WĄTROBA (hepar)
Jest największym gruczołem organizmu. Substancje wchłaniane z przewodu pokarmowego drogą krwi, za pomocą żyły wrotnej (vena porte), która zbiera krew z przewodu pokarmowego i śledziony. W wątrobie substancje te są odpowiednio przetwarzane. Są z nich syntetyzowane inne związki. Krew oczyszczana jest z ewentualnych elementów szkodliwych, jest magazynowanie niektórych substancji, a w razie potrzeby wydzielanie do krwiobiegu. Wątroba jest narządem niezbędnym do życia. Otoczona jest torebką włóknistą z tkanki łącznej włóknistej zwartej, zawierającej liczne komórki tuczne (wydzielają heparynę). Anatomicznie wątroba wykazuje budowę płatową, a w ich obrębie są płaciki. Wyróżnia się płacik anatomiczny, płacik wrotny i gronko wątrobowe. Płacik anatomiczny jest podstawową jednostką strukturalną budującą miąższ wątroby. Jest to wielościenny, wydłużony pryzmat, zdrenowany siecią naczyń krwionośnych i kanalików żółciowych. Płaciki anatomiczne u świni i wielbłąda są wyraźnie oddzielone od siebie warstwą tkanki łącznej międzypłacikową włóknistą luźną, a u innych gatunków granice są mniej wyraźne, a tkanka łączna pomiędzy płacikami występuje w większym nagromadzeniu w narożach płacików w przestrzeniach wrotno-żółciowych, w których występuje charakterystyczna triada wątrobowa. Wątroba zaopatrzona jest w krew odżywczą bogatą w tlen z tętnicy wątrobowej oraz krew czynnościową bogatą w substancje odżywcze wchłonięte z jelita oraz krew ze śledziony za pośrednictwem żyły wrotnej. Naczynia te wchodzą do wątroby przez jej wnękę, w której znajduje się też przewód wątrobowy.
Unaczynienie czynnościowe.
Żyła wrotna po wniknięciu do wątroby dzieli się na żyły międzypłatowe, które wnikają do płatów i tam dzielą się na żyły międzypłacikowe, leżące w tkance łącznej przestrzeni wrotno-żółciowej. Od żył międzypłacikowych odchodzą gałązki żylne układające się na różnych poziomach płacika i są to żyły okołopłacikowe wytwarzające splot okołopłacikowy. Żyły okołopłacikowe rozpadają się na naczynia włosowate żylne typu zatokowego śródpłacikowe zwane sinusoidami wątroby, które wchodzą do płacika i promieniście od obwodu podążają do środka płacika,
gdzie uchodzą do żyły środkowej (vena centralis) leżącej w centrum płacika. Występuje tu zjawisko sieci dziwnej żylo-żylnej, gdzie żyły okołopłacikowe poprzez naczynia włosowate typu zatokowego przechodzą w żyłę środkową. Sinusoidy wątroby mają średnice ok. 30 um, śródbłonek nie jest ciągły, a między jego komórkami występują komórki Browicza-Kupttera, które są makrofagami (fagocytują bakterie, komórki nowotworowe i kompleksy przeciwciało-antygen, a także zużyte erytrocyty. Przypisuje się im też produkcję włókien kratkowych). Żyła środkowa leżąca w osi płacika rozpoczyna się na 1/3 wysokości płacika. Żyły środkowe wychodzą przez podstawy płacików i uchodzą do żył podpłacikowych, które łącząc się tworzą żyły wątrobowe, skąd krew dostaje się do żyły głównej doogonowej (vena cava caudalis)
Unaczynienie odżywcze.
Tętnica wątrobowa (arteria hepatica) dzieli się podobnie jak żyła wrotna, a jej rozgałęzienia jako tętnice iędzypłacikowe leżą również w przestrzeniach wrotno-żółciowych. Od tętnic międzypłacikowych odchodzą gałązki tętnicze, które przy powierzchni płacików rozpadają się na naczynia włosowate tętnicze, które wpadają do naczyń włosowatych żylnych typu zatokowego, czyli do sinusoid wątroby. Tu dochodzi do mieszania się krwi żylnej i tętniczej. Na obwodzie płacika przepływająca krew zawiera najwięcej substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym i jest najlepiej utlenowana.
Płaciki anatomiczne na przekroju mają postać 5,6-boków, na których narożach znajdują się przestrzenie wrotno-żółciowe. Oprócz naczyń w skład płacika anatomicznego wchodzą: włókna siateczkowe, które oplatają naczynia włosowate żylne typu zatokowego śródpłacikowe oraz otaczają żyłę środkową tworząc rusztowanie dla naczyń i dlatego widoczna na preparatach żyła ma światło otwarte (ziejące) Włókna kratkowe to też rusztowanie dla komórek wątrobowych. W skład płacika wchodzą: hepatocyty (stanowiące właściwy miąższ wątroby) Komórki te układają się w blaszki i beleczki, podobne do sznurów pomiędzy którymi są naczynia włosowate żylne typu zatokowego. Hepatocyty są komórkami wielościennymi 5,6 lub 12 ścienne, ich przeciętna średnica to 20-30 um. Mogą zawierać 2, 3, a nawet 4 jądra, są poliploidalne, a ilość jąder zależy od ich czynności metabolicznych. Zawierają duże mitochondria, dobrze rozbudowany aparat Golgiego, lizosomy, sieć gładką i szorstką, wtręty w postaci glikogenu, kropelki tłuszczu oraz wtręty białkowe. Średni czas życia hepatocytu to 150 dni. Ściany (powierzchnie) hepatocytów są odpowiednio zróżnicowane. Powierzchnie zwrócone ku sinusoidom zaopatrzone są w mikrokosmki. Między mikrokosmkami hepatocytów, a śródbłonkiem sinusoidy znajduje się przestrzeń okołozatokowa, do której zwrócone są mikrokosmki. Za ich pośrednictwem odbywa się wymiana substancji krew - hepatocyt i hepatocyt - krew. Jest to ściana (powierzchnia) naczyniowa. Sąsiadujące hepatocyty tworzące beleczki, łączą się ze sobą swoimi bocznymi
powierzchniami za pomocą strefy przylegania, strefy zwarcia i desmosomów. Jest to powierzchnia komórkowa. Pewne sąsiadujące powierzchnie hepatocytów tworzą wgłębienia i w ten sposób pomiędzy hepatocytami powstają komórki żółciowe, które w obrębie płacików nie mają własnej ściany, a są wytworem rurkowatych zagłębień przylegających do siebie komórek wątrobowych. Jest to ściana kanalikowa, również zaopatrzona jest w mikrokosmki, skierowane do światła kanalika żółciowego. Kanaliki te uzyskują własną ścianę i przechodzą w przewody żółciowe międzypłacikowe wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Przewody żółciowe międzypłacikowe leżą w przestrzeni wrotno-żółciowej i razem z żyłą i tętnica międzypłacikową tworzą triadą wątrobową. Niektórzy autorzy wyróżniają triadę wątrobową ze względu na występowanie naczyń limfatycznych międzypłacikowych. W kanalikach żółciowych płynie żółć od części środkowej płacika ku jego obwodowi (odwrotnie niż krew) Kanaliki te są kolejnym elementem strukturalnym wchodzącym w skład płacika. Nadto do płacika wnikają włókna nerwowe tworzące zakończenia na powierzchni hepatocytów oraz na powierzchni naczyń włosowatych.
Zrazik wrotny (czynnościowy) – Jest to pojęcie umowne. Zrazik ma kształt trójkąta, zawiera przestrzeń wrotno-żółciową, a jego granice wytyczają trzy żyły środkowe sąsiadujących płacików anatomicznych. Jego środkiem jest przewód żółciowy międzypłacikowy, do którego spływa żółć z hepatocytów, zawartych w tym płaciku.
Gronko wątrobowe – zgrupowanie hepatocytów i naczyń włosowatych zatokowych do których doprowadzana jest krew z największych żyły i tętnicy okołopłacikowe. Przestrzennie jest to czworobok, którego oś stanowią żyła i tętnica okołopłacikowe, a jego granice wytyczają dwie żyły środkowe i dwie przestrzenie wrotno-żółciowe. W zależności od odległości od żyły i tętnicy okołopłacikowe wyróżnia się w gronku trzy strefy:
v Najbliższą od żyły i tętnicy okołopłacikowych, gdzie hepatocyty są najlepiej zaopatrzone w tlen i substancje odżywcze
v Środkowa
v Najbliższą od żyły środkowej. Ta strefa otrzymuje krew mniej utlenowaną i z mniejszą ilością substancji odżywczych.
Funkcje wątroby (hepatocytów):
ü Centrum metaboliczne organizmu, hepatocyty pełnią najwięcej funkcji z komórek organizmu
ü Hepatocyty wytwarzają żółć i jej barwniki ze zużytych erytrocytów. Żółć płynie przez: kanaliki żółciowe à przewody żółciowe międzypłacikowe à przewody wątrobowe à przy wnęce wątrobowej przechodzą w przewód żółciowy wspólny à dwunastnica. Żółć może być częściowo gromadzona, jako rezerwa w pęcherzykach żółciowych.
ü Żółć:
§ Emulgacja tłuszczy
§ Pobudza ruchy robaczkowe jelit
§ Po detoksykacji żółci, wraz z nią usuwane są szkodliwe substancje egzo i endogenne
ü Syntetyzują z glukozy i galaktozy glikogen, z pomocą syntetaz glikogenowych w procesie glikogenogenezy, co przyczynia się do regulacji poziomu glukozy we krwi
ü Syntetyzują i rozkładają wiele białek, np. białka osocza i surowicy krwi (fibrynogen, niektóre albuminy i globuliny, protrombinę, transferynę i oddają je do krwi) Hepatocyty są komórkami amfikrynowymi – wydalają w dwie strony – białko do krwi, a żółć do kanalików.
ü Syntetyzują lipidy krwi (cholesterol, fosfolipidy) Lipidy są rozpuszczalne w środowisku wodnym, aby mogły być transportowane muszą być związane z białkiem. Hepatocyty produkują białka (apolipoproteiny), które łączą się z lipidami tworząc lipoproteidy, które z krwią lub limfą rozprowadzane są do różnych narządów
ü Syntetyzują angiotensynę
ü Magazynują i uwalniają do krwi witaminy A, D3, K, B2, B3, B4, B12
ü Dezaminują aminokwasy
ü Uczestniczą w detoksykacji organizmu
ü Wydzielają hormony, tj. czynnik erytropoetyczny i somatomedyny (wpływają na wzrost ciała)
ü Produkuje heparynę
TRZUSTKA (pancreas)
Drugi oprócz wątroby gruczoł przewodu pokarmowego. Otoczona torebką łącznotkankową, zbudowaną z tk. Ł. Wł. Luźnej, od której odchodzą delikatne pasemka łącznotkankowe, dzieląc miąższ gruczołu na nieregularne płaciki. W płacikach występuje część zewnętrzna (egzogenna) produkująca sok trzustkowy oraz część wewnętrzna, wydzielnicza (endkorynowa) produkująca hormony. Część zewnętrzna to główna masa gruczołu, a część wewnętrzna – dokrewną tworzą wyspy trzustkowe (wyspy Langerhansa) są to skupiska komórek rozmieszczone wśród elementów zewnętrznych.
Część zewnętrzna składa się z odcinka wydzielniczego i przewodów wyprowadzających. Odcinek wydzielniczy to pęcherzyki trzustki. Pęcherzyki mają kształt kulisty, zbudowany z komórek w kształcie ściętego stożka, leżących na błonie podstawnej, wzmocnionych włóknami srebrochłonnymi. Komórki pęcherzykowe zawierają kuliste jądro położone centralnie. A w ich części przy podstawnej jest dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczna szorstka – barwi się na granatowo barwnikami zasadowymi. Występują liczne mitochondria. Nad jądrem rozbudowany aparat Golgiego. W wierzchołkowej części komórki występują liczne ziarna zymogenu – barwi się na czerwono. Ziarna są proenzymami trzustki syntetyzowanymi w siateczce śródplazmatycznej. Są segregowane i otaczane błoną aparatu Golgiego. Ich wydzielina uchodzi do niewielkiego światła pęcherzyka. Pierwszy odcinek przewodów wyprowadzających to wstawki (przewód wyprowadzający śródpłacikowy, nabł. j. sześcienny. Komórki nabłonka mogą wnikać do pęcherzyków trzustki i w świetle pewnych pęcherzyków mogą występować komórki śródpęcherzykowe, tzw. Jądra śródpęcherzykowe) Wydzielina ze wstawek dostaje się do leżących w tkance łącznej przewodów międzypłacikowych (nabł. j. cylindryczny) te przewody uchodzą do głównego przewodu wyprowadzającego (nabł. j. cylindryczny) Pomiędzy komórkami nabł. są komórki śluzowe (kubkowe) tkanka łączna pod nabł. przewodu głównego zawiera miocyty gładkie. Funkcje
ü Produkuje sok trzustkowy z enzymami (trypsyna, Wyspa trzustkowa chymotrypsyna, karboksypeptydazy, lipaza, amylaza, nadzy i rnazy)
Część wewnętrzna zawiera cztery rodzaje komórek:
ü Komórki kwasochłonne α (A) ok. 20 %. Leżą na obwodzie wysp, produkują glukagon, podwyższający poziom cukru we krwi. Przyczynia się do glikogenolizy w wątrobie
ü Komórki β (B) trudnobarwliwe, ok. 70 %. Leżą w środku, produkują insulinę obniżającą poziom cukru we krwi. Przyczynia się do odkładania glikogenu w wątrobie. Ich niewydolność prowadzi do cukrzycy.
ü Komórki δ (D) jest ich ok. 5-7 %. Produkują somatostatyny, hamujące wydzielanie glukagonu i insuliny. Działają parakrynnie
ü Komórki PP jest ich ok.. 2 %. Występują żadko, wytwarzają polipeptyd trzustkowy, który reguluje wydzielanie kwasu solnego w żołądku i hamuje wydzielanie soku trzustkowego.
UKŁAD ODDECHOWY (systema respiratoria)
Składa się z dróg doprowadzających powietrze, części przewodzącej powietrze oraz narządu wymiany gazowej:
ü Jama nosowa (cavum nasi)
ü Gardło (pharynx)
ü Krtań (larynx)
ü Tchawica (trachea)
ü Oskrzela (bronchii)
ü Drzewo skrzelowe
JAMA NOSOWA (cavum nasi)
Zawiera: przedsionek nosa (vestibulum nasi), okolicę oddechową (regio respiratoria), okolicę węchową (regio olfactoria)
Przedsionek nosa (budowa skóry, nabłonek wielowarstwowy płaski, a pod nim skóra właściwa) Składa się:
ü Włosy (filtr dla zanieczyszczeń z powietrza)
ü Gruczoły potowe, łojowe i surowicze
ü Naczynia i nerwy
Zanieczyszczenia osadzają się na powierzchni nabłonka. Skóra przedsionka przechodzi w błonę śluzową okolicy oddechowej. Okolica oddechowa zbudowana jest z:
v Błony śluzowej
§ Blaszka nabłonkowa (nabłonek wielorzędowy migawkowy, nabłonek dróg oddechowych)
§ Blaszka właściwa (tkanka łączna włóknista luźna, występują gruczoły surowicze i mieszane gruczoły nosowe – glandulae nasales)
v Błony podśluzowej (połączonej z ochrzęstną lub okostną) Błona śluzowa przechodzi w podśluzową bez widocznej granicy
§ Zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej luźnej
§ Obecność gruczołów oraz splotów żylnych i nerwowych
Okolica oddechowa służy do oczyszczania, ogrzania i zwilgotniania powietrza. Wydzielina komórek kubkowych nabłonka oraz gruczołów tworzy na jego powierzchni warstewkę, służąca do wyłapywania zanieczyszczeń, jednocześnie zapewniają stałe nawilgocenie powietrza. Zanieczyszczenia na powierzchni nabłonka są przesuwane przez migawki do przedsionka i wydalana na zewnątrz. Naczynia krwionośne występują obficie. Naczynia tętnicze tworzą bogatą sieć tętniczek oraz naczyń włosowatych, a także anastomoz. Naczynia biegną od tylnej do przedniej części jamy nosa. Mają przeciwnie skierowany przepływ krwi, w stosunku do przepływu powietrza. To daje lepsze warunki ogrzania powietrza(błona śluzowa)
Okolica węchowa zbudowana jest z:
v Błona śluzowa - nabłonek wielowarstwowy cylindryczny, tzw. Nabłonek zmysłowy, zbudowany jest z trzech rodzajów komórek:
o Komórki podporowe walcowate z mikrokosmkami, zajmują całą wysokość nabłonka
o Komórki podporowe przypodstawne, tzw. Komórki zastępcze dla innych komórek nabłonka. Nie osiągają jego górnej powierzchni
o Komórki węchowe – jest ich najwięcej u zwierząt (pies, kot) Komórka węchowa jest neuronem dwubiegunowym. Na powierzchni wolnej zawiera od 6-8 włosków węchowych, które są strukturami receptorowymi, wytwarzającymi potencjał czynnościowy pod wpływem substancji wonnych. Podstawowe komórki węchowe zwężają się i przechodzą w akson, który przebije błonę podstawną i z innymi aksonami wytworzy nici węchowe (fila olfactoria)
Blaszka właściwa błony śluzowej – znajdują się w niej gruczoły węchowe (glandulae olfactoriae), których wydzielina spłukuje powierzchnie błony i usuwa substancje zapachowe już zarejestrowane. Nici węchowe przez otwory kości sitowej przechodzą do opuszki węchowej mózgowia.
v Błona podśluzowa
GARDŁO (pharynx)
Leży na skrzyżowaniu dróg pokarmowej i oddechowej. Są w nim:
ü Błona śluzowa o utkaniu łącznotkankowym, nabł. wielorzędowy migawkowy, a w części krtaniowej i ustnej nabłonek wielowarstwowy płaski.
ü Błona mięśniowa – mm. Szkieletowe
ü Błona łącznotkankowa
KRTAŃ (larynx)
To krótka rura zbudowana z:
ü Błona śluzowa – utkanie łącznotkankowe. Częściowo pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, a częściowo nabłonkiem wielorzędowym migawkowym
ü Rusztowanie chrzęstne z chrząstki szklistej lub sprężystej
ü Przydanka łącznotkankowa
TCHAWICA (trachea)
Narząd rurowy o sztywnej ścianie dzięki pierścieniom chrzęstnym, usytuowany między podstawą krtani, a rozwidleniem na oskrzelach. Zbudowana z 3 błon:
ü Błona śluzowa (tunica mucosa), składająca się z dwóch blaszek:
o Blaszka nabłonkowa – nabłonek wielorzędowy migawkowy. Blaszkę buduje 5 rodzajów komórek:
§ Komórki walcowate z migawkami – wymiatają zanieczyszczenia
§ Komórki kubkowe (mukocyty) – produkują śluz powlekający migawki
§ Komórki zastępcze (przypodstawne) – regenerują nabłonek
§ Komórki szczoteczkowe (cylindryczne z mikrokosmkami) – odbierają wrażenia czuciowe. Dochodzą do nich zakończenia włókien nerwowych
§ Komórki ziarniste – niskie trójkątne, w cytoplazmie mają aminy katecholowe wpływające na wydzielanie gruczołów tchawicznych i komórek śluzowych.
o Blaszka właściwa – to tkanka łączna włóknista luźna unaczyniona i unerwiona, w której pod nabłonkiem włókna sprężyste tworzą blaszkę włóknisto-sprężystą (lamina fibroelastica) Niżej są gruczoły tchawicze (glandulae tracheales) mieszane śluzowo-surowicze. Obecność grudek chłonnych.
ü Błona włóknistochrzęstna (tunica fibrocartilaginea) – Zbudowana z tkanki łącznej włóknistej luźnej o utkaniu regularnym, w którą wbudowane są pierścienie chrzęstne z chrząstki szklistej. Pierścienie biegną wzdłuż tchawicy. Łączą się między sobą więzadłami obrączkowymi (ligamenta anularia) Te pierścienie jedynie u ptaków są zamknięte, u ssaków są otwarte a ich wolne końce łączy mięsień tchawiczy (musculus trachealis) który znajduje się w tkance łącznej w części grzbietowej (tylnej) tchawicy i części wolnej od pierścieni nazywamy ścianą błoniastą (parses membranecens) U konia, krowy i świni mięsień tchawiczy łączy wewnętrzne strony wolnych końców tchawicy. U mięsożernych mięsień leży po stronie zewnętrznej, a u człowieka naprzeciwko wolnych końców
ü Przydanka – łączy tchawicę z otoczeniem, zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej luźnej.
Drogi doprowadzające powietrze mają rusztowanie chrzęstne, bo powietrze ciągle musi być doprowadzane. Tchawica dzieli się na drzewo oskrzelowe (arbor bronchalis)
DRZEWO OSKRZELOWE
Oskrzela główne (bronchii principales) – przez wnękę wnikają do płuc, mają podobną budowę do tchawicy, z tą różnicą że pierścienie chrzęstne są zamknięte. Oskrzela główne dzielą się po kolei na:
ü Oskrzela płatowe (bronchii lobares) – wnikają do płatów płucnych, a w ich obrębie dzielą się na oskrzela segmentowe (bronchii segmentales). Oba rodzaje oskrzeli są podobne do tchawicy, z tą różnicą, że pierścienie nie są całkowite, a w blaszce właściwej błony śluzowej pojawiają się miocyty, wytwarzając niezbyt wyraźną blaszkę mięśniową błony śluzowej
ü Oskrzela międzypłacikowe (bronchii interlobares) – położone w tkance łącznej międzypłacikowej. Ich ściana jest zbudowana z 3 warstw:
o Błona śluzowa – po raz ostatni zawiera nabłonek dróg oddechowych (nabłonek wielorzędowy migawkowy) A w blaszce właściwej tej błony po raz ostatni są gruczoły
o Błona mięśniowa – okrężne ułożenie miocytów powoduje, że błona mięśniowa jest pofałdowana
o Błona włóknisto-chrzęstna – w tkance łącznej włóknistej luźnej po raz ostatni występuje rusztowanie chrzęstne w postaci płytek chrzęstnych – pozostałość po pierścieniach
ü W miarę zmniejszania średnicy oskrzeli zmienia się ich budowa. Gdy oskrzela międzypłacikowe osiągną średnicę 1,5-0,5 mm nazywa się je oskrzelikami śródpłacikowymi (końcowymi) – bronchidii intralobulares (terminales), które wnikają do płacika płucnego. Ściana składa się z 3 warstw:
o Błona śluzowa – nabłonek jednowarstwowy cylindryczny, a w blaszce właściwej tej błony brak gruczołów
o Błona mięśniowa – niewielka, zbudowana z miocytów gładkich o ułożeniu okrężnym
o Przydanka
Drzewo oskrzelowe łączy się w płaciku płucnym z drzewem pęcherzykowym
PŁUCA (pulmones)
Otoczone są bezpośrednio błoną surowiczą – opłucna płucna (Pluro pulmonaris), która pokryta jest mezothelium, pod którym leży tkanka podsurowicza (tela subserosa). Składa się ona z 3 warstw łącznotkankowych:
ü Powierzchowna – zawiera włókna kolagenowe w przewadze
ü Pośrednia – zawiera głównie włókna sprężyste
ü Głęboka – zawiera 2 rodzaje włókien
Opłucna płucna zrasta się silnie z płucami, a jej włókna wnikają do narządu. Anatomicznie płuca mają budowę płatową, a w płatach rozróżnia się segmenty zbudowane z płacików płucnych, które są oddzielone od siebie pasmami tkanki łącznej wnikającej od opłucnej i mają kształt piramid zwróconych podstawą do opłucnej. Natomiast na wierzchołku znajduje się ostatni odcinek drzewa oskrzelowego – oskrzelik końcowy. W obrębie płacika zawarte jest drzewo pęcherzykowe.
DRZEWO PĘCHERZYKOWE (arbor alveolaris)
Drzewo pęcherzykowe zawiera w sobie:
ü Oskrzeliki oddechowe (bronchidi respiratorii) – Ich ściana przy odgałęzieniu tętnicy płucnej wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, ściana z drugiej strony jest utworzona przez pęcherzyki płucne
ü &#x...
borys.karawaning