Stochowa Zofia - Numery mówią - Wspomnienia więźniów KL Auschwitz.pdf - Żydzi - morobobek

O CD

WSPOMNIENIA

WIĘŹNIÓW

KL AUSCHWITZ

Wydawnictwo „Slqsk"

Wyboru wspomnień dokonali: Jan Przewlocki

Tadeusz Sobolewicz Aleksander Widera

Opracowała: Zofia Stochowa

Obwolutą i okładkę projektował: Henryk Bzd-ok

ISBN 83-216-0164-2

MIMIKA B1BU0TKM PU8ŁICZM w Zabrzu

ZN. KLAS. 3H\

NR 1NW.

SPIS TREŚCI

Przedmowa — Tadeusz Sobolewicz.......... 7

Wstęp — Kazimierz Smoleń............ 11

Oni byli pierwsi — Eugeniusz Cyba......... 19

Rok 1940 w oświęcimskim obozie zagłady — Jerzy Pozimski ... 24

Garść wspomnień więźnia K.L Auschwitz — Władysław Plaskura . 75

„Noc Wiejowskiego" — Artur Krzetuski........ 83

Więźniarskiej doli trzy rozdziały — Tadeusz Sobolewicz .... 86

Z Montelupich do Oświęcimia — Kazimierz Tymiński..... 103

Stehbunker — Ryszard Kordek........... 112

Moje skrzypce — Franciszek Stryj........ . 124

Obozowe wspomnienia matki — Jadwiga Zasępa...... 142

Za drutami Brzezinki — Helena Wlodarska....... 166

Nigdy tego nie zapomnę — Aleksander Widera...... 176

To nie może się powtórzyć — Róża Jeleń-Chroń...... 206

Nasza ucieczka — Aleksander Martyniec........ 224

Oświęcim—Natzweiler—Ravensbriick—Oranienburg — Janina Smutek 230

Tylko nielicznym to się udało — Stanisława Gąskowa . . .

. 235

Ewakuacja — Włodzimierz Borkowski......... 242

PRZEDMOWA

Według ustaleń Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce można

stwierdzić, że w okresie rządów Hitlera — a więc od r. 1933 do 1945 —

działało w Europie co najmniej 11 500 obozów, podobozów, więzień, gett i

obozów jenieckich, w tym na samych ziemiach polskich istniało około 3890. W

obozach tych osadzano obywateli z 30 różnych krajów europejskich i

pozaeuropejskich.

W systemie hitlerowskiego ludobójstwa zorganizowano na ziemiach polskich dwa

największe koncentracyjne obozy zagłady: Oświęcim-Brzezinka i Lublin-

Majdanek. Oświęcim utworzono początkowo jako centralny obóz koncentracyjny

dla ludności polskiej z Polski południowej i ze Śląska. Jako pierwszych

osadzono tam w czerwcu 1940 r. Polaków — więźniów politycznych z Tarnowa,

Wiśnicza, Katowic i Sosnowca. Przemoc, gwałt i terror, jakie zapanowały od

pierwszych dni okupacji hitlerowskiej w Polsce, spotkały się z gwałtownym

sprzeciwem i oporem znacznej części społeczeństwa polskiego. Pierwsze

podziemne organizacje ruchu oporu, powstające na terenie tzw. Generalnego

Gubernatorstwa i na terenie ziem przyłączonych do Rzeszy, a więc Śląska,

Wielkopolski i Pomorza, oparły swą działalność przede wszystkim na kadrze

byłych wojskowych — uczestników obronnej wojny w r. 1939 — włączając w

konspiracyjny nurt walki 0 przywrócenie Polsce niepodległości wszystkie

żywotne siły narodu. Na Śląsku i w Zagłębiu, ziemiach zahartowanych w walce

0 polskość w poprzednich okresach historycznych, działało kilka

konspiracyjnych organizacji, m.in. ,,Ku Wolności" (później Polski Związek

Wolności), TON (Tajna Organizacja Niepodległościowa), OZNP (Obóz

Zjednoczenia Narodu Polskiego), POP (Polska Organizacja Partyzancka), ZWZ

(Związek Walki Zbrojnej, później AK) i GL PPS, a potem, od 1942 r. PPR

(łącząca Związek Patriotów Śląskich i Przyjaciół Związku Radzieckiego),

ponadto w samym Zagłębiu „Orzeł Biały". Członkowie tych organizacji,

działając z wielkim zapałem i ofiarnością (gromadzenie broni, tajna prasa

sabotaże etc.) w szczególnie trudnych warunkach, nie mieli jednak często

dostatecznego doświadczenia w pracy konspiracyjnej i w wielu

przypadkach — na skutek działań represyjnych szeroko

rozwiniętego systemu policyjnego okupanta, a zwłaszcza sieci

konfidentów Gestapo — dostawali się do więzień i obozów.

Przekonującym dowodem patriotyzmu Ślązaków był ich liczny udział w tych

organizacjach', a fakt, że tylko w grudniu 1940 r. okupant aresztował

przeszło 400 członków katowickiej grupy PZW i POP, sam mówi za siebie.

Wielu, bardzo wielu Ślązaków i mieszkańców Zagłębia znalazło się w obozach

koncentracyjnych, w tym znaczna ich część w największym obozie zagłady — w

Oświęcimiu-Brzezince.

Nie wszyscy wrócili, większość zamordowano. Wymowa ogólnej "statystyki jest

jednoznaczna: przez hitlerowskie obozy przeszło około 18 milionów więźniów i

jeńców wojennych, a zginęło co najmniej 11 milionów, tzn. 61% ogółu.

W obozach i ośrodkach zagłady położonych tylko na ziemiach polskich, a

zwłaszcza w Oświęcimiu-Brzezince, Majdanku, Stuttho-fie, Gross-Rosen,

Treblince, Bełżcu i Sobiborze, na ogólną liczbę 7 330 000 więźniów

wymordowano 6 425 000, tzn. 88%. ' Nasuwa się więc pytanie — kto wobec

tego przeżył? Odpowiedź historyków brzmi: na każdych 100 więźniów deportowa-

, nych do hitlerowskich obozów tylko 10 doczekało końca II wojny

światowej, z czego zaledwie 5 osób żyło w dwadzieścia lat po

wyzwoleniu.

A ilu żyje dzisiaj, 35 lat po wyzwoleniu? Trudno na to do-Uładnie

odpowiedzieć. Trudno ująć w cyfry statystyczne tych wszystkich Ślązaków i

mieszkańców Zagłębia, którzy doczekają kolejnej rocznicy oswobodzenia z

obozu. Zbyt szybko umierają.

Znacznie wcześniej niż ich rówieśnicy nie dotknięci potworną chorobą

obozową. Wystarczy sięgnąć pamięcią 30 lat wstecz, kiedy żyli i działali,

już po wojnie, w środowisku byłych więźniów na Śląsku S. Nogaj, S.

Pawliczek, J. Kwietniewski, A. Cieślik, W. Szczypa, W. Kolonko i wielu

innych, długoletnich więźniów Oświęcimia czy Mauthausen.

Mając na uwadze te fakty, środowisko byłych więźniów politycznych obozu

koncentracyjnego w Oświęcimiu, które od r. 1949 skupia się wokół Zarządu

Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Katowicach (do r.

1949 w Polskim Związku Byłych Więźniów Politycznych), postanowiło uratować

garść wspomnień z tych czasów pogardy, aby przyszłe pokolenia Polaków,

żyjące na Śląsku i w Zagłębiu, nie zapomniały o gorzkiej lekcji historii

swego kraju, o ofiarnej, bohaterskiej walce o Polskę, jaką musieli stoczyć z

wrogiem ich ojcowie. Różne to są wspomnienia, tak jak różne były koleje losu

poszczególnych więźniów obozu koncentracyjnego. Ale wszystkie mówią <)

jednym — o nieludzkim poniżeniu godności człowieka, o niewypowiedzianych

cierpieniach.

Większość ocalałych więźniów, nie tylko Oświęcimia — czas-, to uczestników

obozowego ruchu oporu — pomimo chorób, a nieraz i kalectwa stanęła po wojnie

wraz z innymi do trudnej pracy nad odbudową zniszczonego kraju. Wielu z nich

to ludzie, którzy obok ogromnego zaangażowania w pracy zawodowej należeli

lub jeszcze należą do czynnych działaczy naszego Związku. Wśród nich warto

przypomnieć takich działaczy, jak: R. Stachoń, J. Mi-kusz, S. Nowak, J.

Gałaś, S. Łuniewska, M. Kurcjuszowa, K. Po-piołek, L. Monsiorowski, A.

Sułowski, E. Poliński, J. Kachel, 1. Rokoszny, W. Targalski, A. Widera.

Zbiór niniejszych wspomnień jest przypomnieniem, losów więźniów

oświęcimskiego obozu koncentracyjnego, którzy na terenie Śląska i Zagłębia

działali, walczyli i pracowali — lub jesz-sze pracują.

Jest to równocześnie jeszcze jednO^świadectwo prawdy o zbrodniach, które nie

mogą się przedawnić, kolejna próba ostrzeżenia tych, którym się wydaje, że

świadkowie — nie pamiętają. Ręka sprawiedliwości powinna dosięgnąć

wszystkich obozowych katów.

W 35 rocznicą oswobodzenia oświęcimskiego obozu zagłady przedstawiciele

środowiska byłych więźniów politycznych tego obozu poświęcają niniejszą

pracę tym, co tam męczeńsko zginęli.

Tadeusz Sobolewicz

przewodniczący

Wojewódzkiej Komisji Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień

i Obozów Koncentracyjnych przy ZW ZBoWiD-u w Katowicach

WSTĘP

Hitlerowcy, wkraczając do polskich miast, opuszczonych już przez naszych

żołnierzy, nie spodziewali się żadnego niebezpieczeństwa ze strony ludności,

która — jak twierdzili —- czekała na oswobodzenie. Zaskoczył ich zatem opór

patriotów polskich na Śląsku, powstańców oraz młodzieży. Ta młodzież śląska,

która przed dwudziestu laty, jeszcze w kolebce będąc, słyszała strzały;

trzech powstań, pragnęła zadokumentować swoją polskość, patriotyczną

postawę. Wierna wpojonym przez ojców i matki za-1 sadom — „nie rzucim ziemi,

skąd nasz ród", broniła bohatersko polskiej ziemi śląskiej z budynków hali

targowej w Chorzowie; /, gmachu teatru w Katowicach, ginęła w parku

Kościuszki, pada-1 la rozstrzeliwana na boisku sportowym w Załężu. Walczyła

obok swych ojców powstańców, jakby chcąc w ten sposób udowodnić historyczną

ciągłość polskości Śląska. Tragiczne to były chwile, po których mogły

nastąpić dni zwątpienia.

Tak się jednak nie stało. Nie zamilkły strzały broniących się żołnierzy

polskich na Westerplatte, opierała się jeszcze przeważającym siłom wroga

twierdza w Modlinie, broniła się bohatersko Warszawa, a już na Śląsku

kiełkowały zapewne pierwsze myśli o zorganizowaniu ruchu oporu przeciwko

znienawidzonemu najeźdźcy. Nie był to ruch ujednolicony i na pewno nie

posiadał jeszcze dostatecznych form organizacyjnych.

Nowe nadeszły czasy, odmiennie działał wróg, trzeba było inaczej z nim

walczyć. Nie można się było oprzeć na formach tworzonych przez powstańców po

pierwszej wojnie światowej. Warunki wymagały o wiele głębszej działalności

konspiracyjnej,

111

której nie wykryłyby wyspecjalizowane oddziały hitlerowskiej tajnej policji

państwowej, osławionej Geheime Staatspolizei. Ludność polską, a w

szczególności młodzież śledziła pajęcza sieć

hitlerowskich agentów.

Gdy po skonfiskowaniu radioodbiorników Polacy pozbawieni zostali wiadomości

podawanych przez radiostacje alianckie, podziemne organizacje prowadziły

nasłuch, drukując i kolportując nielegalnie otrzymane tą drogą wiadomości w

postaci pierwszych gazetek — „Zryw" i „Świt". Jedną z nich, mającą format

pocztówki, wydawano w formie fotokopii, co ułatwiało jej rozpowszechnianie,

a także — jeśli to się okazało konieczne----ukrycie

lub zniszczenie.

Polska ludność Śląska, mimo złych warunków materialnych, w jakich się

znalazła (większość Polaków zwolniono z pracy i skazano na pobieranie

zasiłku dla bezrobotnych), przekazywała przez konspiracyjnych kolporterów

datki na działalność przeciwko

okupantowi.

Chociaż tajne organizacje polskie (Polska Organizacja Partyzancka, Siły

Zbrojne Polskie) skupiały przede wszystkim młodzież, wielu działaczy okresu

międzywojennego służyło młodym swą radą i doświadczeniem, podtrzymując w

nich patriotyczny zapał do walki z hitlerowcami. Fakt ten jest tym bardziej

godny odnotowania, że w opracowanej jeszcze przed wybuchem wojny specjalnej

książce gończej, tzw. Sonderfahndungsbuch, umieszczono około 1300 nazwisk

działaczy plebiscytowych, byłych uczestników powstań śląskich, członków

organizacji polskich (harcerstwa, Sokoła itp.), jak również księży.

Uwięziono ich w ogromnej większości natychmiast po wkroczeniu do Polski,

innych aresztowano sukcesywnie aż do połowy 1940 r.

Szczególnie terrorystyczną działalność prowadziły grupy operacyjne

hitlerowskiej policji bezpieczeństwa. Znane są okrucieństwa hitlerowskie

popełnione na Polakach ze Śląska, aresztowanych i osadzonych w obozach

zbiorczych (Nieborczyce, Sośnica,

Skrochowice pod Opawą).

Ślązaków osadzano we wszystkich więzieniach rejencji katowickiej, w

Katowicach, Lublińcu, Tarnowskich Górach, Chorzowie, Rybniku, Bielsku,

Cieszynie, Pszczynie, Mikołowie, Bytomiu, Będzinie, Żywcu. Wielu

działaczy polskich ze Śląska wysyłali

hitlerowcy już wówczas do obozów koncentracyjnych w III Rzeszy. Wszystkie

więzienia na terenie rejencji katowickiej były przepełnione, przekraczając

często 2-, a nawet 3-krotnie normalną pojemność.

Wskutek alarmujących raportów funkcjonariuszy zarządzających tymi

więzieniami hitlerowcy liczyli się z koniecznością zbudowania nowych więzień

policyjnych w Katowicach i Chorzowie lub w Świętochłowicach i Sosnowcu.

W jednym z pism (z dnia 20 marca 1940 r.) prezydent rejen-< ji katowickiej

Springorum pisał: „Przypuszczam, że wśród więźniów policyjnych jest wiele

osób skierowanych na polecenie Taj-r-j Policji Państwowej, których trzeba

traktować jako więźniów eweneyjnych. Wiadomo mi, że tutejsza

placówka Policji iństwowej zabiega od dłuższego czasu o to, aby więźniów

skiero-anych przez nią do tutejszych więzień przenieść możliwie jak

ijszybciej do obozu koncentracyjnego. Warunkiem do tego jest jednak zawsze

odpowiednie skierowanie ze strony Głównego Urzędu Bezpieczeństwa

Rzeszy w Berlinie. Niezależnie od tamtejszego pisma porozumiewałem się

wielokrotnie z tutejszą placówką Policji Państwowej w celu jak najszybszego

odtransportowania tutejszych więźniów prewencyjnych do przeznaczonych dla

nich obozów koncentracyjnych, musiałem się jednak przekonać, że w

chwili obecnej realizacji tego życzenia przeszkadzają poważne trudności

techniczne. Przypuszczam jednak, że niebawem będzie można wydawać pospieszne

decyzje o kierowaniu więźniów prewencyjnych do obozów koncentracyjnych

także w rejencji katowickiej, co spowoduje poważne odciążenie tutejszych

więzień." * Pod koniec marca 1940 r. zorganizowano w Sosnowcu przy ul. 1

Maja (w halach fabryki Schóna) obóz przejściowy (Durch-t/iingslager), do

którego zwożono transportami samochodowymi Sl.jzaków z wymienionych już

więzień sądowych i policyjnych. Hala, w której mieścił się obóz, była

rozgrodzona drutem kolczastym na trzy odcinki. Więźniowie leżeli na wspólnej

pry-i /,y-podium, zasłanej słomą. Dowódcą załogi tego obozu (SS Son-

ilrrkommando Sosnowitz) był SS Sturmbannfiihrer Rudolph, . i

kierownikiem SS, Untersturmfuhrer Gruner.

* Alfred Konieczny: Uwagi o początkach obozu koncentracyjnego Oświęcimiu,

„Zeszyty Oświęcimskie" 1970, nr 12, s. 18.

Przyjęcie do obozu poprzedzało tzw. Begriissung (powitanie J< ¦ Polegało ono

na tym, że około 15 strażników biło równocześnie każdego więźnia. Po tym

„powitaniu" każdy więzień był posiniaczony na całym ciele, nie wyłączając

twarzy.

Pierwszą dobę spędzali pobici więźniowie leżąc na brzuchu na betonowej

podłodze, bez prawa poruszania się. Następnego I dnia przepędzano ich na

pryczę-podium, gdzie również musieli I leżeć cały czas na brzuchu. Zakazane

były wszelkie rozmowy; a więźnia, którego szept dosłyszany został przez

strażnika, karano wykonywaniem wyczerpujących ćwiczeń (podskoki w

przysiadzie), bijąc go kolbą karabinu lub kopiąc.

W dniach przywożenia nowych transportów Polaków z różnych więzień Śląska

konwojujący gestapowcy wpadali do hali i maltretowali więźniów, zmuszając

ich do czołgania się i wykonywania przysiadów, kopiąc ich i bijąc pejczami.

W dniu 22 czerwca 1940 r. z obozu przejściowego w Sosnowcu wysłano część

więźniów do istniejącego już obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Następnie,

w kilkudniowych odstępach aż do 6 lipca, wywieziono pozostałych więźniów,

osadzając ich również w obozie oświęcimskim. Otrzymali oni numery od 1072 do

1342. W sosnowieckim obozie pozostało jedynie kilku Żydów i sądzić należy,

że uległ on likwidacji.

Stosunkowo obszerna wzmianka o sytuacji Polaków na Śląsku w pierwszych

miesiącach po zakończeniu w Polsce działań wojennych we wrześniu 1939 r., a

więc do czerwca 1940 r., podyktowana jest następującymi względami:

— przedstawione fakty świadczą niezbicie o patriotycznej postawie

całego społeczeństwa śląskiego, a w szczególności młodzieży;

— masowe aresztowania i mordowanie Polaków na Śląsku miało charakter

zarówno terrorystyczny, jak i eksterminacyjny.

Nawiązując do bogatej korespondencji hitlerowskiej w sprawie rozładowania

przepełnionych więzień na Śląsku, trzeba zwrócić igę przede wszystkim na te

pisma władz hitlerowskich, w któ-

uwa

rych zapowiada się zlikwidowanie ówczesnego stanu przez utworzenie nowego

obozu koncentracyjnego.

Pierwszą taką wzmiankę znajdujemy w uwadze zamieszczonej w piśmie majora

Overbecka, dowódcy żandarmerii rejencji katowickiej z dnia 20 listopada 1939

r., a wynika z niej, że „bę-/ dzie na początku stycznia 1940 r. uruchomiony

obóz". * Sama uwaga pochodzi z 18 grudnia 1939 r.

Pozwoliło to przypuszczalnie majorowi Overbeckowi zredagować pismo okólne z

dnia 28 grudnia 1939 r., w którym następująco informuje podległe mu placówki

żandarmerii: „W ostatnim okresie skarżono się na to, że z powodu

przepełnienia więzień przekazywanie aresztowanych osób było związane z

kłopotami. W związku z tym informuję, iż stosownie do złożonego mi

zapewnienia ma powstać po Nowym Roku specjalny obóz dla odciążenia więzień."

Również szef Głównego Urzędu SS (SS-Hauptamt) w piśmie dnia 25 stycznia 1940

r. zawiadamia Reichsfuhrera SS, Heinri-iha Himmlera, że według meldunku SS-

Gruppenfuhrera Ericha 'on dem Bach-Zelewskiego \wyższy dowódca SS i

policji we Wrocławiu): t„... wkrótce obok Oświęcimia zostanie

urządzony obóz, który jest pomyślany jako rodzaj państwowego obozu

koncentracyjnego". **

Powyższa decyzja miała najprawdopodobniej ścisły związek przyczynowy z

zawiadomieniem, wysłanym 21 lutego 1940 r. do Himmlera przez SS-Oberfilhrera

Gliicksa, o inspekcji na terenie dawnych polskich koszar w Oświęcimiu, które

— po wykonaniu w nich pewnych robót budowlanych — będą się nadawały na obóz

kwarantanny, jeśli zalecone przez szefa policji bezpieczeń-twa pertraktacje

w sprawie odstąpienia tego obiektu przez Wehr-mncht dobiegną końca.

Szef sztabu Nadodcinka SS Południowy Wschód, SS-Brigade-litlirer Rauter,

depeszą z 8 kwietnia 1940 r. zawiadomił prezy-dtuta rejencji w Katowicach,

że SS-Gruppenfuhrer von dem Mach-Zelewski kazał poinformować, iż generał

lotnictwa Halm wyraził ostatecznie zgodę na wydzierżawienie obozowi terenu

byłych koszar polskich w Oświęcimiu.

Warszawa 1977, .. H.

W dziesięć dni później (18—19 kwietnia 1940 r.) przebywała w Oświęcimiu

kolejna komisja, której przewodniczył kierownik obozu koncentracyjnego w

Sachsenhausen, Rudolf Hoss. Członkowie komisji spotkali się we Wrocławiu z

inspektorem policji

bezpieczeństwa ii służby bezpieczeństwa, SS-Oberfilhrerem Arpa-dem

Wigandem, zapoznając się z jego projektem zorganizowania w Oświęcimiu

przejściowego obozu kwarantanny dla więźniów polskich przed skierowaniem

ich do obozów koncentracyjnych,

i zlokalizowanych na terenie III Rzeszy.

Treść meldunku z przeprowadzonej inspekcji, jak i konieczność rozładowania

przepełnionych więzień na Śląsku spowodowały wydanie przez Himmlera rozkazu

(27 kwietnia 1940 r.) założenia w Oświęcimiu obozu koncentracyjnego, którego

Stochowa Zofia - Numery mówią - Wspomnienia więźniów KL Auschwitz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: