Jeżówka purpurowa 2.docx

Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) jest byliną prerii i suchych lasów Ameryki Północnej, w Europie zaaklimatyzowana i od dość dawna znana przede wszystkim jako roślina ozdobna.

Z jeżówki pozyskuje się surowiec dla przemysłu farmaceutycznego – głównie świeże ziele w początkowej fazie kwitnienia. Korzenie i kłącza zbierane są w ostatnim roku użytkowania plantacji. Zarówno części podziemne, jak i ziele zawierają olejek, kwas fenolowy oraz echinacynę – związek o słabej aktywności przeciwbakteryjnej, którego lecznicze działanie polega na podwyższaniu ogólnej odporności organizmu. Z jeżówki purpurowej wytwarzane są aktualnie następujące preparaty – Echinopur, Ali-Cold, Echinocea, Echinomax. Ponadto te piękne rośliny można uprawiać we własnym ogrodzie tworząc zakątek wyjątkowej urody (purpura kwiatów). Odpoczynek wśród roślin pomaga odreagować stres, który towarzyszy nam
w dzisiejszym życiu.

Roślina ta posiada sztywną, wzniesioną, słabo rozgałęzioną łodygę wysokości 60-100 cm, liście grube i sztywne. Na końcach łodyg osadzone są koszyczki kwiatowe o średnicy około 5 cm z kwiatami języczkowymi barwy purpurowej, różowej, najrzadziej białej i z licznymi kwiatami rurkowymi barwy brunatnej. Kwitnie od lipca do września. Owoc jeżówki to 4-kanciasta, podłużna, brunatnoszara niełupka. Masa tysiąca nasion wynosi od 1,1 do 2,8 g. Podziemną część stanowi krótkie kłącze z licznie wyrastającymi korzeniami.

Słabe efekty uprawy jeżówki uzyskuje się w rejonach o małej rocznej ilości opadów atmosferycznych. Niskie temperatury w okresie zimy nie stanowią zagrożenia, natomiast w okresie wczesnowiosennym (zwłaszcza przy wietrznej pogodzie) wpływają bardzo niekorzystnie na kondycję roślin. Do uprawy jeżówki nadają się gleby płowe, czarne ziemie oraz bielicowe wytworzone
z piasków gliniastych. Nieodpowiednie są lekkie gleby zbyt piaszczyste i gleby ilaste. Optymalny dla wzrostu roślin odczyn gleby waha się w granicach od 6,5 do 7,2.
Ze względu na kilkuletnie użytkowanie plantacji jeżówki wymagane do uprawy stanowisko powinno być wolne od chwastów wieloletnich, takich jak perz, powój polny, ostrożeń polny czy mniszek lekarki. Stanowiska po roślinach okopowych uprawianych na pełnej dawce obornika lub motylkowych uprawianych na pasze są najlepsze, pozostawiają glebę w bardzo dobrej strukturze. Przed założeniem plantacji jeżówki powinna być wykonana bardzo staranna uprawa roli. Po zbiorze przedplonu uprawa ta powinna obejmować podorywkę, bronowanie pielęgnacyjne oraz głęboką orkę przedzimową. Wiosenna uprawa roli to wykonanie włókowania i bronowania. Na glebach cięższych konieczne jest również kultywatorowanie z natychmiastowym bronowaniem pola. Celem takich uprawek jest wyrównanie pola i zmniejszenie ubytku wody nagromadzonej zimą, co przyśpiesza kiełkowanie nasion, a w przypadku uprawy z rozsady dodatnio wpływa na przyjmowanie się roślin.

Nawożenie mineralne należy ustalać na podstawie analizy gleby. Orientacyjne dawki nawożenia mineralnego
w kg/ha czystego składnika wynoszą: N 60-80, P2O5 40-60, K2O 80-100. Brak dostatecznej ilości azotu hamuje wzrost roślin i zmniejsza masę liści, wskutek czego obniża się także plon korzeni. Nadmiar azotu w glebie wpływa ujemnie na wschody i zagęszczenie roślin. Nawożenie fosforem i potasem wpływa głównie na gospodarkę wodną roślin, syntezę gromadzących się w surowcu substancji biologiczne czynnych oraz odporność roślin na czynniki chorobotwórcze. Reakcja roślin na niedobór lub nadmiar fosforu i potasu jest mniej wyraźna niż w przypadku azotu. Nawożenie azotem stosuje się w dawce podzielonej w dwóch równych częściach – pierwszą przed siewem, drugą pogłównie. Większe dawki tych nawozów zastosowane na glebach słabych i zasadowych przed siewem mogą powodować uszkodzenia siewek i hamować ich wzrost. Nawozy fosforowe i potasowe można stosować jesienią pod orkę zimową, jednak efektywniejsze jest nawożenie wiosenne pod uprawki przedsiewne.

Gleby kwaśne wymagają wapnowania pod przedplon lub pod orkę zimową zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami. W następnych latach wegetacji nawożenie fosforowo-potasowe należy w całości zastosować wczesną wiosną, natomiast nawożenie azotowe, podobnie jak w pierwszym roku, w dawce podzielonej: pierwszą po ruszeniu wegetacji, drugą po pierwszym zbiorze.

Plantacje jeżówki purpurowej można zakładać, wysiewając nasiona do gruntu, wysadzając rozsadę lub przez wysadzenie sadzonek uzyskanych z podziału roślin matecznych. Najbardziej efektywnym sposobem jest wysiew nasion do gruntu – plantacje zakładane tą metodą dają wyższe plony surowca. Optymalny termin zakładania plantacji to początek kwietnia. Nasiona wysiewamy w ilości 2,0-2,5 kg/ha wprost do gruntu na głębokość 0,5-1,0 cm, w rzędy co 40 cm.
W zależności od pogody pierwsze wschody pojawiają się po 3-4 tygodniach. W pierwszym roku wegetacji rośliny wytwarzają niewielką ilość masy nadziemnej, w związku z czym nie przeprowadza się zbioru ziela. Przy zakładaniu plantacji z sadzonek stosujemy rozstawę 40 x 40 cm.

Rozsadę z rozsadnika wysadza się do gruntu w połowie września, natomiast sadzonki otrzymane z podziału roślin matecznych pod koniec kwietnia i w tym przypadku plon ziela uzyskuje się już w pierwszym roku użytkowania plantacji. Wiosenne niedobory opadów powodują słabe przyjmowanie się rozsady oraz znaczne ilości „wypadów”, dlatego mimo pewnych korzyści metoda ta nie jest zalecana do szerszego stosowania. Plantacja jeżówki, zakładana z siewu nasion do gruntu, wymaga w początkowym okresie wegetacji szczególnie starannej pielęgnacji. Polega ona na mechanicznym lub ręcznym spulchnianiu międzyrzędzi w połączeniu z 1-2-krotnym pieleniem w rzędach. Wcześnie rozpoczęta i prawidłowo prowadzona walka z chwastami zaoszczędza późniejszych, często bardziej pracochłonnych i kosztownych, zabiegów. W początkowym okresie wzrostu roślin najwłaściwsze są zabiegi przy użyciu noży podcinających wierzchnią warstwę gleby, w późniejszym okresie wegetacji stosuje się narzędzia głębiej działające, jak np. gęsie stopki. Uprawę międzyrzędową przeprowadza się również po każdym zbiorze ziela. Zabiegi pielęgnacyjne po ostatnim zbiorze polegają na usunięciu resztek roślin, chwastów oraz spulchnieniu gleby w międzyrzędziach. Wczesną wiosną w okresie rozpoczęcia wegetacji plantacje należy oczyścić z uschniętych łodyg i liści oraz zabronować, wysiewając nawozy fosforowo-potasowe oraz pierwszą dawkę nawozów azotowych. Aktualnie nie ma zarejestrowanych środków chwastobójczych dla upraw jeżówki.

Młode rośliny jeżówki purpurowej mogą być porażane przez choroby zgorzelowe i inne przenoszone przez nasiona, powodujące ciemnienie i zamieranie korzeni. W celu ograniczenia strat należy nasiona zaprawiać przed wysiewem np. zaprawą nasienną T 75DS/WS. Nasiona należy zaprawiać bezpośrednio przed siewem, wcześniejsze zaprawianie może bowiem obniżyć zdolność kiełkowania nasion.

W okresie wegetacji na plantacji jeżówki może wystąpić plamistość liści powodowana głównie przez grzyb Alternaria alternata. Na porażonych liściach występują nekrotyczne, ciemne plamy o średnicy kilku milimetrów. Z chwilą stwierdzenia pierwszych plam na liściach rośliny należy opryskać jednym z następujących środków: Dithane NeoTec 75 WG lub Penncozeb 80 WP zużywając 600-800 l cieczy użytkowej na hektar. Zabiegi należy powtarzać w miarę potrzeb. W celu zwiększenia skuteczności do cieczy użytkowej należy dodawać preparaty zwiększające przyczepność. Na plantacjach jeżówki purpurowej występuje niewiele gatunków szkodników.

Niekiedy można stwierdzić obecność pienika ślinianki, którego larwy żyją na roślinach w kroplach śluzu podobnego do śliny. Na blaszkach liściowych między nerwami głównymi pojawiają się czasem wydłużone miny, wewnątrz których żerują larwy miniarki niewybredki lub miniarki powszechnianki. Jednak wymienione gatunki szkodników występują raczej sporadycznie, w niewielkim nasileniu i nie stanowią zagrożenia dla plantacji. Na jeżówce purpurowej można też zaobserwować zmieniki, które mogą powodować szkody. Zarówno larwy, jak i formy dorosłe zmieników, żerują głównie w wierzchołkowych partiach roślin, powodując uszkodzenia wierzchołka wzrostu i młodych liści. Szkodniki te wysysają soki z tkanek liściowych, powodując ich zwijanie się, brunatnienie i w końcu zamieranie. Chemiczne zwalczanie zmieników należy przeprowadzić wcześnie rano, dopóki owady są mało ruchliwe. Zalecane jest zastosowanie preparatu Fastac 10EC lub Sumi-Alpha 050EC w stężeniu 0,03%.

Ziele jeżówki zbiera się od drugiego roku użytkowania plantacji, czyli wtedy, kiedy można uzyskać maksymalny plon surowca o najwyższej jakości. W naszych warunkach klimatycznych pierwszy zbiór przypada przeważnie na pierwszą dekadę lipca (początek kwitnienia), natomiast drugi – nie później niż do końca września. Plon świeżej masy ziela, w zależności od przebiegu warunków pogodowych oraz stanu uprawy, wynosi od 2 do 6 t/ha. Suszenie ziela należy przeprowadzić w suszarniach powietrznych bądź termicznych w temperaturze do 45°C. Świeży surowiec zawiera około 23% suchej masy. Korzenie jeżówki zbiera się podczas likwidacji plantacji po trzecim, rzadziej czwartym roku uprawy. Suszenie korzeni należy przeprowadzać w suszarniach ogrzewanych do temperatury 50°C. Plon korzeni zależny jest w znacznej mierze od wielkości i stopnia rozwoju roślin. Z plantacji 3-letniej plon świeżej masy wnosi 2,5-3,0 t/ha. Średnio z 1 kg świeżego surowca uzyskuje się około 0,5 kg suchej masy. Jeżeli chodzi o wilgotność suchych korzeni, to nie powinna być większa niż 10%.Aktualne ceny skupu suszonego ziela jeżówki purpurowej wynoszą 2,5 do 3,0 zł/kg, natomiast suszonych korzeni 19 do 20 zł/kg.

Opracowano w oparciu o materiały internetowe i Zakładu Zielarskiego Kawon - Hurt.

autor: Janusz Sadura
artykuł pochodzi z AKTUALNOŚCI ROLNICZE - listopad 2011