ĹšWIÄ„TECZNE OBYCZAJE.pdf

ŚWIĄTECZNE OBYCZAJE

Choinka

Nie można dziś określić nawet w sposób przybliżony od kiedy iglaste drzewko zaczęto

kojarzyć z obchodami świąt Bożego Narodzenia. Wiadomo natomiast, że w wielu

kulturach i religiach drzewo, zwłaszcza iglaste jest symbolem życia, płodności,

odradzania się i trwania. Podejmowano wiele prób biblijnego uzasadnienia

wprowadzenia do domów bożonarodzeniowego drzewka, jednak nie znaleziono nigdy

bezpośrednich źródeł pisanych, do których można byłoby się odwołać. Faktem jest, iż na

jednym z miedziorytów z roku 1553, obok żłóbka widnieje drzewko jodłowe ozdobione

gwiazdą i świeczkami. Następne lata potwierdzają występowanie choinki, nawet w

mieszkaniach prywatnych w dniu obchodów Bożego Narodzenia. Zwyczaj te stał się

powszechnym w mieszczańskich rodzinach niemieckich, tyrolskich, austriackich

promieniując stamtąd, zwłaszcza w wieku XIX, na pozostałe kraje europejskie i

pozaeuropejskie. Ważne były, rzecz jasna, ozdoby choinkowe. Im również nadawano

głębszy sens. I tak na szczycie drzewka zawieszano gwiazdę symbolizującą gwiazdę

betlejemska, w zawieszanych jabłkach widziano echo biblijnego jabłka Adama i Ewy,

papierowe łańcuchy rozpoznawano jako okowy zniewolenia grzechowego czy nawet

politycznego (w okresie rozbiorów), Oświetlenie choinkowe miałoby wskazywać na

Chrystusa, który przyszedł na świat jako „światło dla pogan”. Zaś żywe zielone drzewko

miałoby symbolizować Chrystusa — źródło wszelkiego życia. Warto o tym pamiętać

strojąc swoje świąteczne drzewko. A ubiera się je dopiero w wieczór wigilijny. Aby jednak

zapalić świeczki, trzeba poczekać na pojawienie się na niebie pierwszej gwiazdy.

Wieczerza wigilijna

Tradycja rodzinnej, uroczystej wieczerzy jest dzisiaj bardzo mocno zakorzeniona w

polskich domach. Obyczaj ten zauważono i zapisano już w XVII w., choć przypuszcza

się, że był praktykowany już dużo wcześniej. Jego istotnym elementem jest zachowanie

postu. Wieczerzę poprzedza przygotowanie choinki, jak też domowej szopki. Pod białym

obrusem kładzie się kilka kłosów siana (symbolika szopki betlejemskiej). Do stołu

zasiada się po ukazaniu pierwszej gwiazdy na niebie. Uczestnicy kolacji dzielą się białym

opłatkiem, składają życzenia, wybaczają wzajemne urazy. Przyjęło się pozostawienie

wolnego nakrycia przy stole dla ewentualnego gościa lub też symbolicznie dla Chrystusa.

Były i są różne przesądy dotyczące ilości i zawartości potraw wigilijnych. Najczęściej

podaje się zupę rybną czy migdałową, barszcz, potem grzyby z kapustą, ryby gotowane

lub pieczone (najczęściej karp w szarym sosie), kluski z makiem, kompot z suszonych

owoców, itd. Na ogół przygotowuje się 7,9 względnie 12 potraw. We wschodnich

regionach obowiązkowo podaje się kutię(gotowaną pszenicę lub jęczmień z miodem,

orzechami i migdałami). Po skończonej wieczerzy śpiewa się kolędy i obdarowuje

prezentami.

Opłatek

Wigilijny zwyczaj łamania się opłatkiem należy do najtrwalszych i najżywszych tradycji

Bożego Narodzenia. Dzielenie się opłatkiem, choć niekoniecznie w Wigilię, praktykowali

już najwcześniejsi chrześcijanie — otrzymywali go ci, którzy nie byli na mszy. Od dawna,

tuż przed wieczerzą, łamano się opłatkiem z członkami rodziny, służbą, kolędnikami i

oczywiście duchami przodków. Nawet zwierzęta gospodarskie dostawały opłatek od

swego gospodarza.

Nie ma solidnego studium, które wskazałoby kiedy i w jakich okolicznościach ta tradycja

zakorzeniła się w Polsce. Najstarsza wzmianka źródłowa pochodzi z końca XVIII wieku.

Dzisiaj jest to już wyłącznie polski zwyczaj, którego najważniejszym przesłaniem jest

pojednanie. Dzieląc się opłatkiem składamy sobie życzenia dobra wszelakiego,

zapominamy o urazach, wybaczamy winy.

Kolędy

Wyraz kolęda pochodzi od łacińskiego słowa „calendae”, oznaczające pierwszy dzień

miesiąca. W starożytnym Rzymie uroczyście obchodzono szczególnie calendae

styczniowe, kiedy to konsulowie prawnie obejmowali swój urząd w całym imperium

rzymskim. Przy reformie kalendarza (46 r. przed naszą erą), zadekretowanym przez

Cezara Juliusza (stąd „kalendarz juliański”) potwierdzono 1 stycznia jako początek roku

administracyjnego. W Rzymie obchodzono to bardzo uroczyście. Odwiedzano się,

obdarowywano podarkami, śpiewano okolicznościowe pieśni. Wraz z przyjęciem

chrześcijaństwa zwyczaje te stopniowo powiązano z początkiem rachuby nowego czasu

„nowej ery”, czyli narodzin Chrystusa. Kolęda w Polsce oznacza przede wszystkim pieśń

religijną, związaną tematycznie z narodzinami Chrystusa. Najstarsza polska kolęda

„Zdrów bądź królu anielski” pochodzi z 1424 roku, choć sam termin kolęda utrwalił się

dopiero w XVII w. W okresie tym powstawało wiele pastorałek i kolęd. Inne śpiewali

zakonnicy, inne arystokracja, mieli też swoje kolędy kupcy i pozostałe stany. Niektóre

kolędy autorskie znane są do dziś: „Przybieżeli do Betlejem pasterze” i „Przy onej górze”

J. Żabczyca, „Bóg się rodzi” F. Karpińskiego, „Mizerna, cicha” T. Lenartowicza. Jednak

kolędy powstawały też dzięki twórcom anonimowym. Tłumaczono je z łaciny czy z

języków krajów sąsiedzkich. Jakkolwiek większość kolęd powstała w łonie kościoła

katolickiego, nie brak jednakże kolęd luterańskich, kalwińskich czy husyckich. Kolędy są

zjawiskiem kulturowym, zwłaszcza w Polsce, gdzie ilość znanych i opisanych kolęd

osiąga liczbę ponad pół tysiąca.

Prezenty gwiazdkowe

Powszechna praktyka wzajemnego obdarowywania się prezentami (zwłaszcza dzieci)

związana była pierwotnie z kultem i życiorysem św. Mikołaja, biskupa diecezji Bari

(Włochy), wielkiego jałmużnika żyjącego w IV wieku. Jego niezwykła hojność, troska o

biednych, stały się symbolem i uosobieniem miłości każdego bliźniego. Właśnie w

okresie świąt bożonarodzeniowych znalazła swoje logiczne uzasadnienie i to już w

średniowieczu. Dzisiejszą tradycję wręczania świątecznych prezentów zawdzięczamy

Marcinowi Lutrowi, który w 1535 roku domagał się, aby protestanci zaniechali zwyczaju

„św. Mikołaja”, a prezenty dawali swoim dzieciom jako dar samego „Dzieciątka Jezus”. Z

czasem wszystkie kraje chrześcijańskie, także katolickie przyjęły tę praktykę. Jednakże

ślad dawnej tradycji biskupa — św. Mikołaja nadal rozpoznajemy w postaci tzw.

gwiazdora ubranego w szaty biskupie, z mitrą i pastorałem, względnie nazywanego

wprost Santa Claus (kraje anglosaskie) czy Sinterklaas (Holandia). To on w wigilię

Bożego Narodzenia przynosi nadal prezenty, to dzieci nadal ze swoją dziecięcą wiarą

piszą do niego listy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: