Potocki Albert - Raporty szpiega 1861-63.pdf - 010. TEMATYKA POLSKA - wojtekgro

A L B E R T P O T O C K I

( J u l i a n A l e k s a n d e r B a ł ła s z e w i c z )

R A P O R T Y S Z P I E G A

1 8 6 1 – 1 8 6 3

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL: HISTORIAN@Z.PL

MMIII©

Raporty Bałaszewicza-Potockiego są w pewnej mierze encyklopedycznym

opisem życia emigracji politycznej trzeciego ćwierćwiecza XIX wieku w

Europie, ze szczególnym oczywiście uwzględnieniem emigracji polskiej w

Paryżu i Londynie. Czy jednak opis ten jest wierny, prawdziwy i w miarę

dokładny?

Z góry należy stwierdzić, iż wśród wielu tysięcy faktów, wypowiedzi,

opinii przekazanych w raportach jest wiele domysłów, przesadzonych infor-

macji, a nawet kłamliwych wymysłów. Jeśli badacz, a nawet czytelnik

ustosunkowuje się często z rezerwą do przekazu pamiętnikarskiego, to cóż

dopiero sądzić o źródle tego typu, co raporty agenta-prowokatora, który stara

się przedstawić wyniki swej podłej pracy w świetle dla niego najko-

rzystniejszym, a osiągnięcia swoje jako wielkie sukcesy, który swe raporty

układa przede wszystkim z myślą, aby uzyskać awans, względnie nagrodę

pieniężną, który wreszcie daje stałe świadectwo swej nienawiści do ludzi

rewolucji i ruchu wyzwoleńczego.

W miarę możliwości starano się uzyskać przez konfrontację z innymi

źródłami wierny obraz opisywanych w raportach faktów. Jest to zadanie tym

trudniejsze, że mamy do dyspozycji tylko jedno obszerniejsze opracowanie

historii emigracji postyczniowej.

Mimo tych zastrzeżeń wydaje się słuszne i pożyteczne wydanie zbioru

raportów, zawierających kolosalną ilość obrazów z życia emigracji polskiej i

rosyjskiej a także I Międzynarodówki, charakterystyki wybitnych osobi-

stości i ich działalności, aczkolwiek często przedstawionych w krzywym

zwierciadle, raportów, które się ponadto czyta jak powieść kryminalną, tym

bardziej że materiały te w coraz większej mierze wchodzą w obieg histo-

ryczny (były już wykorzystane przez Jerzego W. Borejszę i Mariana Ży-

chowskiego).

Rafał Gerber

1861 1

[Paryż, 1861]

1. Aresztowanie Szlenkiera 2 jest konieczne; ten kupiec materiałów

jedwabniczych to ten sam, o którym donosiłem uprzednio na początku

września nazywając go Szemingerem (?). Zajmuje się on już od dawna

intrygami politycznymi, utrzymuje systematyczne kontakty z wrogami; to

samo dotyczy Hiszpańskiego; obaj byli sprawcami wielu rozruchów w

Warszawie. Obaj byli wówczas aresztowani.

2. Wczoraj znowu przybył jakiś ziemianin z Poznania z informacjami o

sytuacji; zebrania ich odbywają się, zdaje się, na ulicy St-Honore, u jakiegoś

zegarmistrza, Polaka i członka partii czerwonych.

3. Aresztowanie Szlenkiera zrobiło ogromne wrażenie na emigracji.

Wszystkich ogarnął strach, co świadczy o tym, że utrzymywał on z nimi

stosunki, i co jest dowodem jego działalności. Trzeba się w sposób surowy i

sprawiedliwy zająć jego osobą.

4. Byłoby rzeczą bardzo pożyteczną, gdyby w miarę możności udało się na

jakiś czas wstrzymać wydawanie Polakom paszportów zagranicznych (zakaz

winien dotyczyć Królestwa Polskiego); wyjeżdżających zaś bez paszportów

— pozbawiać obywatelstwa.

5. Od trzech dni bawi w Paryżu generał węgierski Klapka; jest on w

kontakcie z niektórymi emigrantami i odbywa z nimi narady w sprawie

wspólnych działań Polski i Węgier. Generał węgierski Kmethy, który

przybył w tym samym celu — zachorował.

6. Książki Bolesław Chrobry, czyli Odrodzenie Polski przez K. Szajnochę,

Lwów — tutaj nie ma, można ją natomiast kupić w Poznaniu, Krakowie lub

Lipsku.

7. Z Mierosławskim wyjechało stąd pięciu ludzi, tutejszych emigrantów, i

jeden Rosjanin — Ławreniew; jednakże Winskiego nie ma i nie było; nikt

nie słyszał o takim nazwisku.

8. Sarnecki i Sokołowski często wyjeżdżają stąd do Warszawy, gdzie

uczestniczą w prowokowaniu rozruchów.

9. Marszałek szlachty (hrabia) Jeleński, przypuszczam, że w guberni

wileńskiej lub mińskiej (można to sprawdzić w spisie), który wyjechał z

Rosji, przysłał do Paryża dwóch synów, aby zaciągnęli się do legionu

Mierosławskiego. Są to obecnie najbardziej oddani jego poplecznicy.

10. Mierosławski zamówił wydrukowanie 5000 egzemplarzy swoich

portretów i 4000 egzemplarzy portretów swego sekretarza Kurzyny; wkrótce

druk zostanie ukończony.

11. W związku z tym namówiłem jednego z wrogów Mierosławskiego,

aby napisał na niego pamflet oraz wiersze, które wyszły nie najgorzej i

zostały już przeze mnie oddane do druku. Pamflety te mają znaczenie —

między innymi wpływają one na kształtowanie się opinii publicznej.

12. Odnalazłem odezwę do młodzieży polskiej wydrukowaną we

Wrocławiu w 1860 roku, w której Mierosławskiego nazywano oszustem itp.

— prawdziwe oskarżenie w formie wierszowanej, które starał się on

wszelkimi siłami zniszczyć. Przykazałem, by wydrukować nowy nakład w

wysokości 3000 egzemplarzy; należałoby je rozklejać w kraju. [...]

[1861]

Popularność Andrzeja Zamoyskiego w Polsce, osiągnięcia Mierosław-

skiego i publiczne oskarżenia pod adresem Czartoryskiego o utrzymywanie

stosunków z dworem rosyjskim czy też sprzyjanie jego polityce zmusiły

Władysława Czartoryskiego do zmiany polityki ojca-kunktatora i zajęcia

stanowiska otwarcie opozycyjnego, ażeby zyskać popularność i środki

pieniężne. Przemówienie jego pełne było pogróżek itp., co wywołało

szumny aplauz popleczników Hotelu Lambert. Wszędzie krzyczą o postępie

i poważnej opozycji, którą przygotowuje. Mam właśnie pod ręką ważny

dokument i jeżeli przekonamy się, że rzeczywiście stanowi on

niebezpieczeństwo, będzie można bardzo szybko zniszczyć ten Palais-

Royal.

Paryż, 7 października 1861

Autor przesłanej broszury, powstaniec 1831 roku, generał Rybiński 3 ,

przeprowadza analizę odezwy ks. Adama Czartoryskiego do narodu

polskiego. Wywyższając Napoleona III jako wyzwoliciela Włoch i snując

proroctwa na temat jego sympatii i sprzyjania w przyszłości interesom

Polski, Rybiński potępia Adama Czartoryskiego nazywając go zdrajcą

zaprzedanym innym — Moskwie i Austrii, winowajcą upadku Polski.

Omawiając jego życie od 1805 roku charakteryzuje go jako miernego

działacza politycznego i radzi wszystkim Polakom, by traktowali go jako

wroga i zdrajcę. Jest to bardzo niebezpieczna dla domu Czartoryskich

broszura, bowiem zawartych w niej ważkich dowodów

nie można obalić. Autor radzi przeprowadzić całkowite wyzwolenie

chłopów z nadaniem im ziemi i pokłada wszystkie nadzieje Polaków w

pomocy ze strony Napoleona III.

Dodatek

1. Wiadomości o Polsce przekazywane są do wszystkich czasopism przez

ks. Władysława Czartoryskiego; za ich pomieszczenie płacą ogromne sumy.

Informacje przekazuje on często telegraficznie, czasami przez Kraków i

Austrię. 4

2. Podobnie jak przyjeżdżający [z kraju] przywożą pieniądze i wia-

domości, tak samo wyjeżdżający wywożą proklamacje i instrukcje. Dobrze

byłoby wstrzymać wyjazdy z Polski z wyjątkiem rzeczywistych przyczyn

zdrowotnych. Ogłosić, że każdy z obywateli wyjeżdżających za granicę za

utrzymywanie stosunków z emigrantami zostanie pozbawiony prawa

powrotu, a majątek jego będzie skonfiskowany.

3. Część proklamacji i zakazanych wydawnictw przewożą Żydzi

kontrabandą przez pruską i austriacką granicę; należy ogłosić, że przyłapani

na tym oddawani będą pod sąd, a cały ich majątek przyznany zostanie temu,

kto wskaże winnych, przytaczając przy tym wystarczające dowody. Dlatego

też byłoby wskazane mieć na granicy agentów. Najczęściej proklamacje

bywają zaszyte w ubraniu, dlatego też trzeba by mieć dobrych, a co

najważniejsze uczciwych celników.

Paryż, 21 października [1861]

Uważam za konieczne poinformować Pana o manifestacji jezuitów, która

miała tutaj miejsce. Jestem bardzo zadowolony, że Polacy zrzucili więzy i

zerwali maskę z tych niegodziwców. Sprawa przedstawiała się następująco.

W ubiegłą niedzielę w kościele L'Assomption [Wniebowstąpienia] przybyły

tu niedawno ksiądz Kamiński z zakonu oo. misjonarzy w Warszawie

wygłaszał kazanie. Po kazaniu ksiądz Jełowicki, który odgrywa rolę przeora

albo jakiegoś nauczyciela, oświadczył, że w następną niedzielę będzie

uroczystość św. Jana i że kazanie będzie znowu wygłaszał ksiądz Kamiński.

W wyznaczoną niedzielę kościół był przepełniony ludźmi, obecna była cała

szkoła Batignolles 5 , ponieważ był to dzień jej patrona. W czasie

nabożeństwa młodzież przybyła z Polski zaśpiewała Boże, coś Polskę.

Widocznie nie spodobało się to Jełowickiemu, który wszedł na ambonę i

wygłosił długie kazanie, bez związku i logiki, zastępując brak talentu kraso-

mówczego gestykulacją rękami i nogami oraz modulacją głosu. Pod sam

koniec przeszedł do sprawy śpiewania pieśni Boże, coś Polskę (Alojzego

Felińskiego) i Z dymem pożarów (Kornela Ujejskiego). Jeżeli chodzi o

pierwszą, potępiał pewne sformułowania, drugą zaś nazwał „pogańską" i

zabronił śpiewania obu tych pieśni. Zaledwie zdążył zejść

Potocki Albert - Raporty szpiega 1861-63.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: