier, Tak żyli ludzie w czasach wikingów, Wrocław 1992, s. 10.

5 Tamże, s. 11.

Magdalena Maserak

Epoka Wikingów

www.kruki.org

nastała epoka trybutów – przyszłe ofiary mogły wykupić swoje życie płacąc wysoki okup. „W

IX wieku sami Francuzi przekazali im w sumie 311 kg złota i 19500 kg srebra”. 6

Równocześnie wikingowie zaczęli zatrzymywać się na dłużej w podbitych krajach,

rozwijając stosunki handlowe, obejmujące rozległe obszary, zakładając targowiska i tylko od

czasu do czasu powracali do rodzinnej Skandynawii. Rodziły się nowe układy, morscy

wojownicy stawali się posiadaczami ziemskimi w podbitych krajach i osiedlali się tam na

stałe. 7

Pierwsze królestwo duńskie w Anglii (królestwo Yorku) zostało założone w roku 876,

księstwo Normandii we Francji w roku 911, a na Rusi Kijowskiej w roku 850. 8

Ludzie Północy podejmowali także pracę jako gwardia osobista cesarza bizantyjskiego

lub jako regularne wojsko najemne. 9

Świat wikingów był wielki. Objął Europę, aż do Morza Śródziemnego, otoczył ją

drogami z obu stron – ze wschodu i zachodu. Odkrycie rozmaitych obcych kultur, które

napotykali pociągało za sobą wielorakie, nowe oddziaływania, a zarazem oznaczało napływ

ogromnych bogactw do Skandynawii. Dzięki temu ich kultura osiągnęła podobny poziom jak

pozostałe ówczesne ludy Europy. 10 Nigdy przedtem rozwój nie następował tak szybko.

Podróże i najazdy stały się skandynawskim sposobem życia. Większość ludności żyła

jednak spokojnie, z dala od dramatycznych wydarzeń epoki. 11 Wykonywali swoją codzienną

pracę, by zapewnić utrzymanie sobie i swoim rodzinom i od czasu do czasu docierały do nich

sensacyjne wieści o zdobyciu Paryża, czy podróży do Bagdadu. W tych w miarę pokojowych

warunkach rozwijało się rzemiosło, sztuka i poezja. 12

W XIII wieku bohaterowie opiewani w islandzkich sagach należeli do świata, który

już dawno odszedł – świata baśniowych przygód wikingów.

Umowna data, która kończy okres wikingów to rok 1066, w którym odbyła się

ostatnia wielka wyprawa – podbój Anglii. 13

Kiedy wyczerpała się niezwykła witalność wikingów ludzie Północy odeszli w

niepamięć na wiele setek lat 14 pozostawiając po sobie jedynie kilka relacji spisanych przez

mnichów, tkaninę z Bayeux oraz zabytki przechowywane przez ziemię i morze. Dziesiątki

6 J. D. Clare, Byliśmy tam. Wikingowie, Londyn 1992, s. 16.

7 Tamże, s. 20.

8 L. – R. Nouqier, dz. cyt., s. 11.

9 Tamże, s. 20.

10 J. Wooding, Wikingowie, Warszawa 2001, s. 6.

11 E. Roesdahl, dz. cyt., s. 20.

12 Tamże, s. 10.

13 Tamże, s. 254.

14 L. – R. Nouqier, dz. cyt., s. 12.

Magdalena Maserak

Epoka Wikingów

www.kruki.org

umocnień, setki dzieł sztuki jubilerskiej, liczne groby i przedmioty codziennego użytku,

rozsiane po Europie, a zwłaszcza Skandynawii. Odkryci na nowo w XIX wieku, dziś

przeżywają prawdziwy renesans. 15

1.2. Pochodzenie słowa wiking

Etymologia słowa „wiking” jest dotąd niewyjaśniona i stanowi przedmiot dyskusji. 16

Nazwa Wikingowie występująca często w literaturze popularnonaukowej wywodzi się

od zachodnioskandynawskiego słowa „viking” i oznacza wyprawę handlowo – łupieżczą.

Pisany małą literą termin „wiking” nie ma żadnej konotacji etnicznej, czy geograficznej.

Oznacza on pewne zjawisko kulturowe, charakterystyczne dla VIII-IX wieku. Natomiast

zachodnioskandynawski „vikingr” oznacza osobę, która walczyła na morzu, a zatem pirata

lub grabieżcę. 17 i jeszcze dzisiaj wielu ludzi sądzi, że wikingowie byli tylko okrutnymi

korsarzami. W języku norweskich wikingów słowo „vik” to w dosłownym tłumaczeniu mała

cieśnina morska lub strumyk. Tylko tyle wiadomo na ten temat. 18 Za granicą używano innych

określeń, na przykład: poganie, Normanowie, ludzie z Północy, Danowie, obcy. Z początkiem

IX wieku szwedzcy i duńscy kupcy żeglowali w górę rzeki do centrum regionu, który dzisiaj

nazywa się Rosją. Miejscowa ludność zwała tych podróżnych Waregami, oni zaś mówili o

tubylcach Rusowie. 19 Często też kronikarze nie znając miejsca pochodzenia przybyszów

stosowali błędne nazwy, a nierzadko grupa najeźdźców była mieszaniną ludzi z różnych

krajów.

1.3. Społeczeństwo wikingów

Wikingowie pochodzili z terenów, na których nie ukształtował się wyrazisty system

polityczny, ani nie istniała silna władza polityczna. 20 Tworzyli społeczeństwo otwarte i

demokratyczne, wyznawali wiele ideałów, honor, prawo, równość kobiet i wolność jednostki.

Na samym szczycie znajdowali się wodzowie zwani jarlami , a niekiedy pełnili funkcje

dowódców wojskowych höwdingów . Na samym dole znajdowali się niewolnicy zwani

trellami . Miejsce pośrodku zajmowali bondowie ( karlowie ), tzn. wolni chłopi, którzy

posiadali ziemię. 21 Prawdziwe rządy sprawował wiec wszystkich wolnych mężczyzn – thing .

15 Tamże, s. 12.

16 E. Roesdahl, dz. cyt., s. 13.

17 P. Urbańczyk, Normanowie „Archeologia Żywa” nr 1/2 2000, s. 26.

18 J. Wooding, dz. cyt., s. 10-11.

19 J. D. Clare, dz. cyt., s. 42.

20 Tamże, s. 6.

21 S. M. Margeson, Patrzę, podziwiam, poznaję – Wikingowie, Warszawa 1998, s. 28-29.

Magdalena Maserak

Epoka Wikingów

www.kruki.org

Zbierał się na wiosnę i jesienią, a ogólnokrajowy althing każdego lata. Obrady trwały tydzień,

a nawet dwa tygodnie. Podczas wiecu radzono nad prawami wygłaszanymi z tzw. Skały

Praw, a logaman – głosiciel prawa recytował głośno cały obowiązujący kodeks. Początkowo

w społeczeństwie wikingów nie istniały sztywne podziały – a jarlem mógł zostać ten kto był

na tyle silny i zamożny aby stać się wodzem. W Norwegii, Danii, Szwecji niektórzy jarlowie

stopniowo stawali się konungami – królami i rządzili na niewielkich obszarach. 22 Dopiero,

gdy zaczęto jednoczyć kraje, thingi straciły na znaczeniu. 23

Bogaty gospodarz mógł mieć ok. 30 niewolników, którzy wyróżniali się krótko

ostrzyżonymi włosami i białymi okryciami. Czasami godził się, aby za określoną sumę

niewolnik kupił sobie wolność. 24

Wikińskie kobiety zazwyczaj zajmowały wyższą pozycję w społeczeństwie niż

niewiasty mieszkające w innych częściach Europy. 25 Na kamieniach runicznych wychwalano

je za umiejętne prowadzenie domu i zdolności artystyczne. 26

Prawa kobiet były chronione. Dziewczyna, która ukończyła 15 lat mogła sama wybrać

sobie męża. Mężczyzna nie mógł pocałować kobiety, która nie była jego żoną, ani śpiewać

dla niej pieśni o miłości. Zdradę, bicie żony, chodzenie w rozpiętej koszuli żeby pokazać tors,

uważano za czyny haniebne i uznawane za podstawę do rozwodu.

Kobiety mogły posiadać i dziedziczyć majątek – zdarzało się, że bogate Skandynawki

fundowały kamienie runiczne lub mosty. 27 Pani domu na znak swojej pozycji, nosiła u pasa

klucze do spiżarni, a gdy mąż wyruszał na wyprawę opiekowała się i zarządzała całym

gospodarstwem. Wikińskim dzieciom szkołę zastępowały zajęcia w warsztatach, pomoc w

domu i na polu. 28

W Szwecji każda zbrodnia popełniona przez dziecko poniżej 15 lat, określana była

jako wypadek. Przestępców czasem karano śmiercią, jednak najczęściej nakazywano im

wypłacenie odszkodowania ofierze. 29

Z całego swego dobytku wiking cenił najbardziej broń: topór, włócznię, tarczę, a

szczególnie miecz – wykuty z żelaza często inkrustowano złotem lub srebrem. Kunsztownie

wykonany i ozdobiony świadczył o pozycji i zamożności właściciela. Charakterystyczny był

także hełm wikinga, zaopatrzony w okulary osłaniające oczy i górne części twarzy z

22 H. M. Martell, Mity i cywilizacje. Wikingowie, Warszawa 2001, s. 12-13.

23 Tamże, s. 12.

24 J. D. Clare, dz. cyt., s. 42.

25 H. M. Martell, dz. cyt., s. 13.

26 S. M. Margeson, dz. cyt., s. 30.

27 Tamże, s. 30.

28 J. D. Clare, dz. cyt., s. 38-39.

29 Tamże, s. 38.

Magdalena Maserak

Epoka Wikingów

www.kruki.org

nosalem. 30 Żelazne hełmy nosili zazwyczaj tylko wodzowie, zwyczajni zadowalali się gorzej

chroniącymi głowę skórzanymi okryciami. 31

Najbardziej zaciekłymi byli wojownicy zwani berserkir, czyli „wściekli”. Walczyli z

furią i siali największy postrach. Ubrani w skórę niedźwiedzia, przed bitwą żuli

prawdopodobnie specjalnie przyrządzone muchomory, co wywoływało pewien rodzaj

hipnotycznej agresji. Berserkowie cieszyli się szacunkiem społeczeństwa wikińskiego, ale

byli niebezpieczni. 32

Największą cnotą wikińskiego wojownika był honor i sława wojenna – trwały

wiecznie. Jako lid , członek lojalnej drużyny, musiał być gotów na każde wezwanie. W późnej

epoce wikińskiej królowie mieli na swe rozkazy całe świetnie wyposażone armie wraz z

flotą. 33 Statek stanowił najcenniejszą zdobycz cywilizacji wikingów. Długie, wąskie łodzie

pomagały wikingom stać się dominującą potęgą Europy na długie lata. 34

Dzięki solidnej i lekkiej konstrukcji oraz napędowi łączącemu wiosło z prostokątnym

żaglem, a także wiedzy i odwadze żeglarzy – drakkar ruszał w dalekie rejsy.

Charakterystyczne głowy smoków, które miały odstraszać złe duchy, szokowały i przerażały

ludy Europy, Afryki Pn., Azji, a nawet Ameryki. Wikingowie potrafili wpłynąć do każdej,

najwęższej nawet zatoki i wylądować na dowolnym wybrzeżu.

Ten ulubiony środek transportu żywych był także trumną, w której wyprawiano

zmarłego na ostatnią podróż. 35

Bogaty gospodarz mógł mieć długi dom z licznymi zabudowaniami gospodarczymi.

Źródłem światła był ogień, który płonął na dużym palenisku. W dachu znajdował się otwór,

przez który wydostawał się dym i przez który można było uciec w chwili napaści

nieprzyjaciela. Zamożne domy wyposażano w pojedyncze drewniane meble i zamykane

skrzynie na kosztowności, ściany często rzeźbiono i malowano, 36 zawieszano na nich różne

ozdoby. 37

Kobiety zajmowały się gospodarstwem, haftowały tkaniny, przędły wełnę lub len, a z

nich na opartych o ścianę pionowych krosnach tkały odzienie dla całej rodziny. Dla mężczyzn

popularną rozrywką były zapasy, gry w piłkę i żonglowanie nożami. Urządzano także wyścigi

30 Tomasz Szajewski, Miecznicy kontra płatnerze, Warszawa 2002, s. 32-33.

31 S. M. Margeson, dz. cyt., s. 13.

32 J. D. Clare, dz. cyt., s. 22.

33 Tamże, s. 22-23.

34 J. R. Hale, Długie łodzie wikingów „Świat Nauki” nr 4/1998 s. 46-53.

35 E. Witecka, Jak wyglądało życie, kiedy żeglowały długie łodzie, Warszawa 1998, s. 18-21.

36 S. M. Margeson, dz. cyt., s. 32.

37 Tamże, s. 34-35.

Magdalena Maserak - Epoka Wikingów(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: