zakazenia szpitalne.pdf

Zakażenia szpitalne w Polsce – stan wiedzy na

kwiecień 2011

Raport programu „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny

Szpitalnej”

Raport opracowany na podstawie piśmiennictwa przedmiotu oraz opinii Rady Ekspertów

zaangażowanej w kampanię „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny

Szpitalnej” w składzie:

dr hab. med. Małgorzata Bulanda Prof. UJ – Prezes Polskiego Towarzystwa Zakażeń

Szpitalnych, Katedra Mikrobiologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Colleguim Medicum

w Krakowie

prof. n. farm. dr. hab. n. med. Stefan Tyski – Narodowy Instytut Leków w Warszawie,

Warszawski Uniwersytet Medyczny

mgr Maria Ciuruś – Katedra Nauczania Pielęgniarstwa, Uniwersytetu Medycznego w

Łodzi.

Przedmowa

Obecnie zakażenia szpitalne, które są niewątpliwie następstwem rozwoju

nowoczesnej medycyny występują wśród hospitalizowanych pacjentów na całym świecie.

Pojawianie się nowych klinicznych postaci zakażeń, ich niespotykanych dotąd czynników

etiologicznych, wymaga od środowiska medycznego poszerzania wiedzy w tym zakresie.

Dotyczy to także pacjentów poddających się różnym zabiegom medycznym. Częstość

zakażeń szpitalnych jest jednym z podstawowych wyznaczników jakości, w tym

bezpieczeństwa opieki medycznej, stąd konieczność szeroko zakrojonej edukacji

środowiska medycznego.

dr hab. med. Małgorzata Bulanda

Prezes Polskiego Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych

Wstęp

Współcześnie medycyna, mimo osiągnięć w dziedzinie profilaktyki i leczenia, boryka

się ze zwiększonym ryzykiem występowania zakażeń. Zakażenia szpitalne dotyczą

wszystkich placówek ochrony zdrowia – od tych rejonowych po specjalistyczne kliniki –

występujące na całym świecie.

Dążenie do ograniczenia liczby zakażeń należy do podstawowych, etycznych i

profesjonalnych obowiązków oraz zadań kierownictwa i personelu zakładów opieki

zdrowotnej. Częstość występowania zakażeń wiąże się ściśle z rodzajem wykonywanych u

pacjentów zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych.

Zakażenia szpitalne stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów, jaki i personelu

medycznego. Występowanie zakażeń szpitalnych często wpływa na pogorszenie przebiegu

choroby podstawowej, wydłuża czas pobytu w szpitalu i zwiększa koszty leczenia oraz

śmiertelność pacjentów.

Definicja zakażenia wg ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz

zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2008 Nr 234 poz. 1570) mówi,

że zakażenie szpitalne to zakażenie, które wystąpiło w związku z udzieleniem świadczeń

zdrowotnych, w przypadku gdy choroba:

nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania

albo

wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy

okres jej wylęgania;

Zakażenia możemy podzielić ze względu na:

Mechanizm i czynnik etiologiczny zakażenia:

Endogenne – zakażenie spowodowane przez florę własną pacjenta

Egzogenne – zakażenie spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze

środowiska szpitalnego

o Nieklasyfikowane (np. okołoporodowe) – dla celów rejestracji i kontroli stosuje

się przy nich kryteria oparte na wyniku badania mikrobiologicznego

Czas wystąpienia:

o Zakażenia wczesne – rozwijające się do 5-7 doby pobytu w szpitalu (dla

noworodków – do 3 doby)

o Zakażenia późne – rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu (dla

noworodków – po 3 dobie)

Postać i lokalizację:

o Zakażenia miejscowe (zakażenia skóry, błon śluzowych, powierzchowne

zakażenie miejsca operowanego)

o Zakażenie układowe (układ moczowy, zapalenie płuc)

o Zakażenia uogólnione (sepsa, wstrząs septyczny).

Podstawowe drogi przenoszenia zakażeń szpitalnych to przede wszystkim

bezpośredni kontakt personelu szpitalnego z chorymi, kontakt chory – chory oraz drogi

pośrednie, obejmujące np. przenoszenie przez systemy wentylacyjne, a także wyposażenie

pomieszczeń szpitalnych i sprzęt używany w badaniach diagnostycznych, leczeniu i

rehabilitacji. Również flora personelu szpitala, który ma bezpośredni kontakt z chorymi, np. w

trakcie zmiany odzieży lub karmienia, może zostać przeniesiona na chorych.

I. Czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych na oddziałach zabiegowych.

Czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych może być każdy rodzaj czynnika

zakaźnego (priony, wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).

W epidemiologii zakażeń szpitalnych mówi się, że objawy kliniczne zakażeń

szpitalnych spowodowanych przez bakterie pojawiają ok. 48 godzin od przyjęcia pacjenta do

szpitala lub 48 godzin od wykonania procedury inwazyjnej. Jeżeli zakażenie ujawnia się

wcześniej, wówczas mówimy o zakażeniu pozaszpitalnym (pacjent prawdopodobnie

przyszedł do szpitala w okresie wylęgania zakażenia).

Dla niektórych specyficznych zakażeń czas ten może być inny; krótszy występuje np.

przy zakażeniu miejsca operowanego, zapaleniu płuc u pacjenta zaintubowanego czy

zakażeniu łożyska krwi u pacjenta z cewnikiem naczyniowym. Dłuższy zaś w przypadku

gruźlicy, ospy wietrznej, zakażeń związanych ze wszczepionymi implantami, zakażeń

grzybiczych, zakażeń wirusami zapalenia wątroby typu A, B lub C czy zakażeń wirusem HIV.

Zakażenia związane z oddziałami zabiegowymi są w dużej mierze zależne od

specjalizacji oddziału i rodzaju zabiegu, ale także od ogólnego stanu zdrowia pacjenta

hospitalizowanego w danym oddziale. Najczęściej występującymi zakażeniami w chirurgii są

zakażenia ropne powstające w wyniku inwazji bakterii do skóry i tkanki podskórnej, mięśni,

kości (szpiku), narządu lub jamy ciała. Zarówno anatomiczna lokalizacja zmian

chorobowych, jak i mikroorganizmy związane z wymienionymi infekcjami mogą się znacznie

różnić.

Zakażenia występujące wśród chorych na oddziałach można podzielić na :

Pozaszpitalne (zewnątrzpochodne), czyli takie, z którymi chorzy są przyjmowani

do leczenia (w tym zabiegów); są to ropnie skóry, tkanki podskórnej, ropnie

głębokie, stany zapalne narządów jamy brzusznej (pęcherzyka żółciowego,

wyrostka robaczkowego, trzustki), ropnie narządowe (płuc, mózgu), urazy

wielonarządowe z rozwijającym się zakażeniem

Zakażenia występujące w czasie leczenia na oddziale, typowe zakażenia

szpitalne będące najczęściej zakażeniami miejsca operowanego, w tym po

wykonaniu wszczepu, specyficzne zakażenia ran oparzeniowych,

odmrożeniowych.

Zakażenia towarzyszące, do których może dochodzić w czasie leczenia

zabiegowego; to zapalenie płuc, zakażenie dróg moczowych, zakażenia łożyska

krwi, biegunki.

Literatura przedmiotu określa najczęstsze typy zakażeń charakterystyczne dla

poszczególnych oddziałów zabiegowych. Należą do nich:

a) Zakażenia w neurochirurgii:

Zakażenia miejsca operowanego występują jako zakażenia:

o Powierzchowne

o Głębokie (zakażenie kości czaszki)

o Narządowe (zakażenia wewnątrzczaszkowe)

Dodatkowo występują zakażenia układów zastawkowych, elektrod, wszczepów kostnych.

Czynniki etiologiczne są zazwyczaj inne niż w zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych.

Najczęściej to Staphylococcus aureus, Pseudomonas, Acinetobacter i grzyby.

b) Zakażenia w kardiochirurgii:

Powikłania infekcyjne mogą wystąpić po zabiegach: w chorobie niedokrwiennej serca, wad

wrodzonych, wszczepianiu zastawek, rozrusznika. Zakażenia występują także w zabiegach

wykonywanych w postępującej niewydolności serca, ropniu około zastawkowym, tętniaku.

Zakażenia miejsca operowanego mogą objawiać się jako zakażenia:

o Powierzchowne

o Głębokie lub narządowe

Wśród czynników etiologicznych należy tu wymienić paciorkowce z grupy „orale” – jamy

ustnej, enterokoki, gronkowce, a wśród pałeczek Gram ujemnych – Pseudomonas,

Acinetobacter, Serratia, Enterobacter.

c) Zakażenia w chirurgii naczyniowej:

Częstość zakażeń w tej grupie zabiegów wiąże się z operacjami u ludzi w podeszłym wieku,

z cukrzycą, chorobą wieńcową, niewydolnością oddechową. Wiele zabiegów wykonywanych

jest na naczyniach z pierwotnym zakażeniem ściany tętnic, tętniaków.

Najczęstsze zakażenia występują podczas zabiegu wszczepienia implantu, a także w okolicy

usytuowania wszczepu.

Czynnikami etiologicznymi zakażeń w chirurgii naczyniowej są gronkowce, paciorkowce,

Gram ujemne pałeczki jelitowe, Pseudomonas , a także grzyby. Z uwagi na zmiany

niedokrwienne w operowanych kończynach należy zawsze brać pod uwagę zakażenie

beztlenowymi laseczkami zgorzeli gazowej.

d) Zakażenia w chirurgii kostnej

W tym przypadku mamy do czynienia z zakażeniami związanymi z wprowadzeniem ciał

obcych BAI ( Biomaterial Associated Infections ).

U pacjentów, którym wszczepiono implanty zakażenia mogą ujawnić się do 12 miesięcy od

dnia wykonania operacji (podstawową rolę w tych zakażeniach odgrywa kolonizacja implantu

drobnoustrojami pochodzącymi z:

skóry pacjenta (np.: niedokładnie zdezynfekowana skóra pola operacyjnego,

nieodpowiednie obłożenie pola operacyjnego np. serwetami bawełnianymi zamiast

serwetami barierowymi jednorazowego użycia, nie zastosowanie folii chirurgicznej)

powietrza sali operacyjnej (liczne cząsteczki stałe w powietrzu, zanieczyszczona

klimatyzacja, zainfekowane filtry Hepa)

skóry personelu (niedokładnie umyte i zdezynfekowane ręce chirurgów i pielęgniarek

operacyjnych, nie przestrzeganie zasad w czasie nakładania jałowych rękawiczek,

stosowanie nieodpowiednich fartuchów chirurgicznych np. bawełnianych, otwieranie

opakowań z jałowym implantem przez osobę, która nie umyła i nie zdezynfekowała

swoich rąk lub złamała zasady aseptyki w czasie otwierania implantu).

Drobnoustroje odpowiedzialne za te zakażenia to gronkowce koagulazoujemne, gronkowce

złociste, paciorkowce z grupy „orale”, entrokoki, Gram ujemne pałeczki, sporadycznie inne

bakterie.

e) Zakażenia w chirurgii głowy i szyi

Powikłania infekcyjne po takich zabiegach wywołują drobnoustroje obecne w jamie ustnej, w

tym bakterie beztlenowe oraz grzyby z rodzaju Candida, Aspergillus .

f) Zakażenia w ginekologii

Zakażeniom w tej grupie sprzyjają zmiany zapalne pochwy lub innych odcinków narządu

rodnego. Kliniczne formy zakażeń miejsca operowanego to:

o Powierzchowne zakażenia miejsca operowanego (miejsca nacięcia)

o Głębokie czy narządowe zakażenia miejsca operowanego, w tym zakażenia

miednicy mniejszej.

W następstwie cesarskiego cięcia może wystąpić zapalenie jamy macicy, rzadziej zapalenie

otrzewnej. Najczęściej izolowanymi czynnikami etiologicznymi tych zakażeń są: E. coli,

Enterobacter, Klebsiella, Gardnerella, Bacteroides fragilis, Ureaplasma, Enterococcus .

g) Zakażenia po zabiegach w obrębie jamy brzusznej

Zabiegi w polu czystym-skażonym są stosunkowo rzadko powikłane zakażeniami (np.

operacje żołądka), natomiast w chirurgii jelita grubego i odbytu pole operacyjne jest zawsze

skażone i prawdopodobieństwo zakażenia miejsca operowanego jest wysokie.

Drobnoustroje wywołujące zakażenia rekrutują się z flory jelita grubego, tj. Gram ujemnych

pałeczek jelitowych, niefermentujących.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: