1_pomoc_rany.pdf

Bezpieczeństwo

Pierwsza pomoc

Rany

Można powiedzieć, że różnego rodzaju rany i zranienia stanowią nieodłączną część naszego

życia. A im szybciej i intensywniej żyjemy, tym bardziej jesteśmy narażeni na wszelkie urazy

w miejscu pracy, podczas uprawiania sportu lub po prostu w domu.

Maja Grzanka

wyrażone emocje, bardziej wrażliwe osoby

mogą tracić panowanie nad sobą. Jednak naj-

lepszą i najskuteczniejszą metodą postępowania

przy zranieniu jest zachowanie spokoju oraz wy-

korzystanie własnej wiedzy i umiejętności. Przede

wszystkim należy ocenić, czy dana rana nadaje się

do opatrzenia na miejscu, czy też poszkodowany

wymaga fachowej pomocy medycznej (np. założe-

nia szwów). W tym wypadku należy niezwłocznie

przetransportować go do szpitala lub, w wypadku

cięższych obrażeń, wezwać pogotowie ratunkowe.

Rany dzielimy na poszczególne rodzaje w zależ-

ności od czynnika, który je wywołał, na: mecha-

niczne (inaczej urazowe), termiczne (wywołane

zbyt wysoką lub zbyt niską temperaturą) oraz

chemiczne (wywołane np. działaniem stężonych

kwasów lub zasad, a także innych substancji

chemicznych).

zaopatrywane szwem pierwotnym (natychmiast).

Powstające blizny są zwykle niewielkie.

Rany kłute zadawane są długimi przedmiotami

o ostrym zakończeniu, takimi jak: nóż, sztylet, igła,

dłuto, widły, bagnet itp. Mogą być bardzo głębokie,

ale brzegi są zwykle blisko siebie, nie zieją; rana

zajmuje niewielką powierzchnię, ale ryzyko zaka-

żenia jest duże. Szczególnie niebezpieczne są rany

kłute klatki piersiowej i brzucha – ich powikłaniem

może być odma lub tamponada serca. Jeżeli w ra-

nie wciąż znajduje się ciało obce, to nie należy go

wyjmować, lecz umocować w taki sposób, aby nie

powodowało dalszych obrażeń, oraz zabezpieczyć

je, gdyż przypadkowe usunięcie grozi trudnym do

zatamowania krwotokiem. Jeśli jednak przedmioty

utrudniają oddychanie, resuscytację lub transport

poszkodowanego, należy je usunąć. Szczególnie

niewskazane jest usuwanie przedmiotów z ucha,

nosa i oka. W przypadku ciała obcego w oku należy

zasłonić także drugie (pozwoli to zminimalizować

ruchy uszkodzonego oka).

Rany szarpane związane są z narzędziami

będącymi w ruchu lub przedmiotami o tępych

R ANY MECHANICZNE

Ze względu na mechanizm urazu rany te dzielimy

na: cięte, kłute, szarpane, miażdżone, kąsane

i postrzałowe. Każdy rodzaj ran ma charaktery-

styczny wygląd oraz unikalne cechy odróżniające

je od pozostałych. Trzeba jednak zaznaczyć, że

nierzadko rany powstają w wyniku zadziałania

kilku czynników i trudno je dopasować do kon-

kretnego rodzaju.

Rany cięte powstają zwykle w wyniku kontaktu

z ostrym przedmiotem, takim jak: nóż, blacha

czy szkło. Mają gładkie, rozchodzące się rozległe

brzegi. Głębokość jest trudna do ustalenia, zależy

od tego, jakim narzędziem została ona zadana.

Ranom ciętym towarzyszy zazwyczaj bardzo silne

krwawienie – przy rozległych ranach istnieje niebez-

pieczeństwo utraty dużej ilości krwi oraz powstania

wstrząsu, ale wypływająca krew wypłukuje z rany

bakterie i ewentualne ciała obce, więc ryzyko zaka-

żenia jest stosunkowo niewielkie, a rany mogą być

Zastosowanie ucisku

32 Promotor 7-8/07

S ytuacjom takim towarzyszą najczęściej silnie

Bezpieczeństwo

Wstrząs – objawy i reakcja

Wstrząs stanowi bezpośrednie zagro-

żenie dla życia chorego. Występuje

w momencie dysproporcji między zapo-

trzebowaniem a zaopatrzeniem w tlen

poszczególnych narządów na skutek

ostrej niewydolności krążenia. Najczęst-

szą przyczyną wstrząsu jest niedobór

krwi spowodowany krwotokiem.

Ze względu na złożoną patoﬁzjologię

trudno ustalić objawy charakterystycz-

ne dla wstrząsu. Prawidłowe lub pod-

wyższone ciśnienie tętnicze krwi nie

wyklucza rozwijającego się wstrząsu,

podobnie jak brak cech centralizacji

krążenia czy sinicy. Generalnie podej-

rzenie wstrząsu można wysunąć jedynie

na podstawie dysfunkcji narządów spo-

wodowanej niedotlenieniem, z których

w warunkach pozaszpitalnych zastoso-

wanie mogą mieć:

• zaburzenia świadomości,

• znaczne osłabienie,

• niepokój, zaburzenia świadomości

związane z niedokrwieniem i niedo-

tlenieniem mózgu,

• spadek ciśnienia krwi spowodowany

zmniejszeniem objętości krwi krą-

żącej,

• szybki i słaby puls spowodowany

zmniejszonym przepływem krwi

i tachykardią,

• pocenie się i hipotermia – wynika ze

skurczu naczyń skórnych i urucho-

mienia czynności gruczołów poto-

wych,

• niska produkcja moczu spowodowana

skurczem naczyń nerkowych,

• hiperwentylacja,

• pragnienie i suchość w ustach (duże

zapotrzebowanie na płyn),

• zmęczenie,

• wstrząs anaﬁlaktyczny (spowodowany

kontaktem z alergenem, np. jadem

pszczelim),

• dodatkowo objawia się miejscowymi

obrzękami, często w okolicach twarzy

oraz trudnościami z oddychaniem

z powodu opuchlizny gardła.

Poszkodowanego należy ułożyć w po-

zycji antywstrząsowej. Polega ona na

ułożeniu na wznak i uniesieniu nóg

nad poziom głowy na wysokość około

30-40 cm. Gdy poszkodowany jest nie-

przytomny, należy go ułożyć w pozycji

bezpiecznej.

Ułożenie przeciwwstrząsowe nie po-

winno być stosowane przy urazach czasz-

kowo-mózgowych, duszności, nagłych

bólach w klatce piersiowej i nadbrzuszu

oraz podejrzeniu urazu kręgosłupa!

Nie należy podawać choremu żadnych

leków ani płynów doustnie. Jedynie we

wstrząsie anaﬁlaktycznym można sa-

modzielnie podać choremu adrenalinę

(alergicy, którzy doświadczyli raz w życiu

wstrząsu anaﬁlaktycznego, z reguły noszą

lek przy sobie w strzykawce gotowej do

użycia), a we wstrząsie hipowolemicz-

nym, spowodowanym krwawieniem

zewnętrznym, należy spróbować zatamo-

wać lub ograniczyć krwawienie.

Wykonywane czynności nie mogą

jednak w żaden sposób opóźnić we-

zwania wykwalifikowanej pomocy lub

przewiezienia chorego do szpitala.

Przydatne linki:

www. prc.krakow.pl

– strona Polskiej

Rady Resuscytacji

www.quickclot.pl

– informacje o nowo-

czesnych opatrunkach

www.ratmed.pl

– portal internetowy

z dostępnym progra-

mem ratowniczym na

telefon komórkowy

www.malta.katowice.pl

– witryna internetowa

Maltańskiej Służby

Medycznej o. Katowice

www.pck.org.pl

– oﬁcjalna witryna

internetowa Polskiego

Czerwonego Krzyża

www.reago.pl

– Centrum Treningu

i Symulacji Ratunkowych

krawędziach, zakrzywionymi lub kanciastymi ude-

rzającymi w skórę pod kątem mniejszym niż prosty.

Głównym czynnikiem uszkadzającym jest napięcie.

Powodują zazwyczaj powstanie płata uszkodzonych

tkanek, brzegi są poszarpane, nierówne. Rana zaj-

muje większą powierzchnię, widoczne są ubytki

tkanek. Krwawienie nie jest tak intensywne jak

w przypadku rany ciętej, ale przy rozległych ranach

może wystąpić utrata dużej ilości krwi prowadząca

do rozwoju wstrząsu. Ryzyko zakażenia rany jest

duże, blizny powstające w wyniku gojenia się tego

typu ran są rozleglejsze, rany często są zakażone

i zachodzi konieczność zakładania tzw. szwów

odroczonych (polegają na stopniowym zbliżaniu

do siebie brzegów rany z jednoczesną kontrolą

stopnia gojenia oraz likwidacją infekcji).

Rany miażdżone powstają w wyniku bezpo-

średniego działania siły (kamień, młotek) na po-

wierzchnię skóry pod kątem prostym, powodując

jej zmiażdżenie i uszkodzenie tkanek leżących

poniżej. Są wypełnione krwią, także skrzepłą, czę-

sto zawierają ciała obce, takie jak: grudki ziemi,

Tamowanie krwawienia

Stabilizacja opatrunku

34 Promotor 7-8/07

Bezpieczeństwo

fragmenty ubrania, metalu, plastiku, włosy itp. Dominującym

czynnikiem uszkadzającym jest zgniecenie. Rany miażdżone

mają nieregularny kształt, często gwiaździsty, brzegi rany

mogą być zmacerowane, nie krwawią obﬁcie. Otaczające

tkanki mogą być niedokrwione, obrzmiałe, może też wystę-

pować martwica. Wskaźnik zakażenia w takich przypadkach

jest wysoki, a blizny powstałe po wygojeniu rany mogą być

duże. Ważnym powikłaniem ran miażdżonych jest wstrząs

pourazowy, występujący stosunkowo często. Należy także

ocenić ryzyko kontaktu z laseczkami tężca i zapytać o stopień

uodpornienia poszkodowanego (szczepionka przeciwko tężco-

wi jest aktywna przez średnio 10 lat, ostatnie obowiązkowe

szczepienie wykonywane jest w wieku 18 lat).

Rany kąsane zadane są zębami ludzi lub zwierząt dzi-

kich bądź domowych. Mogą mieć wygląd ran kłutych lub

szarpanych, ale należy pamiętać, że podczas ugryzienia

ulega zmiażdżeniu znacznie większy obszar skóry, niż tylko

widoczne przebicie kłem. Otwór rany jest otoczony szeroką

warstwą zgniecenia. Uszkodzenie następuje w wyniku kom-

binacji rozrywania i zgniecenia. Jama ustna zarówno ludzi,

jak i zwierząt jest siedliskiem bardzo dużej liczby różnych

bakterii, w związku z tym istnieje duże ryzyko zakażenia rany,

a gojenie jest często przedłużone i powikłane. Najwyższym

wskaźnikiem zakażenia charakteryzują się rany zadane

przez kota. W każdym przypadku kontaktu ze śliną istnieje

również możliwość zarażenia się wirusem wścieklizny, nawet

jeśli pokąsanie nastąpiło przez ubranie. W takiej sytuacji

w przypadku zwierzęcia domowego należy się dowiedzieć,

czy było ona szczepione, a w przypadku dzikiego zwierzęcia

poszkodowany powinien proﬁlaktycznie otrzymać surowicę

odpornościową.

Rany postrzałowe są wynikiem postrzału pociskiem

z broni palnej lub odłamkami wybuchającego pocisku. Ze

względu na dalsze losy pocisku w ciele poszkodowanego

wyróżniamy: rany postrzałowe styczne, kiedy uszkodzona jest

tylko zewnętrzna powierzchnia ciała; rany postrzałowe ślepe,

gdy pocisk pozostaje w tkankach, a rana ma wlot i kanał;

rany postrzałowe przelotowe (lub rany przestrzałowe), jeśli

pocisk przebija tkanki na wylot (ma wlot, kanał i wylot). Rana

wylotowa w tym przypadku jest większa niż rana wlotowa

i ma poszarpane brzegi (ma wygląd rany szarpanej). Rany

postrzałowe różnią się od innych ran stopniem wpływu na są-

siadujące tkanki. Nawet małej ranie postrzałowej towarzyszy

rozległe uszkodzenie otaczających tkanek.

Rany termiczne są wywołane działaniem temperatury.

Dzielą się na oparzenia i odmrożenia.

Substancje chemiczne powodują oparzenia chemiczne,

martwicę skrzepową (przy oparzeniu kwasem – martwa

tkanka ma większą konsystencję niż żywa) lub martwicę roz-

pływną (przy kontakcie z zasadą – najczęściej wypicie przez

dzieci wody z odkamieniaczem; martwa tkanka ma mniejszą

konsystencję niż żywa).

O PATRYWANIE RAN

Pierwsza pomoc obejmuje zatamowanie krwawienia oraz

działania prowadzące do uniknięcia zakażenia i dalszych

urazów. W przypadku większości krwawień wystarczające

www.promotor.elamed.pl 35

Bezpieczeństwo

jest uniesienie kończyny oraz zastosowanie ucisku.

Opatrunek nie powinien być zbyt gruby, ponieważ

wsiąkanie utrudnia ocenę ilości utraconej krwi,

a także uniemożliwia zastosowanie skutecznego

ucisku. W przypadku gdy zatamowanie krwotoku

jest niemożliwe, poszkodowany powinien ocze-

kiwać w pozycji leżącej na przyjazd pogotowia

ratunkowego.

Nie należy także zaniedbywać oceny czynności

życiowych poszkodowanego, jak również oceny ich

całościowego stanu, tak aby nie przegapić innych

zagrożeń. Jeśli zauważamy brak czynności życio-

wych, rozpoczynamy niezwłocznie resuscytację

krążeniowo-oddechową.

miotów opatrunek należy lekko przycisnąć. Trzeba

również zadbać o to, żeby poszkodowany nie za-

chłysnął się, wymiotując. Przy takich obrażeniach

ryzyko wstrząsu jest bardzo duże, należy więc

monitorować czynności życiowe poszkodowanego

w sposób ciągły.

Zgniecenie w maszynie lub w wyniku wypadku

samochodowego – jeżeli od momentu przygniece-

nia minęło więcej niż 10 minut, nie należy samo-

dzielnie podejmować żadnych działań i poczekać

na wykwaliﬁkowaną pomoc medyczną.

Po przekroczeniu tego czasu uwalnianie poszko-

dowanego może wymagać wspomagania krążenia

i oddychania, ze względu na ryzyko wstrząsu

spowodowanego przemieszczeniem się dużych

ilości krwi do zaciśniętych uprzednio naczyń oraz

uwolnienia toksyn z niedokrwionych mięśni. Gdy

czas uwięźnięcia był krótszy niż 10 minut lub

decydujemy się na interwencję z powodu bezpo-

średniego zagrożenia życia poszkodowanego (np.

duże ryzyko wybuchu), należy monitorować podsta-

wowe funkcje życiowe poszkodowanego, prowadzić

postępowanie przeciwwstrząsowe (uniesienie nóg,

jeśli pozwalają na to inne obrażenia), chronić przed

utratą ciepła, opanować zewnętrzne krwawienia

i unieruchomić poszkodowanego.

Amputacja wiąże się najczęściej z gwałtow-

nym, masywnym krwotokiem. Do podstawowych

czynności ratowniczych należy: zatamowanie

krwotoku, postępowanie przeciwwstrząsowe oraz

zabezpieczenie amputowanej kończyny do ewen-

tualnej replantacji (przyszycia) – należy umieścić

ją w worku, a ten z kolei w drugim, wypełnionym

wodą z lodem.

S ZCZEGÓLNE PRZYPADKI

OPATRYWANIA RAN

Penetrujące rany klatki piersiowej – w takich

przypadkach często dochodzi do powstania odmy

opłucnowej urazowej (powietrze dostaje się do

klatki piersiowej, powodując zapadnięcie się płu-

ca) lub zastawkowej (gromadzące się powietrze

uciska płuco i nie może się wydostać z klatki

piersiowej). Objawem odmy jest narastająca dusz-

ność. W przypadku odmy opłucnowej właściwym

postępowaniem jest założenie opatrunku z folii,

szczelnego z trzech stron, a wolnego – z czwartej.

Pewnym pożytecznym novum jest tzw. opatrunek

wentylowy, sterylny, zawierający jednokierunkową

zastawkę i przeznaczony specjalnie do opatrywa-

nia otwartych ran klatki piersiowej.

Wytrzewienie to inaczej wypadnięcie zawarto-

ści jamy brzusznej (żołądek, jelita) przez rozległą

ranę. Narządów nie wolno wpychać do środka,

trzeba założyć opatrunek zapewniający utrzyma-

nie odpowiedniej wilgotności i ciepła (np. folia

przykryta wilgotnymi chustami). Jeśli to możliwe,

najkorzystniejsze jest ułożenie pacjenta w pozycji

na plecach z podkurczonymi kolanami. Nie wolno

podawać nic do picia, w wypadku kaszlu lub wy-

R ODZAJE OPATRUNKÓW

Znajomość rodzajów oraz sposobów zaopatrywa-

nia ran jest niezbędna do prawidłowego udzielenia

pomocy poszkodowanym. Nadrzędnym celem

dobrego opatrunku jest zatrzymanie upływu krwi,

Piśmiennictwo

1. Kulik J., Nowak W.:

Ostry brzuch.

PZWL, 2007.

2. Kokot F.: Choroby we-

wnętrzne. PZWL, 2004.

3. Konturek S.:

Fizjologia człowie-

ka. Układ krążenia.

Wyd. UJ, 2001.

4. Plantz S.H., Adler J.N.:

Medycyna ratunkowa.

U & P, 2000.

5. Szczeklik A.: Choroby

wewnętrzne. MP, 2006.

Gotowy opatrunek

Prowizoryczny opatrunek – podejrzenie odmy

36 Promotor 7-8/07

Bezpieczeństwo

ale do jego podstawowych funkcji można również zaliczyć

ochronę przed zabrudzeniem i jednocześnie ryzykiem zaka-

żenia rany, ochronę przed dalszymi urazami, przed utratą

ciepła, a także przed wysychaniem. Opatrunek powinien mieć

odpowiednią chłonność, aby zapewnić sprawną ewakuację

wysięku z rany, a także wystarczający stopień przepuszczal-

ności gazowej, co zmniejsza ryzyko rozwoju bakterii beztle-

nowych, dobry stopień tolerancji przez chorych, nie powinien

również powodować uczuleń.

Opatrunki można podzielić na suche i wilgotne. Opatrunki

suche obejmują kompresy gazowe, kompresy z ligniny oraz

kilkuwarstwowe, tzw. opatrunki kombinowane. Ciekawym

i funkcjonalnym rodzajem suchego opatrunku są kompresy

maściowe zawierające maść, często o właściwościach przy-

spieszających gojenie, które pozwalają także uniknąć przy-

klejania się opatrunku do rany i tym samym nieprzyjemnych

doznań przy zmianie opatrunku.

Opatrunków suchych używamy do leczenia ran poopera-

cyjnych, gojących się pierwotnie (przez rychłozrost), drobnych

ran na powierzchni ciała, a także przy ranach o dużej produk-

cji wydzieliny, ropiejących oraz z cechami zakażenia.

Opatrunki wilgotne zawierają związki chemiczne takie jak

alginian wapnia. Opatrunki wilgotne to opatrunki komórkowe

hydrożelowe, hydrokoloidowe (mają unikalną zdolność do

pęcznienia – przybierają formę pęcherza), opatrunki z su-

perabsorbentem, mające zdolność wchłaniania znacznych

ilości wydzieliny wraz z bakteriami. Ten rodzaj opatrunków

stosowany jest głównie w leczeniu ran przewlekłych (gojących

się dłużej niż 8 tyg.), wrzodziejących, obﬁcie wydzielających,

z dużym ubytkiem tkanek, z wyjątkiem opatrunków hydroko-

mórkowych, które stosuje się do leczenia ran wysuszonych

lub o małej ilości wydzieliny. Rany przewlekłe powstają naj-

częściej na podłożu schorzeń układu krążenia (przewlekła

niewydolność żylna, zaburzenia krążenia tętniczego), neuro-

patii i angiopatii cukrzycowej, długotrwałego unieruchomienia

i ucisku (odleżyny), owrzodzenia nowotworowe; ale także

mogą być wynikiem nieprawidłowego leczenia ran ostrych

czy wtórnego zakażenia. Leczenie takich ran jest trudne,

długotrwałe i często nieskuteczne, chyba że uda się usunąć

podłoże dolegliwości (poprawa ukrwienia kończyny, dobra

kontrola cukrzycy).

Część opatrunków przydatnych w sytuacjach nagłych,

w przypadku dużej utraty krwi, a także właściwy sposób

zakładania opatrunku uciskowy został omówiony w artykule

dotyczącym krwotoków („Promotor” 6/07, str. 34), a także

przedstawiony na zdjęciach.

Podsumowując, najlepszym sposobem postępowania

w przypadku zranienia jest zachowanie zimnej krwi i zdrowe-

go rozsądku, szybkie udzielenie właściwej pierwszej pomocy

lub wezwanie wykwaliﬁkowanych służb medycznych, jeśli to

konieczne. Praktyczne umiejętności z zakresu bandażowania

oraz opatrywania ran można zdobyć i doskonalić na wielu

kursach pierwszej pomocy prowadzonych przez różnorakie

instytucje, np. organizacje pozarządowe, takie jak Maltańska

Służba Medyczna, Czerwony Krzyż czy ZHP, a także ofero-

wanych przez prywatne ﬁrmy, których ukończenie wiąże się

z otrzymaniem odpowiedniego certyﬁkatu.

www.promotor.elamed.pl 37

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: