gb.doc

11. Grab zwyczajny (Carpinus betulus)

Rola i wymagania siedliskowe. Grab spotyka się na terenie nizinnej części kraju i to na ogół w podobnym stopniu rozproszenia. Może niekiedy tworzyć z samosiewu lite, jednogatunkowe drzewo­stany. Powstają one jednak wyjątkowo i na niewiel­kich obszarach, w miejscach niestarannie posa­dzonych i niedostatecznie pielęgnowanych, prze­

padłych upraw innych gatunków założonych na po­wierzchniach po zrębie zupełnym. Grab jest w za­sadzie typowym gatunkiem domieszkowym w drze­wostanach sosnowych, dębowych i rzadziej buko­wych (rys. 36). Może być szeroko używany jako cenna domieszka fitomelioracyjna polepszająca warunki siedliska. Grab może pełnić rolę domieszki pielęgnacyjnej i biocenotycznej, rozpoczynając od siedliska boru świeżego. Optymalnym miejscem występowania grabu są tzw. grądy, a więc drzewo­stany wielogatunkowe, przy czym jest on panują­cym obok dębów (szypułkowego i bezszypułkowe­go) i gdzie znaczną rolę przyrodniczą spełnia rów­nież lipa drobnolistna, jawor, klon (zwyczajny i po­lny). Grab uważany jest za niezbędny składnik wie­lu drzewostanów, zwłaszcza dębowych i sosno­wych, gdzie wzrastając pod osłoną drzew, powodu­je ich lepsze oczyszczanie się z gałęzi. Ściółka gra­bu ulega łatwo rozkładowi i w zmieszaniu ze ściół­ką innych gatunków przyczynia się do powstawa­nia wartościowych form próchnicy glebowej.

Pozyskiwanie i przechowywanie nasion. Orzeszki grabu zrywa się nieraz przed osiągnię­ciem ostatecznej dojrzałości, jeszcze nie w pełni przebarwione, już w końcu sierpnia lub na począt­ku września, by wysiać je do gruntu wraz z okrywa­mi niezwłocznie i bez podsuszania. Zielone wtedy jeszcze okrywy trudno oddzielają się od orze­szków. Postępowanie takie nosi nazwę zbioru i sie­wu „na zielono", umożliwia ono wzejście nasion na najbliższą wiosnę. Orzeszki zebrane w tym termi­nie nie nadają się jednak do przechowywania. Owocostany świeżo zerwane, nie w pełni jeszcze dojrzałe rozrywa się na poszczególne owocki, które wysiewa się wraz z trudno wtedy jeszcze oddziela­jącymi się okrywami, nie podsuszając ich w ogóle.

Nasiona dojrzewają w październiku, a intensyw­ne opadanie nasion rozpoczyna się po pierwszych przymrozkach. Owoce całkowicie dojrzałe otrząsa się na podłożone pod drzewami płachty lub siatki o drobnych oczkach. Dojrzałe orzeszki pozbawia się okryw przez młócenie lub deptanie w zawiąz

nym worku, po czym pozostałości pokruszonych okryw można odwiać na wialni. Podsuszone orze­szki (do wilgotności 8-10%) można przeznaczyć do krótkotrwałego lub wieloletniego przechowywa­nia. Podsuszone orzeszki należy przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach w tempera­turze niższej od 0°C. W takich warunkach nasiona grabu można przechowywać przez 6 lat.

Wiosenny wysiew orzeszków musi być poprze­dzony przez stratyfikację ciepło-chłodną, w podło­żu piaskowo-torfowym. Stratyfikacja ta obejmuje 4-tygodniową fazę ciepłą w temperaturze 20°C i fa­zę chłodną w dowolnej temperaturze zakresu 3-5°C, trwającą zazwyczaj 14-16 tygodni, a prze­rywaną po pojawieniu się pierwszych kiełków. Łączny czas trwania stratyfikacji wynosi 18-20 ty­godni.

Odnowienie naturalne. Grab na ogół z wielką łatwością odnawia się naturalnie przez samosiew. Na siedliskach grądowych - stwarzających opti­mum wzrostu - odnawia się bardzo obficie samo­siewnie, opanowując niekiedy znaczne powierzch­nie, tworzy wówczas lite grabiny. Jego prawidłowe odnowienie jest możliwe tylko przy energicznym poskramianiu, w przeciwnym razie grab uniemożli­wi odnawianie się gatunków głównych. Często od­nawia się odroślowo, jednak ten sposób odnowie­nia nie jest godny polecenia.

Odnowienie sztuczne. Jeżeli grab nie występu­je na danym obszarze, to wtedy musi być wprowa­dzony sztucznie przez siew lub sadzenie. Obydwa sposoby mogą być uważane za tak samo skutecz­ne, zaś wybór jednego z nich zależy od ogólnie znanych uwarunkowań, obowiązujących zawsze w podobnych przypadkach (na stanowiskach nie­zbyt zachwaszczających się, sprawnych, pod oka­pem drzewostanu - siew; na stanowiskach za­chwaszczonych, eksponowanych na działanie wia­tru, słońca i mrozu oraz w poprawkach i uzupełnie­niach - sadzenie).

Siew jest wykorzystywany przy wprowadzaniu bardzo cennych podszytów w drzewostanach so­snowych, zwiększających ich produkcyjność. Przy podsiewach sposób przygotowania gleby zależy od jej sprawności. W sprzyjających warunkach można zrezygnować z przygotowania gleby i siać pod mo­tykę. Silniejsze zadarnienie wymaga zdarcia pokry­wy i spulchnienia. Można też stosować narzędzia mechaniczne (glebogryzarki, pługi talerzowe). Na terenach trudnych należy stosować ręczne przygo­towanie gleby w talerze i sadzenie w jamkę. Do sa­dzenia wykorzystuje się materiał sadzeniowy wy­hodowany w szkółce. W uprawach wysadza się najczęściej dwuletnie sadzonki nieszkółkowane, w trudniejszych warunkach - starszy materiał szkółkowany. W miarę potrzeby można również produkować sadzonki grabu ze zrzezów zielnych lub też z odkładów zwykłych, które ukorzeniają się w ciągu 2 lat.

W uprawach sosnowych zaleca się wprowadzać grab jako domieszkę. Grab jest także niezbędnym składnikiem drzewostanów lub kęp dębowych. Obe­cność grabu w większych skupieniach dębu sprzyja hodowli wartościowych sortymentów dębu. Grab powinien być także możliwie szeroko wykorzysty­wany przy wprowadzaniu podszytów lub drugiego piętra w drzewostanach sosnowych. Grab sadzi się w więźbie 1,2 x 1,2 m do 1,5 x 1,5 m w uprawach, a przy wprowadzaniu podszytów w więźbie 2 x 2 m.

              Najodpowiedniejszą porą sadzenia jest późna je­              sień lub wczesna wiosna przed rozwojem pączków.               Pielęgnowanie. Odnowienia grabowe nie wy­

magają specjalnego pielęgnowania. Czyszczenia polegają na hamowaniu grabu, aby zapewnić in­nym gatunkom odpowiedni udział w drzewostanie. Przy pielęgnowaniu drzewostanów, w których wy­stępuje grab, typowanie dorodnych egzemplarzy i poświęcanie im szczególnej uwagi jest ze wszech miar pożądane.