Wprowadzenie do Dharmy
W niniejszym eseju zaprezentowany zostanie usystematyzowany zarys esencji buddyjskiej nauki Dharmy. Autor ma nadzieję, że ta zwięzła i przystępna prezentacja będzie mogła zarówno przybliżyć buddyjskie nauki laikom jak i pomóc oddanym Buddystom w ujęciu esencji Dharmy. Oprócz wyróżnienia głównych cech nauki zostaną przedstawione uzasadnienia nauk tantrycznych i charakterystyczne cechy Buddyzmu tantrycznego.
I Główne nauki
Podstawową właściwością nauk buddyjskich jest nacisk kładziony na konfrontację z rzeczywistością, zaangażowanie w praktykę oraz osiągnięcie realizacji. Nie wymagają one ślepej uległości doktrynom. Zamiast tego przedstawiają prawdziwą sytuację, aby zbudzić pogrążone w złudzeniach cierpiące istoty. Ponadto ujawniają drogę do wyzwolenia z cierpień poprzez analizę przyczyn i skutków. W ten sposób każdy, kto pragnie uwolnić się od cierpień tego świata, może podążać wskazaną drogą aby w końcu osiągnąć pełnię oświecenia.
A) Obserwacja rzeczywistości
1. Niestałość. Wszystkie rzeczy ulegają ciągłym zmianom.
2. Cierpienie. Życie ludzkie jest pełne różnego rodzaju problemów i trudności. Najbardziej oczywiste z nich to cierpienia związane z narodzinami, starzeniem się, chorobami i śmiercią. I chociaż istnieją przyjemności, to jednak żadna z nich nie jest trwała. Wobec tego w szerszej perspektywie życie ludzkie może wydawać się po prostu stopniowym niszczeniem i zbliżaniem się do śmierci.
3. Transmigracja. W oparciu o pewne przypadki reinkarnacji oraz świadectwa głębokich doświadczeń religijnych można wnioskować, że śmierć nie oznacza dezintegracji. Istnieje raczej pewna duchowa ciągłość przekazywana przez narodziny i śmierć do kolejnych wcieleń, a która zazwyczaj pozostaje wewnątrz sfery transmigracji złożonej z sześciu światów: istot niebieskich, asur, istot ludzkich, zwierząt, głodnych duchów i istot piekielnych.
B) Wyjaśnienie rzeczywistości
4. Warunkowe powstawanie. Wszystkie zjawiska powstają w wyniku połączenia różnego rodzaju uwarunkowań. Wszystkie rzeczy są ze sobą powiązane poprzez wzajemne uwarunkowania i przyczyny ich współzależnego pojawiania się.
5. Związek przyczynowy. We wszystkich sytuacjach można zobaczyć związki przyczynowe pomiędzy wydarzeniami. Mimo że nie jest możliwe zrozumienie wszystkich związków przyczynowych wraz z ich pochodzeniem, to dzięki bogatemu doświadczeniu jesteśmy przekonani o ich istnieniu i wymiernym działaniu wśród zjawisk.
6. Jaźń. Ludzie zazwyczaj utożsamiają się z ciałem, pokrewieństwem, miejscem zamieszkania, społeczeństwem, kulturą, rasą, krajem, itp. jako sprawami wielkiej wagi i kojarzą je z pojęciem jaźni. W rezultacie wszystko poza tą jaźnią staje się obce, co prowadzi do powstawania barier czy nawet antagonizmów.
7. Karma. W wyniku przywiązania do różnego rodzaju jaźni powstają myśli, słowa i uczynki wpływające na ludzi i ich otoczenie. Zbiór wszystkich efektów takich myśli, słów i uczynków zwany jest karmą.
W oparciu o siedem głównych koncepcji wyjaśnionych powyżej Dharma naucza, co następuje.
W wyniku warunkowego powstawania wszystkie rzeczy są niestałe. Świat jest pełen cierpienia. Poprzez przywiązanie do jaźni ludzie stwarzają karmę. Uwikłanym w związki przyczynowe trudno jest wyzwolić się z transmigracji.
C) Szczegółowa analiza
8. Nieistnienie jaźni jako takiej. Ponieważ wszystkie rzeczy powstają w wyniku połączenia przyczyn i warunków, będą ulegały zmianom wraz ze zmieniającymi się przyczynami i warunkami. Po dokładnej i szczegółowej analizie w świetle tego rozumienia dojdziemy do wniosku, że nie ma niczego, co istniałoby zupełnie niezależnie. Inaczej mówiąc, nie ma niczego, do czego można by odnieść pojęcie jaźni, jeśli zanalizować dokładnie znaczenie tego terminu. To, co w powszechnym ludzkim rozumieniu określa się jako jaźń jest wypadkową poglądów, przyzwyczajeń, emocji, pragnień, kultur, itp. i nie istnieje w żadnej konkretnej, niezależnej postaci. W normalnych okolicznościach jaźń działa jako czynnik dominujący, tak jakby istniała naprawdę. Jednak pod wpływem wyjątkowej presji mogłaby ulec zupełnej przemianie, lub nawet ulec dezintegracji.
9. Nieskończona Jednia. Wszystkie odniesienia do zjawisk oparte są na sztucznych podziałach. Mimo że podziały te są w praktyce wygodne, to jednak wywołują również uprzedzenia i antagonizmy. Jeśli moglibyśmy powrócić do stanu pierwotnego, w którym nie było sztucznych koncepcji, wówczas nie istniałoby rozróżnienie ani antagonizm pomiędzy jaźnią a nie-jaźnią. Podobnie zanikłyby kwestie narodzin/śmierci (istnienia lub nieistnienia), czystości/nieczystości (kwestie jakości) oraz wzrostu/zmniejszania się (kwestie ilości). Nawet ramy czasu i przestrzeni utraciłyby znaczenie. Byłaby to nieskończona jednia obejmująca wszystkie rzeczy obecne w jakimkolwiek czasie i przestrzeni, w jakimkolwiek stanie i sferze.
10. Pierwotna Czystość. Taka jest nieskończona jednia, choć nie tak jest rozumiana. Wewnątrz nieskończonej jedni nie istnieją sztuczne podziały na to co właściwe i niewłaściwe, dobre i złe, czyste i nieczyste. Ten stan przekroczenia podziałów nazywa się pierwotną czystością aby wskazać na brak uprzedzeń i preferencji stworzonych przez ludzi.
W oparciu o dziesięć głównych koncepcji opisanych powyżej Dharma naucza co następuje.
Po dokładnym zrozumieniu niestałości/nietrwałości okazałoby się, że jaźń faktycznie nie istnieje. Warunkowe powstawanie i brak jaźni nierozłącznie reprezentują prawdę: powstawanie w wyniku nagromadzonych uwarunkowań powoduje, że niemożliwe jest istnienie absolutnie niezależnej jaźni; jeżeli zaś nie ma jaźni, to wszystko jest jedynie wynikiem sumy uwarunkowań. Oparte na złudzeniach lgnięcie jaźni wytwarza karmę, która wplątuje człowieka w pełną cierpienia, niekończącą się transmigrację. Jedynie poprzez dokładne zrozumienie, że nie ma jaźni i praktykę odrywania się od niej jest się w stanie stopniowo odzyskiwać jasny umysłu, który postrzega zjawiska takimi, jakimi są naprawdę. W ten sposób można by osiągnąć nieskończoną jednię w pierwotnej czystości. Zrozumienie że wszystkie rzeczy znajdują się w nieskończonej jedni, w sposób naturalny stanie się źródłem głębokiej, bezwarunkowej troski i dbałości o wszystko, co istnieje. W konsekwencji usiłowanie przebudzenia wszystkich istot ku tej samej pełni oświecenia stanie się głównym celem życia, a wszystkie wysiłki będą podejmowane na rzecz tej niekończącej się służby zbawienia.
II. Zasady praktyki
Praktyki buddyjskie są działaniami, w które człowiek się angażuje, aby stopniowo uczyć się, jak ograniczać przywiązania i uwikłania w więzy tego świata oparte na różnego rodzaju lgnięciach. W ten sposób można w końcu przybliżyć się do nieskończonej jedni w pierwotnej czystości. Podstawowe zasady wspólne wszystkim buddyjskim praktykom można opisać w następujący sposób.
A) Z punktu widzenia praktykującego: otwarcie się i brak przywiązania
Główna zasada wszystkich praktyk Dharmy składa się z otwarcia się i braku przywiązania, które są ze sobą nierozerwalnie złączone. Brak przywiązania oznacza naukę pozbywania się różnorakich przywiązań. Otwarcie się oznacza ćwiczenie się w powiększaniu zakresu widzenia i poszerzaniu umysłu. Bez pozbycia się lgnięcia nie może być pełnego otwarcia. Dopiero po odrzuceniu wyrobionych poglądów i rezygnacji ze skupiania się na szczegółach można próbować zrozumieć wszystkie rodzaje możliwości i wyborów i w ten sposób powiększać zasób wiedzy i krąg spraw, które uznaje się za ważne. Tylko dzięki praktyce obserwacji i rozważania spraw z wielu punktów widzenia jak i w sposób generalny można uświadomić sobie błędy we własnych poglądach i postawach, a następnie poprawiać je i uwalniać się od stronniczości i ograniczenia umysłu. Zatem otwarcie się i brak przywiązania są wzajemnie od siebie zależne i stanowią dwie strony użytecznego narzędzia.
Dzięki tym dwu aspektom można zdać sobie sprawę z wagi każdej praktyki Dharmy. Na przykład rytuały pokutne zdają się podkreślać brak przywiązania, jednakże zawarty w nich zakres pokuty jest otwarty i niczym nieograniczony. Cztery Nieskończone Umysły wydają się podkreślać otwarcie; są one jednak oparte na braku przywiązania do jaźni i mogą być w pełni osiągnięte tylko poprzez zupełne wyrzeczenie się spokoju umysłu. Każdy rodzaj jałmużny zawiera w sobie w sposób naturalny jednoczesną praktykę Otwarcia i Braku Przywiązania.
Praktyki Braku Przywiązania nie należy mylić z przywiązaniem do nicości, czy nie zajmowaniem stanowiska. Podobnie Brak Formy oznacza brak przywiązania do konwenansów i wyglądu, a nie przywiązanie do braku konwenansów czy wyglądu. Kwestie te należy wyraźnie rozróżniać, aby nie popaść w zwodnicze przywiązanie do próżni czy nicości.
B) Z punktu widzenia realizacji: Wszechobejmowanie
Ostatecznym celem praktyk buddyjskich jest osiągnięcie nieskończonej jedni, która jest czysta w swej naturze. Dlatego wszelkie praktyki Dharmy nie powinny pozostawać wewnątrz sztucznych granic, lecz zostać zuniwersalizowane poprzez całościową perspektywę nieskończonej jedni. Z tego punktu widzenia Wszechobejmowanie jest zasadą fundamentalną. We Wszechobejmowaniu idealnie współbrzmią Otwarcie i Brak Przywiązania.
C) Z perspektywy głębi zaangażowania: Zjednoczenie bez Niespójności
Stopień zaangażowania praktykującego wyraźnie wpływa na głębokość realizacji. Autentyczne wysiłki w celu osiągnięcia oświecenia wymagają całkowitego zaangażowania. Na całkowite zaangażowanie składa się spójność zachowań umysłowych, cielesnych i werbalnych, spójność sposobu życia i praktyk, zjednoczenie interakcji pomiędzy ciałem i umysłem oraz zjednoczenie relacji pomiędzy działaniami umysłowymi i duchowymi. Z tej perspektywy główną zasadą jest Zjednoczenie bez Niespójności.
III. Rodzaje praktyk
Praktyki buddyjskie cechuje barwna różnorodność. Jednakże w odniesieniu do ich podstawowych stylów można wyróżnić dwa główne typy: uzdrawiający oraz harmonizujący.
Nauki buddyjskie upowszechnia się poprzez system teorii. Zatem rozróżnienia pomiędzy cierpieniem a przyjemnością, złudzeniem a oświeceniem, tym co właściwe a tym co niewłaściwe, dobrem a złem są używane, aby prowadzić ludzi. Celem nauk buddyjskich jest pokazanie ludziom, jak podążać właściwą drogą do oświecenia, aby stopniowo mogli uwalniać się od cierpienia, którego korzeniem jest zło i złe uczynki, a w końcu cieszyć się czystą, wolną od cierpienia radością. Ponadto, większość praktykujących uczy się uwalniania się z głęboko ukrytych pułapek uwikłania; zatem stosowane przez nich praktyki mają działanie uzdrawiające. Zwykli ludzie, na przykład, są przyzwyczajeni do myślenia i postępowania na sposób tego świata; zatem potrzebują ćwiczyć się w dostrzeganiu nietrwałości, praktykować wyrzeczenia i jałmużny, aby uleczyć swoje uprzedzenia, złe przyzwyczajenia i skąpstwo.
Celem praktyk Dharmy jest osiągnięcie nieskończonej jedni. Czy jednak stosowanie wyłącznie metod uzdrawiających nie uczyni dla praktykującego niemożliwym wyjścia poza dualistyczne nastawienie oraz połączenie się z nieskończoną jednią? Faktycznie, niektórzy praktykujący mogą przywiązać się do pojęć i sformułowań nauk buddyjskich i wpaść w pułapkę innego rodzaju. Na przykład praktykujący trzymający się kurczowo idei wyrzeczenia i czystych sili (tj. sposobów postępowania) może wpaść w pychę, która pozbawi go pokory i umiejętności traktowania innych jako równych sobie; w konsekwencji nie będzie mógł zadawać się ze zwykłymi ludźmi aby prowadzić ich w stronę drogi wyzwolenia. Jednakże po prawidłowym zrozumieniu nauk buddyjskich praktyki uzdrawiające zostałyby stopniowo oczyszczone wraz z odejściem od złych przyzwyczajeń i tendencji do lgnięcia. W rezultacie zarówno lek jak i choroba stopniowo i równolegle przekształciłyby się w nie-dualizm.
Istnieje jeszcze jeden główny typ praktyk buddyjskich, który reprezentuje postawę harmonizacji. Pozwala on uniknąć zbytniego skupiania się na aspekcie uzdrawiającym, a bardziej dojrzałym praktykującym umożliwia w sposób bezpośredni praktykowanie zbliżania się do nieskończonej jedni. Za przykłady mogą tu służyć prowadzące do oświecenia metody Szkół Chan (Zen), które nie odwołują się do żadnych teorii, Dziesięć Mistycznych Bram Hua Yan (Avatamsaka) analizowane z perspektywy całości Dharmadhatu[1][1], oraz Sześć Porównań Diamentowej Sutry opartych na wspaniałym, zbudowanym z sylogizmów przedstawieniu Sunyata.
Praktyki harmonizujące jako świadome ograniczeń postaw dualistycznych przekraczają je. Ponadto dążą do objęcia wszystkiego umysłem, który jest w swej naturze nieskończony, dzięki czemu fragmentaryczne kalkulacje nie są już dla nich przeszkodą. Nie prowadzi to do wpadnięcia w kręgi ludzi występnych, lecz raczej do poświęcenia się służbie zbawienia wypływającego z troski powodowanej poczuciem bycia w jedności. W rezultacie poświęcenie wolne jest od narzekań, a służba nie ma końca i jest równa wobec wszystkich.
Bardziej zaawansowane praktyki buddyjskich Tantr opisywane są czasami jako zwalczanie trucizny za pomocą trucizny; zatem można by odnieść wrażenie, że należą do praktyk uzdrawiających. Jednak po dokładnej analizie okazują się treningiem wyzwolenia wewnątrz bagna. Ponadto sublimacja i transformacja osiągnięta dzięki tantrycznym wizualizacjom musi być oparta na postawie harmonizacji. Dlatego należy zaliczyć je do praktyk harmonizujących.
IV. Główne elementy praktyki
Podstawowe praktyki buddyjskie można w skrócie sklasyfikować i opisać w następujący sposób.
A) Recytacja
Powtarzanie świętych imion Buddów i Bodhisattwów oraz ich mantr, recytowanie Sutr, Sastr (traktatów) i błogosławieństw, intonowanie i śpiewanie świętych melodii.
B) Oddawanie czci
Ukłony ze złożonymi dłońmi, leżenie twarzą ku ziemi, pokłony na klęczkach oddawane w akcie skruchy.
C) Jałmużna
Składanie ofiar i łożenie na Buddów, Bodhisattwów, buddyjskie nauki jak również na nauczycieli i praktykujących, wydawanie buddyjskich nauk w celu nieodpłatnej dystrybucji, wyjaśnianie znaczenia buddyjskich nauk, zalecanie szczerych praktyk, angażowanie się w służbę charytatywną pomocy biednym i potrzebującym, pomaganie ludziom starym, słabym i niepełnosprawnym, uwalnianie istot żywych, dawanie pożywienia, angażowanie się we wszelkiego rodzaju zbiórki funduszy i służby charytatywne, itp.
D) Właściwe postępowanie
Należy stosować się w największym możliwym stopniu do reguł postępowania, którym ślubowało się wierność, w zgodzie ze swoją funkcją i sytuacją. Zwykle przyjmuje się pięć głównych reguł: zakaz zabijania, zakaz kradzieży, zakaz rozwiązłości seksualnej, zakaz kłamania i zakaz picia alkoholu.
E) Tolerancja
Szanowanie harmonii, pozostawanie w pokorze, cierpliwości i ustępliwości, znoszenie sprzeciwu, stała postawa tolerancji i przebaczenia, traktowanie wszystkich istot z równym szacunkiem.
F) Medytacja
Praktykowanie skupienia, obserwacji i wizualizacji, tj. wszystkich rodzajów medytacji.
G) Pielgrzymki
Odwiedzanie świętych miejsc lub nauczycieli buddyjskich.
H) Odosobnienie
Krótkoterminowe stosowanie się do specjalnej diety i zasad postępowania, weekendowe praktyki w samotności lub długoterminowe pozostawanie w odosobnieniu. Zachowanie milczenia, pozostawanie w wyznaczonym miejscu i powstrzymanie się od komunikacji ze światem zewnętrznym – tylko stosowanie praktyk Dharmy.
O wszystkich powyższych praktykach często wspomina się w moich pracach. Bardziej szczegółowe omówienia można znaleźć w następujących z moich prac:
1. Paths to the Lotus Pond
2. The Buddhist Practice of Chanting Amitabha
3. A Golden Ring
4. ...
metody11