Dravya.pdf

(86 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• Dravyawbuddyzmie,materializmieid»inizmie
• Dravyawny¯ayiivai±es . ice
• Dravyawdar±anachpluralistycznychirealistycznych(wszkołachm¯ım¯a˙msy)
• Dravyawszkołachvedanty
DRAVYA [drawja](materia,tworzywo,substancja)—jedenzpodstawowych
terminówfilozofiiind.,oznaczaj¡cywzale»no±ciodsystemualbomateri¦,albo
substancj¦.
Znaczenied.jakomateriijestnajbardziejpierwotne.D.wznaczeniusub-
stancjispotykamywsystemiekategoriisformułowanychwsposóbbliskiAry-
stotelesowskiemu.Jestpodstaw¡systemufilozoficznegovai±es . ikiizwi¡zanego
znimbardzo±ci±lesystemuny¯ayi,atak»esystemówbuduj¡cychnanichwłasn¡
metafizyk¦iontologi¦,jakm¯ım¯a˙msaczyved¯antanieadvaitystyczna.Pocz¡tki
takiegosystemuwidocznes¡ju»wd»inizmie.
Dravyawbuddyzmie,materializmieid»inizmie. Wewczesnymbuddy-
zmiemamydoczynieniazpierwotnymznaczeniemterminud.—„substan-
cjamaterialna”.U»ywasi¦gowsposóbzbli»onydoalchemiiiwczesnejche-
mii.Substancjematerialnestałysi¦wzoremanalizysamegopoj¦ciasubstan-
cjiwszkołachpó¹niejszych,jakvai±es . ika(podobniejakwfilozofiizachodniej,
gdziesubstancjaoznaczałapierwotniematerialnepodło»epostrzeganychcech).
Wpó¹niejszychtekstachbuddyjskichterminud.u»ywasi¦wznaczeniunada-
nymmuprzezvai±es . ik¦itowkontek±ciekrytykikategoriitejszkołyfilozoficz-
nej.Sambuddyzmodrzucapoj¦ciesubstancji,coniewi¡»esi¦zodrzuceniem
realizmuanipluralizmu,alepodej±ciejestprocesualistyczne,wktórympod-
stawow¡rol¦odgrywaj¡jako±ci.Materiawbuddyzmiezw.jestform¡(r¯upa),
awszystkiekategoriezostaj¡sprowadzonedocech(dharma),przyzanegowaniu
podmiotuczyno±nikatychcech(dharmin),wła±ciwegofilozofiomsubstancjali-
stycznym.
Materialistycznaszkołac¯arv¯aków,odrzucaj¡c±wiadomo±¢,dusz¦iinne
substancjeduchowe,uto»samiapoj¦ciad.(substancji)imah¯abh¯utów(»ywio-
łów),czylimaterii.
D»inizm,pomimoi»przyjmujepoj¦cied.(substancji),tojednakjejdefinicja
zale»yodpunktuwidzenia(naya).Stosunektrwałejsubstancjidonietrwałejfor-
my(pary¯aya),czyliprzypadło±ciowegosposobuistnienia,jeststosunkiemró»-
nicywto»samo±ci(bhed¯abheda).D.niemo»eistnie¢inaczej,jaktylkowjakim±
sposobieistnienia,wjakiej±formie.Substancjajestnierozdzielnaodswychcech
czyjako±ci(gun . a),botylkowtychjako±ciachtrwa.Zkoleijako±citkwi¡nieod-
ł¡czniewsubstancjachinieistniej¡samoistnie.Przemianyjako±ciowe,zacho-
dz¡cewsubstancjach,niedotykaj¡ichto»samo±ci(dharm¯atmaka),alepoprzez
zmian¦cechsubstancjanabieranowejto»samo±ci.D.jestistot¡ka»dejrzeczy,
przejawiasi¦wró»norodnychformach,ma3cechypodstawowe:stworzono±ci,
trwaniaizniszczalno±ci,mo»eby¢okre±lanatylkoprzezprzeciwie«stwa.
Substancjedziel¡si¦nacielesne(astik¯aya),czylimaj¡cewielko±¢(k¯aya),
ijedn¡niecielesn¡(anastik¯aya),czas(k¯ala).Cielesnedziel¡si¦nao»ywione
(j¯ıva),maj¡ce±wiadomo±¢,oraznieo»ywione(aj¯ıva).Duszewyzwolone(mukta)
s¡czystymij¯ıvami,duszewcielone(baddha)natomiasts¡substancjamizło»o-
dravya PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
nymizczystejsubstancjiduchowej(aktywnej)isubstancjimaterialnej(pasyw-
nej)—ciała(±ar¯ıra),któregoistotn¡cz¦±¢,najbli»sz¡duszy,stanowimateriakar-
miczna.Mi¦dzydusz¡ajejciałemniezachodzi»adnaformazale»no±ci,atylko
rodzajparalelizmu.Ciało,towzasadzieprzedmiotdoznania(jad . a)duszy,po-
zbawionywszelkiej±wiadomo±ci.Duszajestwielko±ciatomicznej,alewi¦ksza
ni»atomymaterii,azwł.subtelnejmateriikarmicznej,któreprzenikaj¡dusz¦,
gdytworz¡jejciało.
Substancjenieo»ywionedziel¡si¦napozbawioneformy(ar¯upa),doktórych
zaliczanoprzestrze«alboeter(¯ak¯a±a),zasad¦ruchu(dharma)izasad¦bezru-
chu(adharma),oraznamaj¡ceform¦(r¯upa)substancjematerialne(pudgala).
Substancjebezkształtnepozbawiones¡wszelkichjako±cicielesnych(am¯urta),
ichistnieniejestwywnioskowane,jakoniezb¦dnedotego,bywszech±wiatbył
kosmosem(ładem).Przestrze«±wiatowa(lok¯ak¯a±a)podzielnanapunkty(pra-
de±a)dajemiejsce,dharmaumo»liwiazmian¦miejsca,adharma(współrozci¡-
głazprzestrzeni¡wewn¡trz±wiatow¡)—zatrzymaniesi¦iprzeztozabezpie-
czaprzedopuszczeniemwszech±wiata.Pozawszech±wiatemrozci¡gasi¦poza-
±wiatowaprzestrze«pusta(alok¯ak¯a±a),niezmierzonainiesko«czona,absolutna
pró»niaczynico±¢.
Substancjematerialnetoprzedewszystkimatomy(an . u),któresamewsobie
pozbawiones¡kształtu(am¯urta),alestanowi¡podstaw¦dotworzeniakształtu
przezsubstancjematerialnezło»one(sa˙ngh¯ata)znichpowstałe.Sameatomy
nies¡pozbawionewielko±ci,s¡jednaktakmałe,»ewka»dympunkcieprze-
strzenimo»ewyst¦powa¢wieleatomówmaterii,jedenatomduszy,ipojednej
cz¡stceczasu,dharmyiadharmy.Atomytopodstawawszystkiego,cowidzial-
ne,dotykalne,dost¦pnesmakowoiwyczuwanezapachem.Atomyniedziel¡si¦
na»adneklasy,s¡nibyjednorodne,alefaktycznieniejednorodne—ró»ni¡si¦
mi¦dzysob¡ci¦»arem,±lisko±ci¡(lepki-suchy)orazczteremajako±ciamizmy-
słowymi.Kombinacjitychjako±cijestwiele,gdy»niektóreznichmaj¡jeszcze
stopie«nat¦»enia.Jako±ciatomównies¡nastałeprzypisanedoposzczególnych
atomów,leczpodlegaj¡zmianie.Kombinacjejako±cisprawiaj¡,»eatomy—cho¢
bezkształtne—maj¡niejakokształt,gdy»s¡widzialneokiemyogina.Atomysi¦
wzajemnieprzyci¡gaj¡lubodpychaj¡—substancjezło»onepowstaj¡zpoł¡cze-
niaatomóworó»nejnaturze.Pierwszesubstancjezło»oneto4»ywioły(ziemia,
woda,ogie«iwiatr),którewgd»inistów—wprzeciwie«stwiedokoncepcjiin-
nychszkół—nies¡tworzoneprzezjedenrodzajatomów,leczprzezkombinacje
ró»nychatomów.Substancjezło»onewy»szegostopniakomplikacji(sa˙ngh¯ata),
jakciała(±ar¯ıra)iprzedmioty(vastu)—s¡agregatem(skandha).Wszech±wiat
fizycznyjakocało±¢jestte»substancj¡—wielkimagregatem(mah¯askandha).
D»inizmprzyjmujete»niekiedystareznaczeniesłowad.:„materia”,gdy
dokonujeklasyfikacjinarz¦dzipoznawczych(zmysłów,indriya).Wka»dym
zmy±lewyró»niainstrumentpsychiczny(bh¯avendriya),czyliwła±ciw¡władz¦
poznawcz¡,orazinstrumentmaterialny(dravyendriya),czylifizycznynarz¡d
zmysłu.
Dravyawny¯ayiivai±es . ice. Wvai±es . ice(iwprzyjmuj¡cejjejontologi¦
ny¯ayi)mamydoczynieniaznajbardziejrozwini¦t¡teori¡substancji,przeciw-
koktórejkierujesi¦pó¹niejostrzekrytykiinnychszkół,zwł.advaitaved¯anty.
Vai±es . ikajestfilozofi¡realistyczn¡(zarównowteoriipoznania,jakiwmetafi-
dravya PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
zyce,czymo»eraczejwontologii),dlaktórejwła±ciwejestsubstancjalistyczne
podej±ciepluralistyczne.Cho¢koncepcjevai±es . ikidotycz¡cesubstancjiwydaj¡
si¦mie¢wielewspólnegozteoriamid»inijskimi—vai±es . ikawylicza7kate-
goriirzeczywisto±ci,uło»onychhierarchicznieodnajsilniejszejdonajsłabszej:
substancja(d.),cecha(gun . a),ruch(karman),powszechnik(s¯am¯anya),indywi-
dualno±¢(vi±es . a),inherencja(s ¯ amav ¯ aya)iniebyt(abh ¯ ava).Substancjastanowi
podstawowyfilarcałegosystemu,poniewa»jestsamoistna,apozostałekatego-
riewniejtkwi¡.Jestdefiniowanazjednejstronyjakoposiadaczpowszechni-
ka„substancjalno±¢”(dravyatva),zdrugiejjakopodło»e(no±nik,posiadacz—
vant)cechiruchów.Pierwszadefinicjaniejesttypemdefinicji„idemperidem”
(autorzyzeszkołyvai±es . ikicz¦stobroni¡si¦przedtakimzarzutem),gdy»po-
wszechnikstanowiodr¦bn¡kategori¦.Podobniedefiniowanes¡cechairuch,
jakoposiadaczepowszechnika„cechowato±¢”(gun . atva)i„dynamiczno±¢”(kar-
matva),przyczymcecha(jakokategorianajbardziejró»norodna)czasembywa
definiowananawetjako„posiadaczpowszechnika,ró»nyodsubstancjiiruchu”
( Tarkasa˙mgraha-d¯ıpik¯a ,4).Cechyiruchyistniej¡,alewzasadzietylkowsubstancji
(wyj¡tek—wokresiepral¯ayi,czylicyklicznegochaosu).
Vai±es . ikawylicza9typówsubstancji,zktórych4pierwszetoatomiczne
substancjematerialne(»ywioły),pi¡ta—eter(¯ak¯a±a),no±nikd¹wi¦ku(±abda),
materialny,alewszechprzenikaj¡cy(niesko«czony),czylipozbawionybudowy
atomicznejipojedynczy.Dwiekolejnesubstancjetotak»ewszechprzenikliwe
(wszechobecne),pojedynczesubstancjedaj¡ce„miejsce”substancjommaterial-
nym—przestrze«(di±),„przyczynapoprawnegou»yciasłówbli»ejidalej”,oraz
czas(k ¯ ala),„przyczynapoprawnegou»yciasłówwcze±niejipó¹niej”.Ostatnie
dwietosubstancjezwi¡zanezistotami»ywymi.Jednaznichtowszechobec-
na,alelicznadusza(¯atman),którejcechamis¡:±wiadomo±¢(poznanie,bud-
dhi—jñ¯ana,cechadefinicyjna),przyjemno±¢iprzykro±¢(sukha-duh . kha),za-
sługaiprzewina(dharma-adharma),po»¡danieiwstr¦t(icch¯a-dves . a)orazwy-
siłek(wola,działanie,prayatna).Duszetransmigruj¡wzale»no±ciodichzasług
iprzewiniorganizuj¡sobieciałozsubstancjimaterialnych.Szczególnymtypem
duszyjestBóg( ¯ I±vara),wszechwiedz¡cy(wolnyodavidyi—niewiedzyibł¦du
poznawczego),wolnyodwi¦zówzasługiiprzewiny,oddozna«przyjemno±ci
iprzykro±ci,odparyprzeciwie«stw»¡dzyiniech¦ci.Niektórzyzwolennicy
szkołyvai±es . ikiuwa»aj¡,»eBógdoniektórychdziała«musimie¢ciało(np.
doporuszeniaatomów),twierdz¡c,»eprzyjmujejewedlewłasnejwolizato-
mówcałegowszech±wiata.Inni(np.r¯ıdhara)s¡dz¡,»ejestmuniepotrzebne,
bojakniematerialnaduszao»ywia(porusza)sweciało,takBógmo»eporusza¢
atomycałegowszech±wiata.Ostatniasubstancja,toniematerialny,aleiniedu-
chowypsychicznymanas(umysł),niesko«czenieliczny(faktycznierównoliczny
zduszami)iniesko«czeniemały(atomiczny).Umysłł¡czysi¦zodpowiadaj¡c¡
mudusz¡wcielon¡,bysłu»y¢jejzapo±rednikawpoznaniuzapomoc¡mate-
rii(zmysłów),orazwdoznawaniuprzyjemno±ciprzykro±ci,agdyduszajest
pozaciałem(wczasiepral¯ayilubpouzyskaniuwyzwolenia),umysłpozostaje
rozł¡czonyzni¡.
Substancjematerialneatomiczne(mah¯abh¯uta,dh¯atu)dziel¡si¦nawieczne
iniewieczne,czylipochodne,zło»one.Wiecznes¡toniezniszczalne,niesko«-
czeniemałe,niepodzielne,niezliczoneatomyczterech»ywiołów:ziemi(pr . tiv¯ı),
wody(ap),ognia(tejas)iwiatru(v¯ayu),b¦d¡ceno±nikiemcech(uznawanych
dravya PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3
niekiedy—wzorems¯a˙mkhyi—zadefinicyjne):odpowiedniozapachu,smaku,
barwyidotyku.S¯a˙mkhyanieuwa»a,»eatomyposzczególnych»ywiołówmaj¡
tylkojedn¡cech¦ka»dy.Vai±es . ikanatomiastgłosi»ejedyniewiatr(najsubtel-
niejszy)matylkojedn¡cech¦(„dotykniewidzialny”).Ka»dygrubszy»ywiołma
tychcechojedn¡wi¦cejodsubtelniejszegoode«:ogie«dwie—„gor¡cydotyk”
i„barw¦biał¡,±wietlist¡”,woda3—„zimnydotyk”,„barw¦biał¡,nie±wietlist¡”
isłodkismak,aziemia4:trzecitypdotyku(oczterechdalszychpodtypach),6
typówbarwy,6typówsmakui2typyzapachu.
Zkoleisubstancjezło»onepowstaj¡zatomówidziel¡si¦na3grupy:
ciała(k¯aya,przynale»neduszomwcielonym),zmysły(indriya,przynale»ne
wliczbieod1do4ciałompoł¡czonymzumysłem,wzale»no±ciodrodzaju
igatunkuciała,ab¦d¡cetypemsubtelnejmaterii;zmysłsłuchumainn¡natur¦
odpozostałychzmysłów,poniewa»stanowicz¦±¢¯ak¯a±i,eteru,czylisubstancji
niepodzielnej,wszechprzenikliwej),orazprzedmioty(artha,czyli„rzeczy”—
wszystkopozostałe:to,coniejestaniciałem,anizmysłem).
Substancjajestsamoistna,nawetje±lijestsubstancj¡pochodn¡(zło»on¡,
b¦d¡c¡skutkiem)—razzaistniawszywskutekpewnegozespołuprzyczyn,ist-
nieje(trwa)takdługo,dopókiniepojawisi¦przyczynajejunicestwienia.Bez-
po±redni¡,podstawow¡przyczyn¡(instrumentaln¡,nimitta-karan . a)powstania,
jakiunicestwieniasubstancjizło»onejmo»eby¢tylkoinnasubstancja,cho¢
wskładzespołuprzyczynopróczsubstancjimog¡wchodzi¢tak»ecechyoraz
ruchy,jakomaj¡ceistnienie(mimo»ejesttoistnienieniesamoistne).Wze-
spółprzyczynsprawczychka»dejsubstancjizło»onej(czystomaterialnejczy
duchowo-psychiczno-materialnej),opróczprzyczynspecyficznych(as ¯ adh ¯ aran . a-
-k¯aran . a),wchodz¡zawszeprzyczynypowszechne(s¯adh¯aran . a-k¯arana):3sub-
stancjewieczne,wszechprzenikliwe:czas,przestrze«iBóg,oraz3cechyBoga:
poznanie(jñ¯ana),wola(icch¯a)idziałanie(prayatna,kr . ti),atak»edwiecechy
podmiotusprawczego:dharmaiadharma(zasługaiprzewina,adr . s . t . a).
Substancjezło»oneb¦d¡ceskutkamipodlegaj¡te»przemianom,których
przyczyn¡mog¡by¢innesubstancje,cechyalboruchy.Ruchsubstancjidopro-
wadzadopowstaniacechpoł¡czenia(sa˙myoga)irozł¡czenia(vibh¯aga),ate
zkoleis¡przyczyn¡powstanianowychsubstancji(cało±cizcz¦±ci)orazpowsta-
nialubzniszczenianiebytu(abh¯ava)innych:np.zniszczenianiebytuuprzednie-
go(pr¯agabh¯ava)cało±ci,wyst¦puj¡cegowcz¦±ciachprzedichpoł¡czeniem;po-
wstanianiebytunast¦pczego(pradhva˙ms¯abh¯ava)cało±ci,wyst¦puj¡cegowefrg.
porozbiciucało±ci.Przyczyn¡poł¡czeniairozł¡czeniamog¡by¢tak»ecechy
ci¦»ko±ci(gurutva),płynno±ci(dravatva)czylepko±ci(sneha)orazdyspozycji
(sa˙msk¯ara):np.p¦d(vega)wstosunkudociałporuszaj¡cychsi¦,adharmaiad-
harmawstosunkudociałistot»ywych.Inneprzemianycechwsubstancjach,
zwł.barw,zapachów,smaków,dotyku,aletak»ecechzło»onych(np.kształ-
tów,konsystencji—b¦d¡cychkombinacjamicechlepko±ci,płynno±ciorazdo-
tykuibarwy),pojawiaj¡si¦wskutek„wypiekania”(paka)czy„dojrzewania”.
Motoremprzemianjesttupoł¡czeniesubstancjizatomami»ywiołuognia,rza-
dziejwskutekpoł¡czeniaz»ywiołemwody(atomywodyuaktywaniaj¡cech¦
lepko±ci,powoduj¡c¡ł¡czeniesi¦drobinwwi¦kszesubstancjezło»one).
Zło»onesubstancjematerialnepowstaj¡wskomplikowanymprocesieł¡cze-
niaatomów(an . u)wdiady(dvyan . uka,dwójatomy),triady(tryan . uka,trójdiady)
itetrady(caturan . uka,czterotriady).Triadyzajmuj¡ju»miejsce,tetradymaj¡
dravya PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4
wielko±¢„po±redni¡”(madhyama-parim¯an . a),czylipostrzegan¡zmysłami.Tak-
»eprocesprzemiansubstancjizło»onychodbywasi¦poprzezrozpadsubstancji
naatomy,wymian¦cechwatomachipoponownympowstaniusubstancjizło-
»onej.Wpierwszymmomencie(ks . an . a)powstaniasubstancjizło»onej,niema
onawła±ciwychsobiecech.Powstaj¡pó¹niej,gdy»ichprzyczyn¡—opróczcech
cz¦±ci,czylisubstancjiskładowych—jesttak»epoł¡czeniepomi¦dzysubstan-
cjamicz¦±ciami(poł¡czeniejestcech¡,nieprzynale»ywi¦csamymcechom).
Szczególnymtypemsubstancjizło»onejjestistota»ywa(np.człowiek),która
zawierawsobiedwiesubstancjeniematerialne—dusz¦iumysł,orazsubstan-
cj¦materialn¡zło»on¡—ciało.
Ka»dasubstancjajestniepowtarzalna,bomasobiewła±ciw¡indywidual-
no±¢(szczególno±¢,vi±es . a),dost¦pn¡najwy»szemupostrze»eniu(yogipratyaks . a,
kevalajñ¯ana),copozwalaBoguiyoginomodró»ni¢mi¦dzysob¡nawetposzcze-
gólnesubstancjewieczne,pozornieidentyczne,zarównomaterialne,jakinie-
materialne(poszczególneatomy,którezpowodubrakuwielko±ciniezajmuj¡
miejsca,jakiumysłyczydusze,zwł.wstaniepral¯ayi,kiedys¡rozł¡czoneze
swymicechami).Indywidualno±¢jestniesko«czenieliczna,powstajewrazze
swympodło»em(substancj¡,aprzezni¡zjejcechami,ruchamiipowszech-
nikami).Indywidualno±¢substancjiwiecznychjestznimiwieczniepoł¡czona.
Substancjemaj¡tak»epowszechniki(cho¢twierdzisi¦,»epowszechnikjestje-
den,jako„to,cojestjednowlicznych”,zawszedasi¦wyró»ni¢powszechniki
wy»szyini»szy—wterminologiieuropejskiej:rodzajigatunek).Najwy»szym
powszechnikiem(rodzajem)jestistnienie(satt¯a).Indywidualno±¢ipowszech-
niktoodr¦bnekategorie,ró»neodkategoriicechy.Przynale»¡tak»ecechom
iruchom(toczysi¦dyskusja,czyindywidualno±¢przynale»yte»poszczegól-
nympowszechnikom).Tak»epozostałedwiekategorie,inherencja(samav¯aya—
nieodł¡cznetkwienie,specyficznarelacjał¡cz¡caprzyczyn¦zeskutkiem,cz¦-
±cizcało±ci¡,substancj¦zcech¡,powszechnikzindywiduum,itp.,b¦d¡ca
m.in.podstaw¡formułowaniawnioskuwpoznaniurozumowym),oraznie-
byt(abh¯ava—niewyst¦powanie,brakwyst¦puj¡cywczterechtypach),tkwi¡
przedewszystkimwsubstancjach,atylkopoprzezniewpozostałychkatego-
riach.adnazkategoriinietkwianiwkategoriachodniejsamej„słabszych”,
anisamawsobie(m.in.skutkujetotym,»epowszechniknieprzynale»ypo-
wszechnikom,czyliniemaklasyklas,oraz»epowszechnik,indywidualno±¢,
inherencjainiebytniemaj¡istnienia,którejestpowszechnikiem).
Wczasiepral¯ayi(cyklicznerozpuszczenie±wiatawswychprzyczynach,
rodzajchaosu),ulegaj¡rozpadowinietylkosubstancjezło»one,materialne
(przedmioty,ciała,zmysły)orazduchowo-psycho-fizyczne(istoty»ywe),ale
ulegaj¡rozł¡czeniunawetsubstancjezprzynale»nymiimcechamiiruchami,
ulegaj¡zawieszeniu(rozpadowi)zwi¡zkiprzyczynowo-skutkoweiwi¦kszo±¢
innychzwi¡zkówtypuinherencji(samav¯aya),jaktkwieniepowszechników
ibrakówwsubstancjach,cechachiruchach.Tylkoindywidualno±ciprzynale»ne
atomom,duszomiinnymsubstancjomwiecznym,pozostaj¡nieodł¡cznie
poł¡czonezeswymisubstancjami.Jedyn¡substancj¡,wktórejprocesten
niezachodzi,jestBóg,nawetwczasiepral¯ayizachowuj¡cyswojecechy:
poznanie,wol¦izdolno±¢działania.Dzi¦kitemumo»liwejestponowne
wyprowadzenie(stworzenie,sarga)±wiatapozako«czeniupral¯ayi,gdy»do
poł¡czeniasubstancjizichcechami(zwł.atomówzichcechamipierwotnymi
dravya PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin