Chaos.pdf

• Wﬁlozoﬁi

CHAOS (gr.q � oc—niesko«czona,niezmierzonaprzestrze«,rozwartapaszcz¦-

ka)—terminokre±laj¡cypierwotn¡posta¢±wiatawokresieprzedstworzeniem

lubuporz¡dkowaniemgoprzezIstot¦Najwy»sz¡;zapo»yczonyzﬁlozoﬁigr.,

analogiczniestosowanywreligioznawstwie.

Wﬁlozoﬁi. Filozofowiegr.,pragn¡cnada¢swoimteoriomoprapocz¡tku

±wiatacechyodwiecznejm¡dro±ci,odwoływalisi¦dokosmogoniimitologicz-

nej,najcz¦±ciejdo Teogonii Hezjoda,wgktórej„najpierwstałsi¦chaos,ana-

st¦pnieziemia”(116).Hezjodcharakteryzowałch.jakociemn¡przepa±¢,mgli-

st¡otchła«,wietrznyrozziew(700,811);topozwalałowywodzi¢sensterminu

„chaos”zarównoodq � skein([cháskein]—rozwiera¢si¦,rozst¦powa¢si¦),jak

iodq ‘ esjai([chéesthai]—wylewa¢si¦,przelewa¢si¦).Pierwszeztychznacze«

umo»liwiłoﬁlozofompojmowaniech.jakonieogarnionejprzestrzeni(pitagorej-

czycy),jakomiejscalubzbiornika,wktórympowstał±wiat(Platon,Arysto-

teles);drugiedostarczałopodstawdouto»samianiach.znieokre±lonympra-

tworzywem(Anaksymander),zmieszanin¡:czterech»ywiołów(Empedokles),

nieograniczonejliczbycz¡steczekilo±ciowych(Demokryt),jako±cioworó»nych,

niesko«czeniepodzielnychelementów(Anaksagoras)orazzciemn¡bezkształt-

n¡mas¡(stoicy).Filozofowiehellenistycznizregułyzespalaliobietekoncepcje;

niew¡tpliwieprzyczyniłasi¦dotegowzmiankaArystotelesa,»ePlatoniden-

tyﬁkowałmateri¦zprzestrzeni¡.Terminem„chaos”okre±lanozatemstadium

poprzedzaj¡cekosmogenez¦,główniejednakmateri¦pierwotn¡(gr. ž lh[hyle];

łac.silva),któr¡pojmowanob¡d¹bardziejpoplato«sku(niebyt),b¡d¹bardziej

poarystotelesowsku(czystamo»no±¢),najcz¦±ciejjednakpostoicku,czylijako

mo»no±¢typudynamicznego.Takscharakteryzowanemuch.przypisywanozł¡

dusz¦(PlutarchzCheronei).

My±licielechrze±cija«scynawi¡zywalipocz¡tkowodohellenistycznych

doktrynoch.Kalcydiusz,aw±redniowieczuBernardzTourspodzielalije

bezzastrze»e«.Innikorygowalijewniektórychpunktach:materiapierwotna,

zw.ch.,jeststworzon¡przezBogazniczegomieszanin¡czterech»ywiołów

(Augustyn);wyprzedzaonakosmogenez¦znatury,aniewczasie(Teodoryk

zChartres);pomieszane»ywiołymaj¡wła±ciwo±cisubstancjalneiwskutektego

podlegaj¡podstawowymprawomnatury(WilhelmzConches).Arystotelicy

chrze±cija«scypojmowalich.jako„pró»n¡przestrze«,wktórejzostałuczyniony

±wiat”(AlbertWielki),jako„pewnegorodzajupomieszanie,azarazemzbiornik

ciał”(TomaszzAkwinu).Niektórzy±redniowieczniautorzyinterpretowali

arystotelesowsko-tomistyczn¡tez¦:„formywywodz¡si¦zmo»no±cimaterii”

w±wietlestoicko-augusty«skiejteoriirationesseminales;wzwi¡zkuzni¡

pojmowalich.jakoprzestrze«wypełnion¡cz¡stkamielementarnymi,czyli

nasionami(semina,causalia)poszczególnychrzeczyiistot»ywych(Rajmund

Lull),lubjakomieszanin¦cz¡steczek,wktórejka»dazawierasi¦wka»dej

(MikołajzKuzy).

Charakterystycznedlapowy»szejkoncepcjiprzesuni¦cieakcentuzmo»no-

±ciowo-materialnejnamo»no±ciowo-wirtualn¡stron¦ch.uwyra¹niłosi¦jeszcze

bardziejwpogl¡dachﬁlozofównowo»ytnych;przedstawiaj¡onich.jakoepi-

chaos PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1

stemologicznietranscendentnepra¹ródłowszelkichsiłujawniaj¡cychsi¦wko-

smosie:jakoniewidzialn¡materi¦ludzkiegociaładuchowego(Paracelsus);jako

MysteriumMagnum,czylijakoniepoznawalnedlaludzkiegoumysłuboskie

dnobytu,zktóregowywodz¡si¦duszeianiołowie,dobroizło,±wiatło±¢

iciemno±¢(J.Böhme);jakometaﬁzycznajedno±¢całkowiciezrównowa»onych

siłduchowych(równowarto±¢„0”),czylijakopunktwyj±ciowyzró»nicowania

si¦tych»esiłwkosmosie(F.W.J.Schelling);jakoco±,cowprawdzienieistnieje,

alejestmo»liwedozaistnienia,azatemkoniecznedopowstania±wiata(F.X.B.

vonBaader);jakopodstawow¡prasił¦(WillezurMacht)dynamizuj¡c¡rzeczywi-

sto±¢,którazeswejnaturyjestch.nawieki(F.Nietzsche).Nieliczniﬁlozofowie

posługiwalisi¦kosmologiczno-dynamiczn¡koncepcj¡ch.wswychcharaktery-

stykachspołecze«stwapierwotnego(„walkawszystkichprzeciwwszystkim”)

lubstanów,wjakierebeliawtr¡capa«stwa(T.Hobbes).

Bibliograﬁa: H.Gunkel, SchöpfungundCh.inUrzeitundEndzeit ,Gö1895,1921 2 ;F.Bortzel,

ZudenantikenCh.-Kosmogonien ,ArchivfürReligionwissenschaft28(1930),253–268;D.Mahnke,

UnendlicheSphäreundAllmittelpunkt ,HI1937;F.Solmsen, Ch.undApeiron ,SIFC24(1950),235–

–248;W.Jaeger, DieTheologiederfrühengriechischenDenker ,St1953,22–26;G.S.Kirk,J.E.Raven,

M.Schoﬁeld, ThePresocraticPhilosophers ,C1957,1983 2 ,24–34( Filozoﬁaprzedsokratejska ,Wwa-

-Pz1999);A.F.Lossew, Ch.antyczny ,Meander9(1957),283–293;E.Colomer, Nikolausvon

KuesundRaimundLull ,B1961,178;M.Heidegger, Nietzsche ,Pfullingen1961,1982 4 ,I350;

E.W.Platzek, DerNaturbegriRaimundLullsimRahmenseiner„Arsmagna” ,w: Laﬁlosoﬁadella

naturanelMedioevo ,Mi1966,106–110;M.Kurdziałek,U.Dierse,R.Kuhlen,HWPI980–984.

MarianKurdziałek

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: