Robert Massie - Romanowowie.doc

tytu� orgina�u: "The Romanovs: The Final Chapter"

tytu� serii: "Tajemnice historii"

przek�ad: Monika i Tomasz Lem

tekst wklepa�: dunder@kki.net.pl

- Warszawa : Wydawnictwo "Ambler sp. z o.o.", 1997.

- ISBN 83-7169-219-6

- Copyright O 1995 by Robert K. Massie

SPIS TRERCI

CZ�R� PIERWSZA: KORCI

1. DwadzieScia trzy stopnie...str. 2

2. Zatwierdzone przez Moskw�...str. 7

3. Obym nic nie znalaz�...str. 3

4. Posta� jak z Gogola...str. 23

5. Sekretarz Baker...str. 30

6. CiekawoS� Smierci...str. 33

7. Konferencja jekaterynburska...str. 43

8. Doktor Gill...str. 49

9. Doktor Maples kontra doktor Gill...str. 61

10. Jekaterynburg a jego przesz�oS�...str. 69

11. Rledczy So�owiow...str. 72

12. Poch�wek cara...str. 82

CZ�R� DRUGA: ANNA ANDERSON

13. OszuSci...str. 86

14. Pretendentka...str. 97

15. Honor rodziny...str. 116

16. Bez podstaw prawnych...str. 127

17. Metoda tak dobra jak ludzie, kt�rzy si� ni� pos�uguj�...str. 137 18. Najbystrzejsze z dzieci...str. 145

CZ�R� TRZECIA: OCALENI

19. Romanowowie na emigracji...str. 151

CZ�R� CZWARTA: DOM IPATIEWA

20. Siedemdziesi�t osiem dni...str. 168

Podzi�kowania i bibliografia...str. 173

CZ�R� PIERWSZA: KORCI

1. DwadzieScia trzy stopnie

O p�nocy Jakow Jurowski wszed� po schodach na pi�tro, aby obudzi� rodzin�. W kieszeni mia� pistolet z siedmioma kulami w magazynku, pod p�aszczem mausera o drewnianej r�kojeSci i d�ugiej lufie, z magazynkiem zawieraj�cym dziesi�� kul. Pukanie do drzwi obudzi�o doktora Eugeniusza Botkina, kt�ry od szesnastu miesi�cy przebywa� z uwi�zionymi Romanowami. Doktor nie spa�. Pisa� list, kt�ry - jak si� potem okaza�o - by� ostatnim, jaki napisa� do swoich bliskich. - Z powodu sytuacji w mieScie nale�y sprowadzi� rodzin� do piwnicy - powiedzia� cicho Jurowski. - Gdyby na ulicach wybuch�a strzelanina, przebywanie w pokojach na pi�trze by�oby bardzo niebezpieczne. Botkin zdawa� sobie spraw� z powagi sytuacji. Bia�a armia wspierana tysi�cem by�ych czeskich je�c�w wojennych zbli�a�a si� do Jekaterynburga, syberyjskiego miasteczka, w kt�rym od siedemdziesi�ciu dni przetrzymywano carsk� rodzin�. Ju� od kilku dni wi�xniowie s�yszeli w oddali kanonad� artylerii, a noc� coraz cz�Sciej rozlega�y si� strza�y z rewolwer�w. Ubieranie si� trwa�o czterdzieSci minut. Pi��dziesi�cioletni Miko�aj, by�y cesarz, i jego trzynastoletni syn Aleksy, by�y carewicz i nast�pca tronu, w�o�yli wojskowe koszule, spodnie, buty i fura�erki. CzterdziestoszeScioletnia Aleksandra, by�a cesarzowa, oraz jej c�rki, dwudziestodwuletnia Olga, dwudziestojednoletnia Tatiana, dziewi�tnastoletnia Maria i siedemnastoletnia Anastazja ubra�y si� w suknie, lecz nie w�o�y�y kapeluszy ani szali. Jurowski zaprowadzi� wszystkich na dziedziniec. Tu� za nim szed� Miko�aj, nios�c na r�kach syna, kt�ry nie m�g� chodzi� o w�asnych si�ach. Sparali�owany Aleksy, obci��ony dziedzicznie hemofili�, by� szczup�ym, ale dobrze zbudowanym ch�opcem, wa��cym nieco ponad trzydzieSci szeS� kilogram�w; pomimo to car bez trudu zni�s� go po schodach. Miko�aj by� co prawda tylko Sredniego wzrostu, lecz mia� silne ramiona i wydatn� klatk� piersiow�. Jako trzecia sz�a cesarzowa, wy�sza od swojego m�a, z trudnoSci� stawiaj�c kroki z powodu ischiasu, kt�ry przed laty przyku� j� do ��ka i zmusi� do korzystania z fotela na k�kach. Za ni� sz�y c�rki: dwie z nich trzyma�y niewielkie poduszki, a najm�odsza Anastazja nios�a na r�kach swego spaniela, Jemmy'ego. Za c�rkami szed� doktor Botkin oraz trzy inne osoby wi�zione wraz z rodzin�: Trupp - lokaj Miko�aja, Demidowa - s�u��ca Aleksandry i Charitonow - kucharz. Demidowa tak�e nios�a poduszk�, w kt�rej, wszyta g��boko w pierze, znajdowa�a si� szkatu�ka z klejnotami. Demidowa mia�a strzec jej jak oka w g�owie. Jurowski nie dostrzeg� niczego, co Swiadczy�oby o tym, �e carska rodzina coS podejrzewa. - Oby�o si� bez �ez, szloch�w i pyta� - rzek� p�xniej. Z dziedzi�ca zaprowadzi� wszystkich do niewielkiej naro�nej piwnicy. Pomieszczenie by�o niedu�e [3, 3 na 4 metry); nie by�o w nim �adnych mebli. Mia�o tylko jedno zakratowane okno. Jurowski poprosi�, aby zaczekali, lecz Aleksandra widz�c, �e pok�j jest pusty, powiedzia�a: - Co to ma znaczy�? Nie ma nawet krzese�. Czy nie mo�emy usi�S�? Jurowski poleci�, aby przyniesiono dwa krzes�a. Jeden z jego ludzi, wys�any po nie, rzek� do kolegi: - Nast�pca tronu potrzebuje krzes�a. . . Widocznie woli zgin�� siedz�c. Przyniesiono krzes�a. Na jednym usiad�a Aleksandra, na drugim Miko�aj posadzi� Aleksego. C�rki jedn� z poduszek da�y matce, drug� pod�o�y�y pod plecy bratu. - Prosz� stan�� tutaj, tutaj i tutaj. . . - m�wi�Jurowski. - O, w�aSnie tak, w rz�dzie - ci�gn��, rozstawiaj�c wszystkich pod Scian�. WyjaSni�, �e zamierza rodzin� sfotografowa�, poniewa� mieszka�cy Moskwy s� zaniepokojeni plotkami o ucieczce. Gdy sko�czy�, jedenaScioro wi�xni�w sta�o w dw�ch rz�dach: na Srodku pierwszego sta� Miko�aj, obok siedz�cego na krzeSle syna; dalej, tu� przy Scianie, siedzia�a Aleksandra, za kt�r� sta�y c�rki. Pozostali znajdowali si� za carem i carewiczem. Jurowski, zadowolony, zawo�a� swoich ludzi. Jednak poSr�d jedenastu uzbrojonych m�czyzn nie by�o cz�owieka z aparatem fotograficznym na statywie. Pi�ciu z nich, podobnie jak Jurowski, by�o Rosjanami, a pozosta�ych szeSciu �otyszami (nieco wczeSniej dw�ch z nich odm�wi�o strzelania do kobiet i Jurowski musia� znalex� dla nich zast�pstwo). Gdy m�czyxni wcisn�li si� za nim przez dwuskrzyd�owe drzwi, Jurowski stan�� przed Miko�ajem. Nie wyjmuj�c prawej r�ki z kieszeni, z lewej wyj�� niewielki skrawek papieru i przeczyta�: - W obliczu faktu, �e wasi krewni nie zaprzestali atak�w na Rosj� Radzieck�, egzekutywa Uralskiej Rady Robotniczej skazuje was na kar� Smierci. Miko�aj spojrza� na swoj� rodzin�, odwr�ci� si� doJurowskiego i spyta� ze zdziwieniem: - Co. . . co. . . ? Jurowski szybko powt�rzy�, wyj�� z kieszeni bro� i zastrzeli� cara. W tej samej chwili zacz�� strzela� ca�y oddzia�. WczeSniej wszystkim udzielono instrukcji, kto kogo ma zastrzeli�. Celowa� nale�a�o tak, aby Smier� nast�pi�a szybko i �eby oby�o si� bez znacznej iloSci krwi. Z pistolet�w strzela�o dwunastu m�czyzn, niekt�rzy przez rami� stoj�cym w pierwszym rz�dzie; tote� wielu z nich zosta�o cz�Sciowo og�uszonych i dozna�o poparze�. Cesarzowa i jej c�rka Olga chcia�y si� prze�egna�, ale nie dano im na to czasu. Siedz�ca na krzeSle Aleksandra zgin�a natychmiast, Olga zosta�a zabita kul�, kt�ra traFi�a j� w g�ow�. Botkin, Trupp i Charitonow zgin�li r�wnie szybko. Ale Aleksy, trzy m�odsze siostry i Demidowa pozostali przy �yciu. Kule zdawa�y si� odbija� od ich klatek piersiowych i jak grad sypa�y si� po pokoju rykoszetami. Ludzie Jurowskiego przerazili si� i wpadaj�c w histeri� strzelali dalej. Niemal niewidoczne z powodu dymu, Maria i Anastazja przywar�y do Sciany, os�aniaj�c r�kami g�owy, dop�ki kule nie powali�y ich na ziemi�. Aleksy le��c na pod�odze zas�oni� si� ramieniem, a potem usi�owa� pochwyci� ojca za koszul�. Jeden z oprawc�w ci�kim butem kopn�� carewicza w g�ow�. Aleksy j�kn��. Jurowski podszed� do niego i odda� dwa strza�y z mausera, celuj�c prosto w ucho ch�opca. Demidowa prze�y�a strzelanin�. M�czyxni, zamiast ponownie na�adowa� pistolety, przynieSli z s�siedniego pokoju karabiny i rzucili si� na ni� z bagnetami. Krzycz�c biega�a tam i z powrotem wzd�u� Sciany, usi�uj�c os�oni� si� poduszk� z klejnotami. Poduszka wypad�a jej z r�k, a ona pochwyci�a bagnet, staraj�c si� go odepchn�� od klatki piersiowej. By� t�py i przy pierwszej pr�bie nie przebi� jej cia�a. Gdy wreszcie upad�a, rozwScieczeni mordercy przek�uli jej cia�o ponad trzydziestokrotnie. W pokoju, wype�nionym dymem i woni� prochu, zapad�a cisza. Krew by�a niemal wsz�dzie, jej strumyki zlewa�y si� w ka�u�e. Jurowski w poSpiechu obraca� cia�a, aby zmierzy� puls. Ci�ar�wka czekaj�ca przed frontowymi drzwiami ju� wkr�tce powinna znalex� si� daleko za miastem - zbli�a� si� lipcowy syberyjski Swit. PrzeScierad�a zdarte z ��ek pos�u�y�y do przeniesienia cia�; mia�y te� zapobiec powstawaniu dalszych plam krwi na pod�odze i dziedzi�cu. Cia�o Miko�aja zaniesiono jako pierwsze. Gdy jedn� z c�rek k�adziono na przeScieradle, dziewczyna j�kn�a. Ca�a banda rzuci�a si� na ni�, k�uj�c bagnetami i wal�c na oSlep kolbami karabin�w. Gdy wszystkie ofiary znalaz�y si� ju� na ci�ar�wce, przykryte brezentem, ktoS zauwa�y� ma�ego pieska Anastazji z g�ow� zmia�d�on� kolb� karabinu. Jego te� wrzucono na ci�ar�wk�. "Wykonanie zadania", jak p�xniej Jurowski nazwa� to morderstwo, w��cznie z badaniem pulsu i �adowaniem zw�ok na ci�ar�wki, trwa�o dwadzieScia minut.

Na dwa dni przed egzekucj� Jurowski wraz z Piotrem Jermakowem, miejscowym przyw�dc� bolszewik�w, wybrali si� do lasu, aby znalex� odpowiednie miejsce na pochowanie cia�. Oko�o dwudziestu kilometr�w na p�noc od Jekaterynburga, w podmok�ej okolicy obfituj�cej w bagna, torfowiska i opuszczone szyby kopalni, znajdowa�o si� Uroczysko Czterech Braci, nazwane tak z powodu rosn�cych tam niegdyS czterech sosen. PoSr�d pni starych sosen i brz�z znajdowa�y si� szyby, jedne g��bsze, inne p�ytsze, z kt�rych dawniej wydobywano w�giel i torf. Teraz by�y opuszczone, a niekt�re z nich z czasem wype�ni�y si� wod� i zamieni�y w niewielkie jeziorka. Najwi�kszym z nich by� szyb Ganina (nazwa pochodzi�a od nazwiska ch�opa, kt�ry jako pierwszy znalaz� w tym miejscu pok�ady w�gla). W pobli�u znajdowa�y si� te� inne, w�sze, cho� g��bsze szyby. Tutaj w�aSnie Jurowski postanowi� przywiex� cia�a. Byli ju� g��boko w lesie. Ci�ar�wka podskakiwa�a na podmok�ej, nier�wnej drodze. Nagle z naprzeciwka nadjechali jacyS m�czyxni, niekt�rzy konno, inni na ch�opskich furmankach. Wi�kszoS� z nich by�a pijana. By�o ich dwudziestu pi�ciu. Okaza�o si�, �e pracuj� w miejscowej fabryce; niekt�rzy nale�eli do Uralskiej Rady Robotniczej, a towarzysz Jermakow zdradzi� im, i� w�aSnie t� drog� jecha� b�dzie carska rodzina. Ale m�czyxni spodziewali si�, �e ujrz� jej cz�onk�w �ywych; Jermakow obieca� swoim przyjacio�om cztery wielkie ksi�ne i zabicie cara. - Dlaczego nie przywioz�eS ich �ywych! - krzyczeli. Jurowski uciszy� zawiedzionych m�czyzn i nakaza� im przenieS� cia�a na furmanki. Czyni�c to, robotnicy zacz�li rabowa� kosztownoSci ofiar. W�wczas Jurowski zagrozi� im natychmiastow� egzekucj�. Nie wszystkie cia�a zmieSci�y si� na furmankach, niekt�re musia�y pozosta� w skrzyni �adunkowej ci�ar�wki. Po pewnym czasie makabryczna procesja ruszy�a w g��b lasu. W ciemnoSciach, w g�stwinie sosen i brz�z, nie wida� by�o drogi do Uroczyska Czterech Braci. Jurowski nakaza� jexdxcom, aby odszukali miejsce, w kt�rym nale�y zboczy� z duktu. Uda�o im si� to dopiero, gdy nasta� Swit. W�ska droga przemieni�a si� w Scie�k�. Wkr�tce ci�ar�wka utkn�a mi�dzy drzewami i wszystkie cia�a za�adowano na furmanki. O sz�stej rano poch�d dotar� do uroczyska. W szybie Ganina, g��bokim na nieca�e trzy metry, wody by�o po kostki. Nieco dalej, w w�szym szybie o g��bokoSci dziewi�ciu metr�w, wody by�o wi�cej. Jurowski nakaza� po�o�y� zw�oki na trawie i rozebra� je. Rozpalono dwa ogniska. Zdzieraj�c sukni� z jednej z c�rek m�czyxni przekonali si�, �e jej gorset rozerwa�y kule. Pod spodem ujrzeli g�sto naszyte, mieni�ce si� w promieniach s�o�ca rz�dy diament�w - stanowi�y "tarcz�", kt�ra pocz�tkowo ochroni�a j� przed kulami, co tak bardzo przerazi�o oprawc�w. Widok klejnot�w podnieci� m�czyzn i Jurowski musia� szybko dzia�a�. Odes�a� wi�kszoS� z nich, a pozosta�ym nakaza� zedrze� ubrania z ofiar. ��cznie zebrano osiem kilogram�w diament�w (znalezionych g��wnie w gorsetach trzech wielkich ksi�nych). Okaza�o si�, �e cesarzowa mia�a na sobie pas z pere�, na kt�ry sk�ada�o si� wiele wszytych w p��tno naszyjnik�w. Ka�da z c�rek mia�a na szyi amulet z wizerunkiem Rasputina i u�o�on� przez niego modlitw�. Klejnoty, amulety i wszystkie wartoSciowe przedmioty wrzucono do work�w, a wszystko inne, w��cznie z ubraniami, spalono. Nagie cia�a u�o�ono na trawie. Niemal wszystkie zosta�y zeszpecone.

Podczas rzezi, by� mo�e w przyp�ywie niepohamowanej furii, a by� mo�e celowo, aby zw�oki nie mog�y zosta� zidentyfikowane, twarze zmia�d�ono kolbami karabin�w. Jednak z szeSciu zamordowanych kobiet le��cych na trawie, cztery by�y m�ode i jeszcze przed dwunastoma godzinami pi�knetote� dotykano zw�ok. - Dotkn��em cesarzowej, nadal by�a ciep�a - powiedzia� p�xniej jeden z m�czyzn. Inny rzek�: - Mog� teraz umrze� w pokoju, poniewa� Scisn��em. . . cesarzowej. - Przedostatnie s�owo w tym zdaniu zosta�o wykreSlone. Gdy cia�a odarto z ubra� i zebrano wszystkie kosztownoSci, Jurowski nakaza� zepchn�� zw�oki do g��bszego szybu. Potem, aby zasypa� go ziemi�, wrzuci� do Srodka kilka granat�w. O dziesi�tej rano zako�czy� prac� i powr�ci� do Jekaterynburga, aby z�o�y� raport Uralskiej Radzie Robotniczej.

Osiem dni po morderstwie Jekaterynburg znalaz� si� w r�kach bia�ych, a ich oficerowie niezw�ocznie udali si� do domu Ipatiewa. Budynek by� niemal pusty. Na pod�odze le�a�y rozrzucone szczoteczki do z�b�w, spinki, grzebienie, szczotki do w�os�w i zniszczone ikony. W szafach wisia�y puste wieszaki. Biblia Aleksandry nadal le�a�a na swoim miejscu, wiele werset�w by�o podkreSlonych, pomi�dzy stronami znajdowa�y si� zasuszone kwiaty i liScie. Opr�cz ksi��ek o treSci religijnej by� tam tak�e egzemplarz "Wojny i pokoju", trzy tomy opowiada� Czechowa, biografia Piotra Wielkiego, wyb�r dzie� Szekspira oraz Bajki La Fontaine'a. W jednej z sypialni oficerowie znalexli blat o zaokr�glonych brzegach, na kt�rym carewicz le��c w ��ku jada� i bawi� si�. Obok le�a� samouczek gry na ba�a�ajce. W jadalni przy kominku sta� fotel na k�kach. W piwnicy panowa�a z�owieszcza atmosfera. Na listwach pod�ogowych nadal widnia�y plamy po zakrzep�ej krwi. ��ta pod�oga, cho� umyta i wytarta, zdradza�a Slady po kulach i ostrzach bagnet�w, Sciany tak�e nosi�y liczne Slady kul; z tej, pod kt�r� ustawiono rodzin�, w wielu miejscach odpad� tynk. Podj�te natychmiast poszukiwania nie przynios�y �adnych rezultat�w. Dopiero w szeS� miesi�cy p�xniej, w styczniu 1919 roku, rozpocz�o si� Sledztwo. Do zadania tego admira� Aleksander Ko�czak, dow�dca bia�ych na Syberii, wyznaczy� trzydziestoszeScioletniego s�dziego Sledczego Miko�aja Soko�owa. Po wiosennych roztopach Soko�ow natychmiast rozpocz�� prac� na Uroczysku Czterech Braci. Na leSnym dukcie nadal wida� by�o Slady furmanek i ci�ar�wki, na ziemi wok� szyb�w liczne Slady ko�skich podk�w. Na powierzchni wody w szybie Ganina i w s�siednim szybie p�ywa�y spalone ga��zie i pnie drzew. Rciany g��bszego szybu zdradza�y Slady po wybuchach granat�w. By�y tam te� pozosta�oSci po dw�ch ogniskach; jedno rozpalono na skraju w�szego szybu, drugie na Srodku leSnej drogi. Soko�ow poleci� wypompowa� wod� z w�szego szybu i z szybu Ganina, po czym kaza� swoim ludziom kopa�. W szybie Ganina nie znalaz� nic, ale w drugiej sztolni natrafi� na wiele przedmiot�w. W tej ponurej pracy asystowali mu dwaj guwernerzy carewicza: Pierre Gilliard, nauczyciel francuskiego, oraz Sidney Gibbes, nauczyciel angielskiego. Gdy carsk� rodzin� uwi�ziono w domu Ipatiewa obydwaj pozostali w Jekaterynburgu. PoSr�d przedmiot�w zidentyfikowanych i skatalogowanych przez zrozpaczonych guwerner�w znajdowa�a si� klamra od pasa noszonego przez cara oraz klamra od wojskowego pasa carewicza, zw�glony szmaragdowy krzy� podarowany przez cesarzow�wdow� Mari� cesarzowej Aleksandrze; per�owy kolczyk nale��cy do Aleksandry, order ozdobiony szafirami i diamentami ofiarowany cesarzowej przez jej u�an�w; metalowe puzderko z miniatur� Aleksandry, w�asnoS� Miko�aja; trzy ma�e ikony, z kt�rymi wielkie ksi�ne nigdy si� nie rozstawa�y; futera� na okulary cesarzowej; strz�py szeSciu gorset�w; fragmenty czapek wojskowych noszonych przez Miko�aja i jego syna; sprz�czki but�w nale��cych do wielkich ksi�nych oraz sztuczna szcz�ka doktora Botkina i jego okulary. Znaleziono tak�e kilka nadpalonych' koSci, cz�Sciowo strawionych kwasem, cho� nadal widoczne by�y na nich Slady siekiery; kule rewolwerowe, oraz palec, smuk�y i wypiel�gnowany, tak jak palce Aleksandry. Soko�owowi uda�o si� tak�e zebra� pewn� iloS� gwoxdzi, cynfolii, miedzianych monet oraz niewielki zamek; przedmioty te zastanowi�y go. Gdy pokazano je Gilliardowi, guwerner natychmiast rozpozna� je jako nale��ce do dziwacznej kolekcji carewicza. Wreszcie na samym dnie szybu odnaleziono zmasakrowane, lecz nie spalone, rozk�adaj�ce si� cia�o spaniela Anastazji, Jemmy'ego. Ale opr�cz palca i zaledwie kilku nadpalonych kawa�k�w koSci Soko�ow nie odnalaz� ani ludzkich cia�, ani innych szcz�tk�w. Po przes�uchaniu jednego ze sprawc�w zbrodni oraz licznych Swiadk�w stwierdzi�, �e w domu Ipatiewa zabito jedenaScie os�b. Wiedzia�, �e ich cia�a przewieziono do Uroczyska Czterech Braci. Dowiedzia� si� tak�e, �e nast�pnego dnia po morderstwie na drodze do wsi Koptiaki widziano jeszcze dwie ci�ar�wki z trzema beczkami - dwie z nich zawiera�y benzyn�, trzecia kwas siarkowy. Tote� osiemnastego lipca Soko�ow doszed� do wniosku, �e w dzie� po egzekucji Jurowski zniszczy� cia�a r�bi�c je siekierami, polewaj�c benzyn� i kwasem siarkowym i spopielaj�c na olbrzymich stosach rozpalonych w pobli�u szyb�w. Popi� i nieliczne koSci uznano za szcz�tki carskiej rodziny, a za ich gr�bmiejsce, w kt�rym dokonano spalenia. Miko�aj Soko�ow z niezwyk�� czci� umieSci� nadpalone koSci, palec i znalezione przedmioty w specjalnej kasecie. Wiosn� 1919 roku, gdy Armia Czerwona zn�w przej�a Jekaterynburg, Soko�ow poprzez Syberi� dotar� do wybrze�y Pacyfiku i stamt�d statkiem uda� si� do Europy, zabieraj�c ze sob� kaset�, kt�ra mia�a sta� si� tematem wielu spor�w. Gdy w 1924 roku opublikowa� swoje wnioski, niekt�rzy odnieSli si� do nich sceptycznie, twierdz�c, �e niemo�liwe jest, nawet w najwi�kszym ogniu, ca�kowite spopielenie zw�ok jedenaSciorga ludzi. Pomimo to wersja Soko�owa opiera�a si� na prostym, pozornie nie daj�cym si� podwa�y� stwierdzeniu: nie znaleziono cia�. Przez wi�ksz� cz�S� XX wieku w to w�aSnie wierzy� Swiat.

2. ZATWIERDZONE PRZEZ MOSKW�

Zg�adzenie Romanow�w - ich egzekucja oraz spos�b pozbycia si� zw�ok - od samego pocz�tku by�o aprobowane przez Moskw�. Jeszcze w czerwcu 1918 roku przyw�dcy bolszewiccy nie wiedzieli, co zrobi� z carsk� rodzin�. Uralska Rada Robotnicza, sprawuj�ca bezpoSredni� w�adz� nad wi�xniami w Jekaterynburgu, zdecydowanie opowiada�a si� za egzekucj�. Natomiast "czerwony komisarz" I. ew Trocki opowiada� si� za publicznym, transmitowanym przez radio procesem by�ego cara w Moskwie, w kt�rym Trocki odegra�by rol� oskar�yciela. Lenin, jak zawsze pragmatyczny, wola� wykorzysta� rodzin� jako zak�adnik�w w politycznych rozgrywkach z Niemcami. W kwietniu Rosja Radziecka podpisa�a w BrzeSciu traktat pokojowy z Niemcami, uzyskuj�c pok�j w zamian za przekazanie pod niemieck� okupacj� jednej trzeciej europejskich terytori�w Rosji oraz ca�ej zachodniej Ukrainy. Decyzja ta, powszechnie uznana za zdrad�, wprawi�a miliony Rosjan w przera�enie: Przez pewien czas Lenin liczy� na to, �e cara Miko�aja uda si� nak�oni� do podpisania lub cho�by poparcia traktatu, co mog�oby uspokoi� spo�ecze�stwo. Jednak sytuacj� dodatkowo komplikowa� fakt, �e cesarzowa Aleksandra by�a niemieck� ksi�niczk�, kuzynk� cesarza Wilhelma. Teraz, gdy Rosja unikn�a wojny, nowy niemiecki ambasador w Moskwie, hrabia Wilhelm Mirbach, jasno da� do zrozumienia, �e jego rz�d niepokoi si� o bezpiecze�stwo Aleksandry i jej czterech c�rek. Lenin nie chcia� dra�ni� Niemc�w - zw�aszcza w takiej chwili. W pierwszych dniach lipca w�adzy bolszewik�w zagra�a�a zar�wno wojna domowa, jak i interwencja z zewn�trz. Opr�cz Niemc�w na zachodzie i po�udniu, na p�nocy, w Murma�sku, wyl�dowali ameryka�scy marines i �o�nierze brytyjscy. Na wschodniej Ukrainie genera�owie Aleksiejew, Korni�ow i Denikin utworzyli z�o�on� z ochotnik�w armi� bia�ych. Tymczasem na Syberii czeski legion sk�adaj�cy si� z czterdziestu pi�ciu tysi�cy by�ych je�c�w wojennych, kt�rzy niegdyS s�u�yli w armii AustroW�gier, zaj�� Omsk i posuwa� si� na zach�d w kierunku Jekaterynburga. Gdy bolszewicy zawarli pok�j, Trocki zgodzi� si�, by Czesi opuScili Rosj� i powr�cili poprzez Pacyfik do Europy, aby walczy� o powstanie czeskiego pa�stwa. Czescy �o�nierze znajdowali si� ju� na Syberii, w poci�gach zmierzaj�cych na wsch�d, gdy niemiecki genera� Staff stanowczo sprzeciwi� si�, nakaza� bolszewikom zatrzymanie ich i rozbrojenie. Jednak Czesi stawiali op�r, a wsparci przez nastawionych antybolszewicko rosyjskich oficer�w i �o�nierzy zacz�li bra� g�r� nad bolszewikami. To w�aSnie zbli�anie si� do Jekaterynburga arrnii Czech�w i bia�ych zmusi�o Lenina i jego pe�nomocnika Jakowa Swierd�owa (Trocki musia� wtedy uda� si� na front) do zmiany plan�w wi�zanych z carem i jego rodzin�, wi�zionych w domu Ipatiewa. 6 lipca bolszewicy ponieSli kolejn� pora�k�. W Moskwie dw�ch eserowc�w, przeciwnik�w traktatu brzeskiego, zamordowa�o ambasadora Niemiec. Lenin i Swierd�ow obawiali si�, �e do stolicy wkrocz� wojska niemieckie. W ca�ym tym zamieszaniu pokazowy proces Miko�aja, namawianie go do podpisania traktatu i wykorzystanie carskiej rodziny do przetarg�w wydawa�y si� bezsensowne. Sami Romanowowie czuli si� niepotrzebni, jakby stanowili dodatkow� przeszkod�. Swierd�ow sytuacj� t� opisa� swojemu przyjacielowi Filipowi Go�oszokinowi, cz�onkowi Uralskiej Rady Robotniczej, kt�ry przez kilka dni goSci� u Swierd�owa w Moskwie. 12 lipca Go�oszokin powr�ci� do Jekaterynburga i przekaza� towarzyszom z Uralskiej Rady Robotniczej wiadomoS�, i� rz�d nie "widzi dalszego po�ytku" z Romanow�w i pozostawia im decyzj� co do dalszego losu rodziny. Uralska Rada Robotnicza natychmiast przeg�osowa�a egzekucj� wszystkich jej cz�onk�w. Jurowski, pod kt�rego piecz� znajdowa� si� dom Ipatiewa, otrzyma� rozkaz rozstrzelania wi�xni�w i zniszczenia wszelkich dowod�w.

Po egzekucji Moskwa niezwykle skrupulatnie cenzurowa�a informacje dotycz�ce wydarze� w Jekaterynburgu. 17 lipca o dziewi�tej wieczorem na Kreml dotar� zaszyfrowany telegram od Uralskiej Rady Robotniczej nast�puj�cej treSci: "Przeka�cie Swierd�owowi, �e rodzin� spotka� ten sam los, co jej g�ow�. W oficjalnych oSwiadczeniach podamy, �e cz�onkowie rodziny zgin�li podczas ewakuacji". Swierd�ow, spodziewaj�c si� takiej wiadomoSci zatelegrafowa� w odpowiedzi: Jeszcze dziS [18 lipca] powiadomi� o waszej decyzji prezydium Centralnego Komitetu Wykonawczego. Nie w�tpi�, �e zostanie ona zatwierdzona. WiadomoS� o egzekucji musz� og�osi� w�adze centralne. Do tego czasu zabrania si� udzielania jakichkolwiek informacji na ten temat". Swierd�ow, piastuj�cy stanowisko przewodnicz�cego Centralnego Komitetu Wykonawczego, poinformowa� o wszystkim prezydium, kt�re zatwierdzi�o decyzj� Uralskiej Rady Robotniczej. Twierdzeniu, jakoby Moskwa o niczym nie wiedzia�a, przeczy fakt, kt�ry mia� miejsce, gdy Swierd�ow przyby� sp�xniony na posiedzenie radzieckich komisarzy ludowych. Wszed� do sali, usiad� za Leninem, pochyli� si� do przodu i szepn�� mu coS do ucha. Lenin, przerywaj�c przem�wienie jednego z komisarzy, rzek�: "Towarzysz Swierd�ow prosi o g�os, ma dla nas wa�ny komunikat".

- OtrzymaliSmy informacj� - zacz�� Swierd�ow spokojnym, rzeczowym tonem - �e w Jekaterynburgu, na mocy decyzji Uralskiej Rady Robotniczej, rozstrzelano Miko�aja. Aleksandra Fiodorowna i jej dzieci s� w godnych zaufania r�kach. Miko�aj pr�bowa� uciec, Czesi byli coraz bli�ej. Prezydium Centralnego Komitetu Wykonawczego zatwierdzi�o decyzj� Rady. Gdy Swierd�ow sko�czy�, w sali zapad�a cisza. Po chwili Lenin powiedzia�: - A teraz odczytamy projekt, artyku� po artykule. Oficjalny komunikat przekazany przez Swierd�owa "Prawdzie" i "Izwiestiom" nie wspomina�, �e opr�cz cara zgin�a tak�e jego �ona, syn i c�rki. 20 lipca ukazuj�ce si� w Moskwie i Sankt Petersburgu gazety donosi�y: "By�y car rozstrzelany w Jekaterynburgu! Rmier� Miko�aja Romanowa!" Tego samego dnia Uralska Rada Robotnicza napisa�a komunikat i poprosi�a Moskw� o zgod� na jego opublikowanie: "Ekscar, samow�adca Miko�aj Romanow, zosta� rozstrzelany wraz z rodzin�. . . cia�a zosta�y spalone". Jednak Kreml zabroni� publikacji tego oSwiadczenia, poniewa� mowa w nim by�a o Smierci ca�ej rodziny. Dopiero 22 lipca jekaterynburscy wydawcy otrzymali zgod� na wydrukowanie sporz�dzonego w Moskwie komunikatu. Tego dnia w ca�ym syberyjskim mieScie rozplakatowano pierwsze strony gazet:

DECYZJA PREZYDIUM KOMITETU OBWODOWEGO PRZY URALSKIEJ RADZIE DELEGAT�W ROBOTNICZYCH I �O�NIERSKICH:

W obliczu zagro�enia Jekaterynburga, czerwonej stolicy Uralu, przez bandy czechos�owackie, aby uniemo�liwi� ucieczk� ukoronowanego kata przed ludowym trybuna�em (zdemaskowano zamiar porwania carskiej roclziny przez Bia�� Gwardi�), prezyclium komitetu obwodowego wykonuj�c wol� ludu orzek�o, i� by�y car Miko�aj Rosnanow winny jest niezliczonych krwawych zbrodni przeciwko ludowi i zostanie rozstrzelany.

Wyrok. . . wykonano w nocy z 16 na 17 lipca. Rodzina Romanow�w zosta�a przeniesiona z Jekaterynburga w bezpieczne miejsce.

W osiem dni po masakrze, 25 lipca, armie bia�ych i Czech�w wkroczy�y do Jekaterynburga.

W 1935 roku Lew Trocki opublikowa� sw�j "Dziennik na wygnaniu". By�y przyw�dca bolszewik�w, zmuszony przez Stalina do �ycia na emigracji, opisa� zwi�zek ��cz�cy Lenina ze Swierd�owem (kt�ry zatwierdzi� jekaterynbursk� masakr�) oraz z Uralsk� Rad� Robotnicz�, kt�ra ustali�a dat� i spos�b przeprowadzenia egzekucji:

"Moja nast�pna wizyta w Moskwie [Trocki przebywa� na froncie] mia�a miejsce po upadku Jekaterynburga. W rozmowie ze Swierd�owem spyta�em: - A, w�aSnie, gdzie jest car? - Ju� po wszystkim - odpar�. - Zastrzelony.

- A jego rodzina?

- Rodzin� zastrzelono razem z nim.

- Wszystkich? - spyta�em, najwidoczniej ze zdziwieniem, bo Swierd�ow odpar�: - Wszystkich. A bo co? Najwyraxniej spodziewa� si� po mnie jakiejS reakcji, ale ja milcza�em. - Kto podj�� decyzj�? - spyta�em wreszcie. - Podj�liSmy j� tutaj. Ilicz [Lenin] uwa�a�, �e nie powinniSmy pozostawia� bia�ym �ywego symbolu, zw�aszcza w obecnej trudnej sytuacji. Wi�cej ju� o nic nie pyta�em, uznawszy spraw� za zamkni�t�. W rzeczywistoSci decyzja ta by�a nie tylko korzystna, ale konieczna. SrogoS� wyroku s�du doraxnego dowiod�a Swiatu, �e nadal b�dziemy walczy� bezlitoSnie i nic nas nie powstrzyma. Egzekucja rodziny carskiej konieczna by�a nie tylko po to, by przerazi� wroga, ale tak�e po to, aby wstrz�sn�� naszymi szeregami i pokaza�, �e nie ma ju� odwrotu, �e czeka nas albo zwyci�stwo, albo kl�ska. . . Lenin doskonale zdawa� sobie z tego spraw�".

WiadomoS�, �e Miko�aj zosta� rozstrzelany w wyniku decyzji podj�tej przez prowincjonaln� Rad� Robotnicz�, oraz �e jego rodzina pozosta�a przy �yciu, szybko obieg�a Swiat. W Moskwie radca ambasady Niemiec, zast�puj�cy zamordowanego ambasadora, oficjalnie pot�pi� egzekucj� cara oraz wyrazi� trosk� o los pochodz�cej z Niemiec cesarzowej i jej dzieci. W�wczas radziecki rz�d zacz�� rozpowszechnia� k�amliwe oSwiadczenia, kt�re przez nast�pne osiem lat podawano jako oficjaln� wersj� wydarze�. 20 lipca komisarz ludowy Radek poinformowa� radc� ambasady Niemiec, �e pozostali przy �yciu cz�onkowie rodziny by� mo�e zostan� wypuszczeni na wolnoS� "ze wzgl�d�w humanitarnych". 23 i 24 lipca prze�o�ony Radka, Gieorgij Cziczerin, komisarz ludowy spraw zagranicznych, zapewni� niemieckiego pos�a, �e Aleksandra i jej dzieci s� bezpieczne. W sierpniu i przez wi�ksz� cz�S� wrzeSnia rz�d niemiecki wywiera� presj� na rz�d Rosji, czego wynikiem by�y kolejne zapewnienia o bezpiecze�stwie rodziny. 29 sierpnia Radek zaproponowa� wymian� carskiej rodziny za wi�xni�w znajduj�cych si� w r�kach niemieckich; w kilka dni p�xniej Cziczerin ponownie zapewni�, �e cesarzowa i jej dzieci s� bezpieczne; 10 wrzeSnia Radek nadal prowadzi� rozmowy o zwolnieniu wi�xni�w; w trzecim tygodniu wrzeSnia Berlin zosta� poinformowany, �e w�adze radzieckie "rozwa�aj� przeniesienie carskiej rodziny na Krym". Tymczasem do rz�du brytyjskiego dotar�y z�owieszcze informacje. 31 sierpnia wywiad brytyjski otrzyma� raport; przekazany nast�pnie ministerstwu wojny i kr�lowi Jerzemu V, w kt�rym stwierdzano, i� cesarzow� Aleksandr� i jej pi�cioro dzieci prawdopodobnie zamordowano wraz z carem. Kr�l uwierzy� w treS� raportu i do swojej kuzynki, Wiktorii Battenberg, siostry Aleksandry, napisa� list:

Droga Wiktorio! Pogr��ony w g��bokim smutku wraz z tob� op�akuj� tragiczn� Smier� twej siostry i jej dzieci. Ale by� mo�e lepiej, �e tak w�aSnie si� sta�o; po Smierci drogiego Miko�aja prawdopodobnie i tak nie chcia�aby d�u�ej �y�, a c�rki unikn�y losu gorszego ni� Smier� z r�k oprawc�w. Ca�ym sercem pozostaj� z tob�.

Pomimo pospiesznych kondolencji kr�la, ministerstwo spraw zagranicznych postanowi�o w tej sprawie prowadzi� dalsze Sledztwo. Sir Charlesowi Eliotowi, pe�nomocnikowi rz�du brytyjskiego, polecono uda� si� do Jekaterynburga, sk�d 15 paxdziernika jego poufny raport, zaadresowany bezpoSrednio do ministra spraw zagranicznych Arthura Balfoura, dotar� do Londynu. Wnioski Eliota dawa�y pewnie nadzieje: "17 lipca w Jekaterynburgu widziano poci�g, w kt�rym zas�oni�te by�y wszystkie okna; odjecha� w niewiadomym kierunku. Panuje tu powszechne przekonanie, �e znajdowali si� w nim pozostali przy �yciu cz�onkowie carskiej rodziny. . . i �e cesarzowej, jej c�rek i syna nie zamordowano". Nast�pnie ci, kt�rzy pozostali przy �yciu - o ile rzeczywiScie istnieli - znikn�li. W cztery lata p�xniej, podczas mi�dzynarodowej konferencji w Genui, pewien zagraniczny dziennikarz spyta� Cziczerina, czy prawd� jest, �e bolszewicki rz�d zabi� wszystkie carskie c�rki, na co Cziczerin odpar�: "Los c�rek jest mi nieznany. W jednej z gazet czyta�em, �e obecnie przebywaj� w Ameryce". W 1924 roku wydawa�o si�, �e zagadka zosta�a rozwi�zana; s�dzia Sledczy Miko�aj Soko�ow, mieszkaj�cy w�wczas w Pary�u, swoje odkrycia i wynikaj�ce z nich wnioski opublikowa� pierwotnie po francusku, a nast�pnie po rosyjsku. Ksi��ka ta zapozna�a Swiat z relacj� Swiadka, kt�ry na w�asne oczy widzia� jedenaScie cia� le��cych w ka�u�y krwi w piwnicy domu Ipatiewa. Soko�ow zamieSci� r�wnie� fotografi� koSci i odci�tego palca, bi�uterii, fiszbin�w z gorset�w, sztucznej szcz�ki oraz innych przedmiot�w znalezionych na Uroczysku Czterech Braci. W swej ksi��ce zawar� nie tylko wstrz�saj�cy opis masakry, lecz tak�e szczeg�owy, pozornie wiarygodny opis zniszczenia cia� za pomoc� kwasu i ognia: "Cia�a zosta�y rozcz�onkowane. . . Zniszczono je kwasem siarkowym, a nast�pnie polano benzyn� i spalono na stosach. . . T�uszcz z cia� wytopi� si� i zmiesza� z ziemi�". Dowody, �e ca�a rodzina zgin�a, zdawa�y si� przyt�aczaj�ce. Soko�ow boryka� si� z licznymi trudnoSciami. Prace wJekaterynburgu zmuszony by� przerwa�, gdy w lipcu 1919 roku Armia Czerwona ponownie przej�a kontrol� nad miastem. W podr� kolej� transsyberyjsk�, opr�cz kasety z nadpalonymi koS�mi i innymi dowodami rzeczowymi, zabra� tak�e siedem grubych brulion�w z zapiskami. Dotarwszy na Zach�d, niestrudzenie uzupe�nia� je relacjami emigrant�w, kt�rzy uciekli przed rewolucj� i kt�rzy mogli coS wiedzie� o Smierci lub znikni�ciu carskiej rodziny. Pomagano mu niech�tnie, a wygl�d i spos�b bycia dzia�a�y na jego niekorzyS�. By� m�czyzn� niskiego wzrostu, mia� ciemne, przerzedzone w�osy oraz p�kni�te szklane oko, kt�re na niezwykle impulsywnej twarzy prezentowa�o si� doS� niepokoj�co. Gdy m�wi�, nieustannie kiwa� si� na boki, zaciera� r�ce i skuba� d�ugie w�sy. Lecz to nie wygl�d i tiki nerwowe by�y powodem z�ego przyj�cia przez najwa�niejszego rosyjskiego emigranta: matk� Miko�aja, cesarzow�wdow� Mari� Fiodorown�. Maria wspiera�a wprawdzie prace Soko�owa, kiedy ten przebywa� na Syberii, lecz gdy dowiedzia�a si�, �e ich autor jest przekonany, i� ca�a rodzina ponios�a Smier�, nie przyj�a go i nie zgodzi�a si�, aby pokazano jej zgromadzone przez niego dowody i kaset� z relikwiami. A� do Smierci w paxdzierniku 1928 roku Maria by�a przekonana, �e jej syn i jego rodzina nadal �yj�. Ogarni�ty obsesj� Soko�ow pisa� i przeprowadza� dalsze wywiady. Przez pewien czas wspierany by� przez ksi�cia Miko�aja Or�owa, kt�ry sfinansowa� przeprowadzk� s�dziego wraz z ca�ym archiwum z Pary�a, z Hotel du Bon La Fontaine do mieszkania w Fontainebleau. To tutaj w�aSnie Soko�ow zako�czy� prac� nad swoj� ksi��k�. W kilka miesi�cy po jej wydaniu dosta� zawa�u i zmar� w wieku zaledwie czterdziestu dw�ch lat. Doceniono go dopiero po Smierci - przez szeS� i p� dekady, a� do roku 1989, jego dzie�o stanowi�o uznane i nie kwestionowane przez historyk�w wyjaSnienie sposobu, w jaki zgin�a carska rodzina, oraz co sta�o si� ze zw�okami. Publikacja i zaakceptowanie przez Swiat wersji Soko�owa zmusi�y radziecki rz�d do zmiany historii o losie cesarzowej i jej dzieci. W roku 1926, po oSmiu latach zaprzeczania, jakoby w�adze by�y w posiadaniu jakichkolwiek informacji o ich losie, wiarygodnoS� Moskwy w tej kwestii zosta�a podwa�ona przez szczeg�owy opis wydarze� i fotografie w ksi��ce Soko�owa. Ponadto czasy si� zmieni�y: Niemcy nie troszczy�y si� ju� o by�� niemieck� ksi�niczk�; Lenin nie �y�, a Stalin jeszcze bardziej ni� sw�j poprzednik ceni� sobie zastraszanie bezwzgl�dnoSci�. Tote� dosz�o do napisania radzieckiego odpowiednika ksi��ki Soko�owa zatytu�owanego Ostatnie dni caratu. Ksi��ka Paw�a M. Bykowa, nowego przewodnicz�cego Uralskiej Rady Robotniczej, w znacznej mierze by�a plagiatem ksi��ki Soko�owa; przyznawano w niej, �e Aleksandra, jej syn oraz c�rki zostali zamordowani wraz z Miko�ajem. Teraz i czerwoni, i biali zgodni byli co do tego, �e �ycia pozbawiono ca�� carsk� rodzin�. Jednak do opisu pozbywania si� cia� Bykow doda� kilka zda�, kt�re tylko na pierwszy rzut oka by�y nieistotn� edytorsk� poprawk�:

Wiele m�wi�o si� o nieodnalezieniu cia�. Tymczasem. . . szcz�tki po spaleniu zosta�y daleko wywiezione i zakopane w bagnistej okolicy, w kt�rej nie przeprowadzono ekshumacji. Cia�a pozosta�y tam i z pewnoSci� uleg�y ju� rozk�adowi.

W tych kilku zdaniach Bykow wskaza� pi�� trop�w wiod�cych ku rozwi�zaniu zagadki: istnia�y szcz�tki, kt�re pozosta�y po spaleniu; szcz�tki te zosta�y pochowane, "daleko wywiezione", i pochowane "w bagnistej okolicy", "w kt�rej nie przeprowadzono ekshumacji". Innymi s�owy coS zosta�o ukryte, ale nie w pobli�u Uroczyska Czterech Braci, gdzie Soko�ow prowadzi� wykopaliska.

W�adza bolszewik�w w Rosji okrzep�a i nowy porz�dek wprowadzony przez rewolucj� zdawa� si� mie� trwa�y charakter. S�awnym miastom zmieniono nazwy: Sankt Petersburg przemianowano na Leningrad, Carycyn na Stalingrad, Jekaterynburg na Swierd�owsk. Ludzie mniej znacz�cy tak�e zapragn�li, aby uznano ich rewolucyjne bohaterstwo. W 1920roku Jakow Jurowski przekaza� radzieckiemu historykowi Micha�owi Pokrowskiemu szczeg�ow� relacj� ze swych dokona� wJekaterynburgu w lipcu 1918roku, "aby przesz�y do historii", a w 1927roku swoje dwa rewolwery, colta i mausera, przekaza� Muzeum Rewolucji na Placu Czerwonym. Natomiast Piotr Jermakow, uralski komisarz, ktury sobie przypisywa� "zaszczytny czyn, jakim by�o dokonanie egzekucji ostatniego cara", sw�j rewolwer (tak�e mauser) przekaza� Swierd�owskiemu Muzeum Rewolucji. Na pocz�tku lat trzydziestych, w okolicach Swierd�owska, Jer'y� cz�sto wyst�powa� przed ch�opcami na obozowiskach. Rozbudziwszy sw�j entuzjazm butelk� w�dki, opisywa� ze szczeg�ami, jak w�asnor�cznie zg�adzi� cara. - Mia�em w�wczas dwanaScie czy trzynaScie lat - przypomina sobie jeden z jego �wczesnych s�uchaczy, uczestnik pionierskiego obozu dla traktorzyst�w z Czelabi�ska w 1933roku. Przedstawiono go nam jako bohatera. Dosta� kwiaty. Patrzy�em na niego z nieukrywan� zazdroSci�. Sw�j wyk�ad zako�czy� s�owami: "osobiScie zastrzeli�em cara". Czasami Jermakow nieco zmienia� swoj� histori�. W 1935roku dziennikarz Richard Halliburton odwiedzi� Jermakowa w jego swierd�owskim mieszkaniu, rzekomo umieraj�cego na raka gard�a: "Na niskim, prostym rosyjskim �o�u. . . w purpurowej bawe�nianej poScieli. . . olbrzymi. . . oty�y, pi��dziesi�cioletni m�czyzna niespokojnie porusza� si�, pr�buj�c z�apa� oddech. . . . Jego usta by�y otwarte, w k�cikach dostrzeg�em krople krwi. . . Spojrza� na mnie przekrwionymi, delirycznymi, czarnymi oczami". Podczas rozmowy trwaj�cej trzy godziny, Jermakow wyzna� Halliburtonowi, �e to Jurowski zastrzeli� Miko�aja. Natomiast jego ofiar�, jak twierdzi�, by�a Aleksandra: "Wypali�em z mojego mausera w kierunku cesarzowej - sta�a w odleg�oSci nieca�ych dw�ch metr�w, nie mog�em chybi�. Trafi�em j� prosto w usta. W ci�gu niespe�na dw�ch sekund by�a martwa. Jego opis zniszczenia cia� zdawa� si� potwierdza� przypuszczenia Soko�owa: "ZbudowaliSmy wielki stos z dw�ch warstw bali, tak d�ugich, aby u�o�y� na nich cia�a; oblaliSmy je benzyn� z pi�ciu cynowych beczek, potem wylaliSmy na nie dwa wiadra kwasu siarkowego i podpaliliSmy. . . Zosta�em tam, by upewni� si�, �e wszystko zostanie spalone. Aby spali� czaszki, musieliSmy d�ugo podtrzymywa� ogie�". Na koniec Jermakow powiedzia�: "Na ziemi nie pozostawiliSmy ani odrobiny popio�u. . . Beczki z popio�ami kaza�em za�adowa� na w�z i zawiex�w stron� drogi. Popio�y wyrzucono wysoko w powietrze; wiatr ni�s� je poprzez pola i las". Po powrocie do Nowego Jorku Halli burton opublikowa� wywiad zJermakowem jako jego wyznanie na �o�u Smierci. Tymczasem w Swierd�owsku Jermakow powsta� ze swej purpurowej poScieli i �y� jeszcze siedemnaScie lat.

W 1976 roku, w czterdzieSci jeden lat po wydaniu ksi��ki Halliburtona, dw�ch dziennikarzy telewizji BBC postawi�o nowe pytania dotycz�ce znikni�cia Romanow�w. W ksi��ce The File on the Tsar Anthony Summers i Tom Man�old podali w w�tpliwoS� konkluzj� Soko�owa, i� w ci�gu dw�ch dni, nawet posiadaj�c znaczn� iloS� benzyny i kwasu siarkowego, oprawcy byli w stanie zniszczy� ponad p� tony cia�a i koSci" oraz, jak twierdzi� Jermakow, "rozsia� popio�y w powietrzu". Profesor Francis Camps z brytyjskiego ministerstwa spraw wewn�trznych, specjalista w zakresie patologii o trzydziestoletnim doSwiadczeniu w s�downictwie, wyjaSni� autorom ksi��ki, jak trudno jest spali� ludzkie cia�o: - Ogie� zw�gla cia�a - wyjaSni� - i proces ten nie dopuszcza do ca�kowitego zniszczenia. Podczas kremacji przeprowadzonej w specjalnych gazowych piecach, w kt�rych temperatura si�ga dw�ch tysi�cy stopni, ludzkie cia�o istotnie ulega spopieleniu, lecz podobnych piec�w w syberyjskim lesie z pewnoSci� nie by�o. Je�eli zaS chodzi o kwas siarkowy, to doktor Edward Rich, ameryka�ski ekspert z West Point, wyjaSni� autorom, �e "oblanie cia� jedenaSciorga doros�ych lub niemal doros�ych ludzi mo�e najwy�ej zniekszta�ci� sk�r� i zeszpeci� rysy twarzy, ale poza tym kwas nie dokona wi�kszych zniszcze�". Najbardziej ra��c� sprzecznoSci� w odkryciu Soko�owa, zar�wno zdaniem brytyjskiego ministerstwa spraw wewn�trznych, jak i ekspert�w z West Point, by� ca�kowity brak ludzkich z�b�w. "Z�by s� jedyn� cz�Sci� ludzkiego cia�a, kt�ra jest praktycznie niezniszczalna" - napisali Summers i Man�old. Je�eli jedenastu cz�onk�w rodziny Romanow�w rzeczywiScie pochowano w szybie, zagadk� pozostaje los oko�o trzystu pi��dziesi�ciu z�b�w". Ekspert z West Point powiedzia� im tak�e, �e przeprowadzi� kiedyS eksperyment polegaj�cy na pozostawieniu kilkunastu z�b�w ca�kowicie zanurzonych w kwasie siarkowym, i to nie na dwa dni, lecz na trzy tygodnie. W strukturze z�b�w nie nast�pi�y �adne zmiany.

Podczas drugiej wojny Swiatowej Swierd�owsk z niewielkiego miasteczka sta� si� du�ym oSrodkiem przemys�owym. Armia niemiecka zaj�a Ukrain� i posuwa�a si� w g��b Rosji, zmuszaj�c Rosjan do przenoszenia ca�ych fabryk i tysi�cy robotnik�w za Ural. W Swierd�owsku pod koniec wojny produkowano czo�gi i wyrzutnie rakietowe zwane katiuszami. Po wojnie Zwi�zek Radziecki posiad� wiedz� niezb�dn� do skonstruowania bomby atomowej i wok� Swierd�owska i Czelabi�ska jak grzyby po deszczu powsta�y nowe, pilnie strze�one mniejsze miasta, otoczone licznymi stra�nicami i ogrodzone drutem kolczastym. Ca�y region zamkni�to przed cudzoziemcami; za Uralem wyros�o pokolenie ludzi, kt�rzy nigdy nie spotkali obcokrajowca. To w�aSnie po to, aby dowiedzie� si�, jakie tajemnice kryj� Swierd�owsk i Czelabi�sk, pilot C.I.A. Gary Powers w samolocie szpiegowskim typu U-2 przelatywa� nad nimi w roku 1960. Dom Ipatiewa przekszta�cono w antyreligijne Muzeum Rewolucji. MieSci�a si� tu siedziba Zwi�zku Ateist�w, Okr�gowe Archiwa Partii oraz rektorat uniwersytetu uralsko-syberyjskiego. Rciany zdobi�y portrety bolszewickich przyw�dc�w i - jeSli urodzili si� na Uralu - w szklanych gablotach wystawione by�y ich czapki, p�aszcze i medale. Plakaty i wykresy g�osi�y chwa�� komunizmu pokazuj�c, o ile wi�cej traktor�w, samolot�w, ton stali, garnitur�w i bielizny produkowano za rz�d�w Stalina ni� za cara. Jeden z pokoi na pi�trze poSwi�cony by� Romanowom. Znajdowa�y si� tam wybrane fragmenty dziennika Miko�aja, strony z dziennika Aleksego oraz pierwsza strona jekaterynburskiej gazety z nag��wkiem: "Egzekucja Miko�aja, krwawego koronowanego mordercy - rozstrzelano go bez bur�uazyjnych formalnoSci, zgodnie z naszym nowym, demokratycznym prawem". Piwniczne pomieszczenie nie zosta�o w��czone do muzeum; mieSci� si� tam sk�ad i a� po sufit wype�nia�y je sterty pustych kartonowych pude�. Zwiedzaj�cy dom Ipatiewa, z koniecznoSci obywatele radzieccy, obejrzawszy zdj�cia, plakaty i dzienniki opuszczaj�c muzeum nie okazywali Romanowom szczeg�lnej sympatii; cesarska rodzina przynale�a�a ju� do historii, pot�piona, dzienniki jej cz�onk�w, umieszczone w szklanych gablotach, przesta�y by� istotne. Ale partia i KGB niczego ...