Dzieje Polski p�no�redniowiecznej (1370 - 1506) Krzysztof Baczkowski �O- �WIAT KSI��KI Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media KOLEGIUM REDAKCYJNE KOREKTA PROJEKT GRAFICZNY KSI��KI PROJEKT OK�ADKI GRAFIKA WYB�R ILUSTRACJI Jan Picszczachowicz - redaktor naczelny, Piotr Turkot - koordynator projektu, Piotr Rabiej - redaktor odpowiedzialny, A��a Sarachanowa - redaktor, Andrzej Najdcr, Jacek S�owi�ski - redakcja techniczna Krystyna D�bska-Soja, Lucyna Nowak Piotr Turkot Cecylia Staniszcwska, Ewa �ukasik Rafa� Gadowski, Andrzej Kowalczyk, Andrzej Najdcr, Tomasz Salwicrz, Jacek S�owi�ski Krzysztof Baczkowski, Piotr Rabiej, Piotr Turkot ZDJ�CIA Archiwum FOGRY, Archiwum Pa�stwowe w Krakowie, Archiwum Uniwersytetu Jagiello�skiego, Biblioteka Krakowskiej Kapitu�y Katedralnej na Wawelu, Bibliote ka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Jagiello�ska w Krakowie, Muzeum Zamku Kr�lewskiego na Wawelu, Muzeum Narodowe w Krakowie (monety), Muzeum Narodowe w Warszawie, Mu zeum Lubelskie w Lublinie, Muzeum Uniwersytetu Jagiello�skiego, Fundacja XX Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie, Zak�ad Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Ja giello�skiego (odlewy piecz�ci, tak�e w tomie 2. WHP), Pawe� Czernicki, Janusz Kozina, Micha� Leszczy�ski, Piotr Maciuk, Stanis�aw Michta, Grzegorz Morek, Andrzej Najder, Jerzy Najdcr, Piotr Rabiej, Dariusz Ros�, �ukasz Schuster, Wojciech S�owakiewicz, Roman Stasiuk, Piotr Turkot, Adam Wierzba, Pawe� Zechenter, Maciej Zyba�a, Grzegorz Zygier, Teresa ��towska-Huszcza PRZYGOTOWANIE Krzysztof Baczkowski, Piotr Rabiej (kapsu�a - str. 219) KAPSU� i WYKRES�W PRZYGOTOWANIE TABLIC GENEALOGICZNYCH MAPY Rafa� Gadowski, Piotr Rabiej Krzysztof Baczkowski, Rafa� Gadowski, Jacek Kozak (mapy satelitarne na podstawie Global Digital Elevation Model, "U.S. Geological Survey", EROS Data Centre, 1993), Tomasz Salwierz, Jacek S�owi�ski Rozstrzygni�cie na Walka o koron� czesk� , W�adys�aw III kr�lem p, (c) by FOGRA OFICYNA WYDAWNICZA, KRAK�W 1999 ISBN 83-85719-35-0 komplet ISBN 83-85719-40-7 T. 3. ISBN 83-7311-075-5 OFICYNA WYDAWNICZA KRAK�W, ul. Marsza�ka J�/efa Pi�sudskicgo 19 l\ Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Warszawa, ul. Roso�a 10 Spis tre�ci I. Wst�p 9 II. Dziedzictwo piastowskie 11 Obszar i ludno�� 11 Podzia�y spo�eczne 14 Ustr�j pa�stwa 2 \ �ycie gospodarcze 26 Kultura 29 III. Czasy andegawe�skie 35 Pocz�tek panowania Ludwika 35 Rz�dy regent�w 40 Sprawa sukcesji c�rek Ludwika w Polsce. Przywilej koszycki 44 Sprawy zagraniczne. Stosunki z Rusi� i Litw� 48 Bezkr�lewie (1382-1384) 51 IV. Unia Polski z Litw� i wielka wojna z zakonem krzy�ackim 55 Geneza unii polsko-�itewskiej 55 Unia w Krewi� 61 Bezpo�rednie nast�pstwa unii. Konflikt z Krzy�akami i rozlu�nienie zwi�zku z Litw� 68 Mi�dzy Luksemburgami a zakonem krzy�ackim 74 Nowe u�o�enie stosunk�w z Litw� 76 �mier� Jadwigi. Odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego 79 W przededniu wielkiego konfliktu (1401-1409) 85 Wielka wojna z zakonem krzy�ackim (1409-1411) 90 V. Unia jagiello�ska mocarstwem europejskim 101 Wa�ka o zacie�nienie unii i rewizj� granic na p�nocy (1412-1414) 101 Polityka polska w dobie soboru w Konstancji (1414-1418) 109 Mi�dzy zakonem krzy�ackim a husyckimi Czechami 115 Kwestia nast�pstwa tronu w Polsce i rozw�j przywilej�w szlacheckich 123 Ostatnie lata Jagie��y (1430-1434). Powstanie �widrygie��y 133 VI. Czasy W�adys�awa III Warne�czyka 139 Rz�dy oligarchiczne. Pok�j brzeski w 1435 roku 139 Polska a sob�r bazy�ejski l 42 Rozstrzygni�cie na Litwie. Plany w�gierskie Ole�nickiego 144 Walka o koron� czesk� dla Jagiellon�w (1438-1439) 146 W�adys�aw III kr�lem polskim i w�gierskim (1440-1444) 150 VII. Spo�ecze�stwo polskie w XV wieku i jego przemiany 161 Rozw�j gospodarczy i stosunki spo�eczne 161 Zmiany spo�eczno-ustrojowe w XV wieku 170 Stosunki wewn�trzne na �l�sku i Pomorzu Zachodnim w XV wieku 177 Kultura polska w XV wieku 182 VIII. Kazimierz Jagiello�czyk. Trudne pocz�tki 197 Rz�dy Kazimierza na Litwie 197 Targi elekcyjne 200 Utwierdzenie w�adzy monarszej w Koronie (1447-1454) 201 IX. Wojna trzynastoletnia 209 Opozycja stan�w pruskich przeciw Zakonowi. Inkorporacja Prus do Polski 209 Finansowe i moralno-polityczne aspekty wojny trzynastoletniej 212 Militarne i dyplomatyczne zmagania w latach 1454-1461 215 Ko�cowy okres wojny i drugi pok�j toru�ski 222 X. Walka o sukcesj� jagiello�sk� nad Dunajem i We�taw� w latach 1467-1479 227 Czas przetarg�w dyplomatycznych 227 Walka o koron� czesk� (1471-1474) 231 Zmagania dyplomatyczno-wojskowe (1475-1479) 238 XI. Sprawy Wschodu. Schy�ek panowania Kazimierza Jagiello�czyka 243 Litwa a Moskwa 243 Problem czarnomorski 246 Zagadnienie pruskie i stosunki z zachodem Europy 248 Walka Jagiellon�w o koron� w�giersk� w latach 1490-1492 250 XII. Spo�ecze�stwo stanowe na prze�omie �redniowiecza i czas�w nowo�ytnych 253 Elity polityczne za czas�w Kazimierza Jagiello�czyka 253 Ko�ci� i religia 255 Szlachta 259 Miasto i mieszczanie 263 Ch�opi i �ycie wiejskie 270 Ludno�� �ydowska 274 XIII. Czasy Jana Olbrachta i Aleksandra 277 Przemiany ustrojowe za Jana Olbrachta 277 Wykszta�cenie si� modelu ustrojowego Rzeczypospolitej za Aleksandra Jagiello�czyka 280 Polityka zagraniczna Polski za Jana Olbrachta w latach 1492-1496 284 Wyprawa czarnomorska w 1497 roku i jej bezpo�rednie skutki 289 Rz�dy Aleksandra na Litwie 295 Sytuacja polityczna Polski i Litwy za panowania Aleksandra 299 Zako�czenie 304 Zestawienie wybranych �r�de� oraz literatury 307 Indeks 316 Wst�p r eriodyzacja dziej�w stanowi wa�ny element poznania historycznego. Z trudno�ciami, jakich nastr�cza jej stosowanie, spotka� si� musi ka�dy badacz d�u�szego odcinka dziejowego. Podzia� przesz�o�ci na okresy i podokresy wynika bowiem z okre�lonych kryteri�w, na ich wyb�r za� wp�yw ma metodologiczna postawa historyka i jego osobista wizja przesz�o�ci. St�d nie ko�cz�ce si� spory o najw�a�ciwszy podzia� chronologiczny dziej�w ojczystych. Tre�� tego tomu zamyka si� w ramach czasowych 1370 - 1505/1506. W tym miejscu szczeg�lnego wyja�nienia wymaga otwieraj�ca go cezura czasowa. Na poz�r jej uzasadnienie powinno by� bardzo proste: rok 1370 bowiem to data �mierci Kazimierza III Wielkiego, ostatniego Piasta na tronie polskim, zamykaj�ca w spos�b naturalny "okres piastowski", kt�rego schy�ek zbieg� si� ze zjednoczeniem i skonsolidowaniem pa�stwa polskiego. Okre�lenie "Polska Piast�w" sta�o si� wi�c jak gdyby has�em wywo�awczym wcze�niejszego okresu naszych dziej�w, a sama nazwa pos�u�y�a za tytu� niejednej powsta�ej dotychczas syntezy historycznej. Z drugiej jednak strony pami�ta� nale�y, �e dynastia piastowska nie wygas�a w 1370 roku. Jej linie - mazowiecka i �l�skie - przetrwa�y do XVI i XVII wieku, a w XIV wieku w�ada�y obszarami niewiele mniejszymi ni� terytorium zjednoczonego pa�stwa polskiego. �mier� nawet tak wybitnego monarchy jak Kazimierz III Wielki nie powstrzyma�a post�p�w demograficznych i gospodarczych, przemian spo�ecznych i ustrojowych, ewolucji mentalnych i kulturowych, kt�rych jako�� w ci�gu dziesi�cioleci ulega�a tylko powolnym przeobra�eniom. Zmiana dynastii mog�a pozosta� nawet d�ugo nie zauwa�ona w pewnych oddalonych od centr�w cywilizacyjnych �rodowiskach. Dlaczego wi�c dat� 1370 gotowi jeste�my uzna� nadal za wi���c� i decyduj�c� cezur�? Ot� zapocz�tkowa�a ona proces wchodzenia Polski do szerszych struktur �rodkowo- i wschodnioeuropejskich ze wszystkimi nast�pstwami tego zjawiska: spo�ecznymi, ekonomicznymi i ideologicznymi. Dwukrotnie zawierane unie polsko- Dzieje Polski p�no�redniowiecznej ---- -w�gierskie, trwa�a - mimo przej�ciowych nieporozumie� - unia polsko-litewska, rewindykacja ziem nadba�tyckich, kilkakrotne pr�by przechwycenia tronu czeskiego, opanowanie pod koniec tego okresu przez dynasti� koron �w. Stefana i �w. Wac�awa -wszystko to by�y elementy tworzenia przy udziale �ywio�u polskiego "Europy s�owia�skiej", "Europy jagiello�skiej", "Ma�ej Europy" o silnym poczuciu wzajemnej wsp�lnoty cel�w i d��e�, o pog��biaj�cych si� podobie�stwach ustrojowych i kulturowych. W �lad za tym sz�o - przynajmniej w obr�bie wsp�lnoty jagiello�skiej -przejmowanie przez obce dotychczas etnicznie grupy spo�eczne polskich wzor�w prawnoustrojowych i kulturowych. By� to okres zbli�enia, w ramach wsp�lnego pa�stwa, spo�eczno�ci wywodz�cych si� z zasadniczo niech�tnych sobie i pe�nych uprzedze� kr�g�w cywilizacyjno-religijnych: �aci�skiego i bizanty�skiego, a zarazem punkt wyj�cia do utrzymania - mimo zgrzyt�w, napi�� i za�ama� - owej symbiozy przez dziesi�ciolecia i stulecia. Zbli�enie to torowa�o drog� przysz�ej s�ynnej tolerancji i wolno�ci, kt�r� zas�yn�a Rzeczpospolita. Je�eli nawet proces zespolenia z Polsk� oraz promocji gospodarczej, spo�ecznej i kulturowej niepolskiej ludno�ci (Ru� halicka) zapocz�tkowany zosta� ju� za Kazimierza III Wielkiego, to jednak wielonarodowa monarchia lat 1370-1505/1506 rozwin�a ten proces na niespotykan� skal�, czym r�ni�a si� zasadniczo od jednorodnego narodowo kr�lestwa Piast�w; dlatego zas�uguje na wyra�ne wyodr�bnienie w historiografii. 10 Dziedzictwo piastowskie kszta�t terytorialny pa�stwa Obszar i ludno�� Zjednoczone przez ostatnich Piast�w Kr�lestwo Polskie swym kszta�tem terytorialnym odbiega�o daleko od obszaru monarchii Boles�aw�w z X i XII wieku. Spo�r�d pi�ciu wielkich dzielnic, ukszta�towanych na gruncie wczesno�redniowiecznych wsp�lnot plemiennych, w jego sk�ad wesz�y tylko dwie: Wielkopolska i Ma�opolska. Mazowsze uznawa�o wprawdzie zale�no�� lenn� od Korony Polskiej, ale usta�a ona wraz ze �mierci� Kazimierza III Wielkiego i zosta�a odnowiona dopiero za Jagiellon�w, �l�sk za� i Pomorze Zachodnie znalaz�y si� w granicach Cesarstwa Rzymsko--Niemieckiego, podlegaj�c stopniowej germanizacji. Zab�r Pomorza Gda�skiego przez zakon krzy�acki w pocz�tkach XIV wieku definitywnie odepchn�� Polsk� od morza, na p�tora st...
gluslaw32