Plutarch-Żywoty Sławnych Mężów.pdf

(2451 KB) Pobierz
Microsoft Word - Plutarch z Cheronei - Zywoty slawnych mezow
PLUTARCH Z CHERONEI
ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW
MMII ®
7739582.001.png
POSTACIE OBJĘTE TOMEM
SOLON (ok. 640 — 560) — ateński polityk i prawodawca, autor wierszy, w dużej mierze
publicystycznych.
KIMON (ok. 510-450) - ateński polityk i strateg.
NIKIASZ (przed 469 — 413) — ateński strateg, stronnik Peryklesa i kontynuator jego polityki.
ALKIBIADES (ok. 450 — 404) — ateński polityk i strateg, burzliwej działalności wojennej.
KATON STARSZY (Marek Porcjusz Katon, 234—149) — rzymski konsul i cenzor, historyk,
autor dzieła o gospodarstwie rolnym.
LUKULLUS (Lucjusz Licyniusz Lukullus, 117 — 56) — przysłowiowy bogacz rzymski,
konsul i wódz wojenny. KRASSUS (Marek Licyniusz Krassus, 115 — 53) — również bogacz
rzymski, konsul r. 70,
triumwir r. 60.
POMPEJUSZ (Gneusz Pompejusz Magnus, 106 — 48) — wódz rzymski, wielokrotny
triumfator,
triumwir r. 60, rywal Cezara.
KATON MŁODSZY (Marek Porcjusz Katon Utyceński, 95-46) - republikanin, stronnik
Pompejusza w walce z Cezarem.
ANTONIUSZ (Marek Antoniusz, 82 — 30) — triumwir r. 43, znany admirator Kleopatry
egipskiej.
SOLON
1. Uczony Didymos 1 , odpowiadając na pismo Asklepiadesa 2 o tablicach
ustawodawczych Solona, przytacza wypowiedź jakiegoś Filoklesa, gdzie ten
określa Solona jako syna Euforiona, wbrew opinii innych wspominających
Solona. Wszyscy oni mówią zgodnie, że był synem Eksekestidesa. Ten zaś
należał — jak podają — do średniozamożnych i średnio wpływowych
obywateli, ale pochodził z pierwszorzędnego domu, wywodzącego się od
Kodrusa 3 .
Matka Solona — jak pisze historyk Heraklides z Pontu 4 — była kuzynką
matki Pizystrata 5 .
Między tymi dwoma młodzieńcami panowała z początku wielka przyjaźń
przez to pokrewieństwo, ale — jak twierdzą niektórzy — Solon kochał się w
Pizystracie także dla jego zdolności i piękności. Dlatego później, jak się
okazało, kiedy między nimi zaszły różnice poglądów w polityce,
przeciwieństwo to nie spowodowało żadnego między nimi uczucia surowości
czy zawziętości, ale przetrwała w ich sercach tamta prawość, zachowując
„dymiący, ale żywy jeszcze płomień 6 boskiego ognia", pamięć i wdzięczność
miłości.
A że Solon wobec pięknych chłopców nie był wstrzemięźliwy ani dość
silny, by się oprzeć miłości „jak ten bokser w walce na pięści" 7 , to można
wnioskować z jego poematów. I z tego, że w prawach zakazywał
niewolnikom namaszczania się oliwą i miłości z chłopcami, zaliczając to do
praw ludzi szlachetnych i dostojnych obyczajów: w ten sposób jakoś uważał
ich za godnych tego, od czego odpędzał niegodnych.
A mówią, że i Pizystrat kochał się w Charmosie i poświęcił posąg Erosa
w Akademii, gdzie zapalają świętą pochodnię przy biegach kultowych 8 .
2. Ojciec Solona uszczuplił swe mienie — tak pisze Hermippos 9 — przez
działalność dobroczynną i filantropijną i on sam 10 , jeszcze jako młody, zajął
się kupiectwem, nie tyle z braku dostatku na własne potrzeby, ile wstydząc
się przyjmować coś od innych, jako pochodzący z domu przywykłego do
wspomagania innych. Ale niektórzy twierdzą, że wędrował po świecie raczej
dla wielostronnego doświadczenia i poznania niż dla korzyści materialnych.
1 Didymos — z przydomkiem Chalkenteros, grecki filolog z I wieku p.n.e.
2 Asklepiades — trudny do zidentyfikowania wśród innych tego imienia postaci.
3 Kodrus — ostatni król ateński, zresztą legendarny.
4 Heraklides z Pontu — z IV wieku p.n.e., uczeń Platona, autor wielu pism, pisanych
przeważnie w formie dialogów.
5 Pizystrat — znany władca ateński z VI wieku p.n.e.
6 „dymiący ... plomień" — por. Eurypidesa Bakchantki, w. 8.
7 „bokser w walce" — por. Sofoklesa Trachinki 441 i n.
8 przy biegach kultowych — ku czci bóstw ognia, tak by w biegu żagiew nie zgasła.
9 Hermippos — grecki filolog i biograf z III wieku p.n.e.
10 on sam — Solon.
Wszyscy bowiem są zgodni co do tego, że był żądny wiedzy — jak to jako
starszy sam mówił, że „starzeje się ucząc się dużo rzeczy". A bogactwa nie
podziwiał. Pisał, że jak bogaty ten, który
dużo ma srebra 11 ,
Dużo złota i ziemi pszenicę rodzący mu łan, Konie i
muły, tak i ten, który tylko posiada
Zdrowy żołądek i nogi, i piersi swej stan, Ciesząc
się dzieckiem i żoną, jeśli i to mu przypada,
Młodość i zgodny z młodością sił kwiat.
Ale gdzie indziej mówi:
Bogactwo pragnę ja mieć, lecz niesprawiedliwie Nie
chcę ja tyć; bo za tym idzie kara wżdy.
Nic przecież nie stoi na przeszkodzie, by człowiek uczciwy i obywatel ani
nie dokładał starania o zdobycie nadmiernych bogactw, ani też nie wyrzekał
się korzystania z dostatecznych dóbr koniecznych. W tamtych czasach — jak
mówi Hezjod 12 — „żadna nie hańbiła praca". Rzemiosło nie przynosiło
wstydu, kupiectwo było nawet zaszczytne, jako pozyskujące obce kraje i
przymierza królów, przynoszące znajomość wielu rzeczy. Niektórzy nawet
zakładali wielkie miasta, jak Protis 13 , założyciel Massylii 14 , czczony przez
Keltów nad Rodanem. Podobnie Tales 15 miał się trudnić handlem, i Hipo-
krates 16 , ten matematyk; i Platonowi z podróży do Egiptu miała przynieść
zysk sprzedaż jakiejś ilości oliwy.
3. Występującą u Solona wystawność i skłonność do przyjemności
życiowych, jak również jego myśli w poematach na temat tych przyjemności,
wyrażane w stylu raczej pospolitego niż wykształconego człowieka, uważa
się za skutek jego kupieckiego życia: po wielu i wielkich
niebezpieczeństwach pragnął na odmianę miłych doznań i użycia. Ale sam
uważał siebie za przynależnego do ubogiej warstwy ludności, nie bogatej.
Widać to z tych jego słów:
Wielu bogaczy jest złych, a dobrzy biedują:
Lecz kto z nas tamtym w zamian da Cnotę
za pieniądz? Bo cnota jest trwała,
A pieniądz to ten posiada, to inny go ma.
Poezję uprawiał z początku, jak się zdaje, nie dla poważnych celów, lecz
dla żartu i zabawy, w chwilach wolnych od zajęć. Potem jednak zamieszczał
w niej także myśli filozoficzne; podobnie wiele treści politycznych wplatał w
wiersze, nie dla historii i pamięci, ale dla uzasadnienia swoich poczynań,
jako zachęty,
11 dużo ma srebra... — cytaty z elegii Solona.
12 Hezjod — Prace i dnie, w. 311.
13 Protis — „pierwszy", tj. założyciel.
14 Massylia — dziś. Marsylia w Prowansji.
15 Tales — wczesny filozof grecki.
16 Hipokrates — astronom i matematyk z V wieku p.n.e.
przestrogi czy nagany Ateńczyków. A niektórzy twierdzą, że i prawa zamierzał
opublikować w formie wierszy i przytaczają tu taki ich początek:
Wpierw króla Zeusa Kronidę wypada mi prosić,
Aby tym prawom szczęścia użyczył w rozgłosie.
Z filozofii etyki najwięcej uprawiał — jak większość ówczesnych mędrców
— myśl polityczną. Natomiast w filozofii przyrody był zbyt prosty i zapóź-
niony. Widać to z tych słów jego:
Z chmury powstaje moc śniegu i gradu,
Z błyskawicy ognistej dobywa się grzmot, Morze od
wiatru się burzy; lecz jeśli go żadna Siła nie rusza,
to ono najrówniejsze z wód.
I w ogóle zdaje się, że wtedy tylko mądrość Talesa badawczo posunęła się
dalej poza praktyczną wiedzę. Innym 17 przypadł tytuł filozofów z biegłości w
sprawach polityki.
4. Zeszli się oni 18 razem podobno w Delfach, a powtórnie w Koryncie, gdzie
Periander 19 urządził ich spotkanie i zaszczycił ucztą. Ale jeszcze większe
poważanie i rozgłos zyskało im zbiorowe obchodzenie wokoło trójnogu i
wzajemne ich przy tym ustępowanie sobie pierwszeństwa z przyjazną
uprzejmością.
Opowiadają, że gdy Kojczycy 20 zarzucili w morze sieci, przybysze z Mile-
tu 21 zakupili u nich cały ich ułów, zanim był znany. I okazało się, że wydobyto
złoty trójnóg; rzuciła go tam w morze, jak mówią, Helena 22 płynąca do Troi,
przypomniawszy sobie pewną dawną przepowiednię. Najpierw powstała
sprzeczka o trójnóg między przybyszami i rybakami, po czym kłótnię przejęły
miasta, a w końcu doszło do wojny. Wtedy jednak trójnóg obu stronom odebrała
Pytia, „by go dać najmądrzejszemu". Tak więc wysłano trójnóg do Talesa w
Milecie; i Kojczycy z ochotą jemu jednemu dali to, o co walczyli z wszystkimi
naraz Milezyjczykami. Lecz Tales oświadczył, że mądrzejszy od niego jest
Bias 23 . Trójnóg powędrował do Biasa. Ten odesłał go dalej, do innego
mądrzejszego. I tak odsyłany obszedłszy wkoło wrócił powtórnie do Talesa. W
końcu z Miletu posłano go do Teb i poświęcono Apollinowi Ismenijskiemu 24 .
Teofrast pisze, że najpierw odesłano trójnóg do Biasa w Prienie. Ten z kolei
posłał go do Talesa w Milecie. I tak poprzez wszystkich znów wrócił do Biasa,
a w końcu został odesłany do Delf.
17 Innym — w tym Solonowi.
18 Zeszli się oni —Tales z Solonem.
19 Periander — władca Koryntu.
20 Kojczycy — mieszkańcy miasta i wyspy Kos, u południowo-zachodniego wybrzeża Małej
Azji. 21 Milet — znane miasto na zachodnim wybrzeżu M. Azji.
22 Helena — żona Menelausa, uprowadzona przez Parysa do Troi.
23 Bias — jeden z tradycyjnych siedmiu mędrców.
24 Ismenijski — od Ismenosu, rzeczki płynącej przez Teby w Beocji.
Zgłoś jeśli naruszono regulamin