Nie my�l, �e jestem szalony, Eliot - wielu ma dziwaczniejsze uprzedzenia. Dlaczego nie �miejesz si� z dziadka Olivera, kt�ry nie chce je�dzi� motocyklem? Je�li nie lubi� tego przekl�tego metra, to moja rzecz - jako� szybciej dotarli�my tu taks�wk�. Gdyby�my jechali metrem, musieliby�my wchodzi� na wzg�rze z Park Street. Wiem, �e sta�em si� bardziej nerwowy od naszego ubieg�orocznego spotkania, ale nie potrzebowa�e� anga�owa� w to kliniki. B�g jeden wie, jak jestem szcz�liwy, �e w og�le pozosta�em przy zdrowych zmys�ach. Dlaczego a� tak? Nigdy nie by�e� tak ciekawski... Ale c�, je�li tak pragniesz o tym us�ysze�, to chyba nic nie stoi na przeszkodzie. Chyba jestem ci to winien, gdy� pisa�e� do mnie jak zasmucony ojciec, gdy us�ysza�e�, �e zerwa�em z Klubem Artyst�w i trzymam si� z dala od Pickmana. Teraz gdy znikn��, wpad�em raz do klubu na chwil�, ale moje nerwy nie s� ju� takie jak dawniej... Nie, nie wiem co si� sta�o z Pickmanem i nie chc� nawet zgadywa�. Mo�esz podejrzewa�, �e co� ukrywam, skoro go porzuci�em. Ja jednak zwyczajnie nie chc� my�le� o tym, co si� z nim sta�o. Niech sobie policja wyszukuje co chce - nie jest tego wiele s�dz�c z faktu, �e dot�d nie wiedz� o mieszkaniu w starym North End, kt�re wynajmowa� pod nazwiskiem Peters. Nie jestem pewien czy bym tam trafi� - zreszt� nie s�dz� �ebym pr�bowa�, nawet w bia�y dzie�. Tak, wiem, albo raczej obawiam si�, �e wiem dlaczego utrzymywa� t� garsonier�. Doszed�em do tego. My�l�, �e sam zrozumiesz, zanim ci wyja�ni�, dlaczego nie powiedzia�em o tym policji. Za��daliby abym ich tam zaprowadzi�, jednak nawet gdybym odnalaz� drog�, nie odwa�y�bym sie tam ponownie zapu�ci�. Tam by�o co� - a teraz nie mog� je�dzi� metrem (prosz� bardzo, mo�esz si� z tego �mia�) i nigdy ju� nie zejd� do piwnicy. Wiesz, �e nie odwr�ci�em si� od Pickmana z powodu jakiej� g�upiej b�ahostki, jak uczyni�y to te stare zgredy w rodzaju doktora Reida, Joe Minota lub Roswortha. Chorobliwa sztuka mnie nie przera�a, a gdy kto� by� geniuszem, honorem by�o go zna� bezwzgl�du na to, w jakim kierunku sz�a jego tw�rczo��. Boston nigdy nie mia� wi�kszego malarza od Richarda Uptona Pickmana. Powiedzia�em to kiedy� i nadal podtrzymuj�. Co wi�cej, nie odst�pi� od tego ani o cal, po tym jak wystawi� Posi�ek ghoula. To dzie�o, jak zapewne pami�tasz, Minot poci�� no�em. Wiesz, �e si�ga� do najg��bszych tajemnic natury. Ka�dy magazyn zamieszcza� ten obraz na ok�adce nazywaj�c go koszmarem, sabatem czarownic czy te� wizerunkiem diab�a. Lecz powiadam ci: tylko wielki malarz m�g� stworzy� dzie�o zdolne naprawd� przerazi�. Dzieje si� tak dlatego, �e tylko prawdziwy artysta zna dok�adnie anatomi� koszmaru, fizjologi� strachu. Jest w stanie dok�adnie dobra� linie i proporcje, po��czy� je z przetrwa�ymi instynktami lub odziedziczonym pod�wiadomie tkwi�cym w nas przera�eniem i uzyska� w�a�ciwy kontrast barw oraz gr� �wiat�ocienia s�u��ce do poruszenia u�pionego poczucia obco�ci. Nie powiem ci, dlaczego Fuseli naprawd� przejmuje dreszczem, podczas gdy ok�adka zbioru niesamowitych opowie�ci wywo�uje tylko u�miech. Jest co� nieziemskiego w tych facetach, co sprawia, �e s� zdolni tak nas zaabsorbowa�. Dore mia� t� moc. Sime te�. Podobnie Angarola z Chicago. A Pickman mia� j� w stopniu, w jakim nikt nie mia� jej przedtem, ani - pok�adam tak� nadziej� w niebiosach - nikt ju� nie b�dzie mia� po nim. Nie pytaj mnie, co widzieli. Wiesz, w sztuce istnieje r�nica mi�dzy pochodz�cym z natury obrazem �ywych, oddychaj�cych istot czy modeli a sztuczn� podmian�, kt�r� drobni tandeciarze tworz� w swych studiach. C�, powinienem powiedzie�, �e prawdziwy, niesamowity artysta posiada pewien rodzaj wizji, kt�ra zmusza modela do przywo�ania realnych scen z widmowego �wiata, w kt�rym ten pierwszy �yje. W ka�dym razie uda�o mu si� osi�gn�� rezultaty r�ni�ce si� od rezultat�w zwyk�ych malarzy w taki sam spos�b, w jaki osi�gni�cia prawdziwego malarza r�ni� si� od wynik�w rysownik�w z korespondencyjnego kursu rysunku. Gdybym kiedykolwiek widzia� to co widzia� Pickman... ale nie, wol� o tym nawet nie my�le�! No, napijmy si� zanim wejdziemy w to g��biej. Bo�e, nie pozosta�bym przy �yciu, gdybym kiedykolwiek zobaczy� to co widzia� ten cz�owiek - je�li to by� cz�owiek. Przypominasz sobie, �e mocn� stron� Pickmana by�y twarze. Nie wierz�, by ktokolwiek od czas�w Goyi potrafi� w�o�y� w rysy tyle czystego piek�a. Przed Goy� mo�esz cofn�� si� do �redniowiecznych facet�w, kt�rzy wykonali gargulce i chimery na Notre Dame i Mont Saint-Michel. Wierzyli we wszystkie rodzaje istot - a mo�e te� widzieli te wszystkie rodzaje istot; w �redniowieczu dzia�o si� sporo ciekawych rzeczy. Pami�tam, �e kiedy� zapyta�e� Pickmana, na rok przed twoim odej�ciem, gdzie u diab�a znalaz� takie pomys�y i wizje. Czy� nie roze�mia� si� wtedy? Cz�ciowo z powodu tego �miechu opu�ci� go Reid. Reid, wiesz, wtedy w�a�nie zacz�� studiowa� patologi� por�wnawcz� i pe�en by� patetycznych "wewn�trznych materii o znaczeniu biologicznym czy ewolucyjnym", czy "daj�cych objawy fizyczne albo umys�owe". Powiedzia�, �e Pickman odstr�cza go coraz bardziej ka�dego dnia, a w ko�cu zacz�� go po prostu przera�a� - jego rysy i wyraz twarzy pocz�y si� zmienia� w nieludzki spos�b. M�wi� du�o o diecie i twierdzi�, �e Pickman musi by� nienormalny i zdziwacza�y w najwy�szym stopniu. Przypuszczam, �e pisa�e� kied� Reidowi, je�li w og�le korespondowali�cie na ten temat, �e powinien obrazom Pickmana pozwoli� oddzia�ywa� na sw�j uk�ad nerwowy lub wyg�adzi� sw� wyobra�ni�. Sam mu to m�wi�em. Pami�taj jednak, �e nie odsun��em si� od Pickmana z �adnego z podobnych powod�w. Przeciwnie, m�j podziw dla niego wzrasta�, gdy� Posi�ek ghoula by� straszliwym osi�gni�ciem. Jak wiesz, Klub nie wystawi� tego a Muzeum Sztuk Pi�knch nie przyj�o go w darze. Mog� tylko doda�, �e nikt te� nie chcia� tego kupi�, wi�c Pickman trzyma� to w domu, a� do swego znikni�cia. Teraz przechowuje to jego ojciec w Salem - wiesz, �e Pickmanowie pochodz� z patriarch�w Salem, a ich przodka, oskar�onego o czary, powieszono w 1692 roku. Dzwoni�em cz�sto do Pickmana, szczeg�lnie wtedy, gdy zacz��em czyni� notatki do monografii sztuki niesamowitej. Prawdopodobnie to jego dzie�o podda�o mi t� my�l, w ka�dym razie stwierdzi�em, �e jest kopalni� danych i sugestii, gdy przyst�pi�em do rozwijania pomys�u. Pokaza� mi wszystkie swoje prace dotycz�ce tego tematu, w tym pewne rysunki pi�rkiem, za kt�re, jak mi si� wydaje, zosta�by przez wi�kszo�� cz�onk�w klubu wyrzucony bez chwili zastanowienia. Dawno temu sta�em si� jego wyznawc� i s�ucha�em jak uczniak jego wypowiedzi na temat teorii sztuki i spekulacji filozoficznych kwalifikuj�cych go do szpitala dla umys�owo chorych w Denver. S�dy mego bohatera w po��czeniu z faktem, �e ludzie pocz�li stopniowo odsuwa� si� od niego, spowodowa�y, �e wszed� w wielk� za�y�o�� ze mn�. Pewnego wieczoru napomkn��, �e gdybym zamkn�� usta na k��dk� i nie okazywa� zbytniego przewra�liwienia, m�g�by pokaza� mi co� niezwyk�ego - troch� bardziej niezwyk�ego ni� wszystko co mia� w domu. Jego s�owa zapami�ta�em na ca�e �ycie. "Wiesz", powiedzia�, "s� tu rzeczy nie nadaj�ce si� na Newbury Street - rzeczy, dla kt�rych nie ma tu miejsca i w �aden spos�b nie mo�na ich poj��. Moj� misj� jest uchwycenie grania duszy, a nie znajdziesz tego w�r�d parweniuszy przemierzaj�cych sztuczne ulice w sztucznych miastach. To nie Boston - tu nie ma czasu na wspomnienia i niesamowit� nastrojowo��. Gdyby by�y tu jakie� upiory, ob�askawiliby je na s�onych bagnach i w p�ytkich zatoczkach. A ja potrzebuj� ludzkich duch�w - duch�w istot zorganizowanych na tyle wysoko, by by�y zdolne spojrze� w piek�o i zrozumie�, z czym maj� do czynienia. Dla artysty najlepszym miejscem do �cia jest North End. Je�li kto� jest szczerym estet�, odda slumsy na rzecz nagromadzonej tradycji. Bo�e, cz�owieku! Nie widzisz, �e miejsca podobne do tego w istocie �yj� w�asnym �yciem? Pokolenie za pokoleniem �y�o, czu�o i umiera�o. Nie wiesz, �e na Copp's Hill w 1632 roku by� m�yn a po�ow� z obecnych ulic wytyczono ju� w 1650 roku? Mog� pokaza� ci domy, kt�re stoj� ju� dwie�cie pi��dziesi�t lat i d�u�ej. Domy, kt�re by�y �wiadkiem tego, jak budowle znacznie od nich nowocze�niejsze rozpadaj� si� w py�. Co wsp�cze�ni wiedz� o �yciu i si�ach stoj�cych za nimi? Mo�esz nazwa� czarownice z Salem z�udzeniem, ale jestem pewien, �e moja pra-pra-pra-prababka mog�aby ci co� o tym powiedzie�. Powiesili j� na Gallows Hill a Cotton Mather przygl�da� si� temu ze �wi�toszkowatym wyrazem twarzy. Mather, niech go diabli, ba� si�, �e kto� mo�e p�niej rozwali� t� przekl�t� klatk� monotonii - chcia�bym, aby kto� rzuci� zakl�cie na niego albo wyssa� mu ca�� krew w nocy! Mog� pokaza� ci dom, w kt�rym mieszka� i inny, do kt�rego ba� si� wej�� mimo swych wszystkich �mia�ych wypowiedzi. Wiedzia� o rzeczach, kt�rych nigdy nie odwa�y� si� umie�ci� w swych g�upich Magnaliach czy dziecinnych Cudach Niewidzialnego �wiata. Wiesz, �e ca�y North End mia� kiedy� system tuneli, kt�ry pozwala� niekt�rym ludziom na utrzymywanie ��czno�ci z innymi domami, cmentarzem i morzem? Niech si� ludziska krz�taj� na powierzchni - tam, w dole, rzeczy bieg�y swoj� drog� ka�dego dnia, rzeczy, kt�rych ci na g�rze nie mogli dosi�gn��. Cz�owieku, mog� ci wskaza� ponad dziesi�� dom�w zbudowanych przed 1700 rokiem i jestem pewien, �e przynajmniej w o�miu z nich odnalaz�by� co� niezwyk�ego w piwnicach. Nie min�� miesi�c, odk�d mog�e� przeczyta� o robotniku, kt�ry odkry� ceglane �uki i studnie prowadz�ce donik�d w takim czy innym, starym domostwie - mo�esz zobaczy� jedno z takich miejsc w pobli�u Henchman Street, odkryte w ostatnim roku. By�y czarownice i to co przywo�ywa�y ich zakl�cia; piraci i to co przywozili z m�rz; przemytnicy, korsarze i wszystko to co przemycali z dalekich m�rz - powiadam ci, ludzie wiedzieli jak �y� i jak wzmacnia� wi�zy �ycia w tych dawnych czasach. To by� �wiat �mia�ych i m�drych ludzi. Pomy�l tylko o dzisiejszym dniu, z tymi blador�owymi m�d�kami, w kt�rych naw...
misiaaaty