Albert Wielki.pdf

(91 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• Teologiaafilozofia
• Filozofiabytu
• Koncepcjaczłowieka
• Naukaoprzyrodzie
ALBERTWIELKI ( AlbertzLauingen , AlbertzKolonii )—teolog,filozof,
przyrodnik,bpRegensburga,zw.doctoruniversalis,doctorexpertus,doktor
Ko±cioła,ur.ok.1200wLauingenwSzwabii,zm.15XI1280wKolonii.
A.pochodziłzeszwabskiejrodzinyrycerskiej,studiowałwpłn.Italii,głów-
niewPadwie;tamw1223wst¡piłdozakonudominikanów.Poodbyciu,zapew-
newKolonii,nowicjatuorazpouko«czeniustudiówteologicznychiprzyj¦ciu
±wi¦ce«kapła«skich,pełniłod1233funkcj¦lektorazakonnegowró»nychkon-
wentach(Hildesheim,FryburgBr.,Regensburg,Strasburg).Zpocz¡tkiemlat
czterdziestychprzybył,napoleceniewładzzakonnych,doPary»a,gdziewykła-
dał Sentencje P.Lombarda,przygotowuj¡csi¦domagisteriumzteologii,które
uzyskałw1245.Turozwijało»ywion¡działalno±¢naukowo-dydaktyczn¡ipi-
sarsk¡,którazaowocowaławieluwybitnymidziełamiiprzyniosłaniezwykł¡
sław¦.W1248A.zostałprzeniesionydoKolonii,zzadaniemzorganizowania
tamzakonnegostudiumgeneraledlaprowincjiniemieckiej,którymkierował
do1254.JednymzuczniówwtejuczelnibyłTomaszzAkwinu,którysłuchał
wykładówA.prawdopodobniejeszczewPary»u.W1252A.rekomendował
TomaszanastanowiskomagistrateologiiwUniwersytecieParyskim.Wlatach
1254–1257byłA.prowincjałemrozległejdominika«skiejprowincjiniemieckiej.
WAnagni,nadworzepapie»aAleksandraIV,brałudziałwobroniezakonów
»ebrz¡cych(1256).Prowadziłtamrównie»dysput¦natematdoktrynyAwerro-
esaojedyno±ciintelektu.Lata1257–1260sp¦dziłponowniewKoloniinapracy
nauczycielskiej.Wstyczniu1260AleksanderIVpowołałA.nastanowiskobpa
Regensburga.Podwóchlatachuzyskałnawłasn¡pro±b¦zwolnieniezzarz¡dza-
niadiecezj¡ijakolegatpapieskigłosiłwkrajachniemieckoj¦zycznychkazania
wzywaj¡cedokrucjaty.Wlatach1264–1270przebywałkolejnowWürzburgu
iStrasburgu,poczymwróciłnastałedoKolonii.Obokzaj¦¢naukowo-pisarskich
spełniałró»neczynno±cizwi¡zanezwładz¡±wi¦ce«biskupichorazpodejmował
si¦rolis¦dziego-rozjemcy.Brałudziałwsoborzelyo«skimII(1274),kwestionuje
si¦(Weisheipl)natomiastpobytA.wPary»u(1276),gdziemiałbroni¢,wobliczu
przygotowywanegopot¦pienia,pogl¡dównie»yj¡cegoju»Tomasza.
OpróczTomasza,któryniezale»nieodtego,jakwielezawdzi¦czałswemu
mistrzowi,poszedłwłasn¡drog¡,A.wychowałkilkuinnychwybitnychuczniów
(HugoRipelin,UlrichzeStrasburga,DietrichzFreibergu),którzyrozwijali
główniejegoteorieneoplato«skie,orazwywarłwielkiwpływna»ycieumysłowe
wieków±rednich.WXVw.,napro±b¦uniwersytetuwKolonii,gdziesiln¡
pozycj¦zyskalialberty±ci,beatyfikowanoA.w1432;kanonizacjidokonano
w1931.
DorobekpisarskiA.przedstawiasi¦imponuj¡co.Przed1240powstało De
naturaboni .Zparyskiegookresupochodz¡: Desacramentis , Deincarnatione , De
resurrectione , Debono , Dequattuorcoaequaevis , Dehomine , SuperIVlibrosSenten-
tiarum .Pisanaprzezwielelat(dook.1270)encyklopediafilozoficznaobejmuje
parafrazyprawiewszystkichznanychdziełArystotelesa,anawetwychodzipoza
AlbertWielki PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
ichkatalog.S¡to: Physica , Decoeloetmundo , Denaturaloci , Decausisproprieta-
tumelementorum , Degenerationeetcorruptione , Meteora , Mineralia , Deanima wraz
ztzw.parvanaturalia( Denutrimentoetnutribili , Desensuetsensato , Dememo-
riaetreminiscentia , Deintellectuetintelligibili , Desomnoetvigilia , Despirituet
respiratione , Demotibusanimalium , Deiuventuteetsenectute , Demorteetvita ), De
vegetabilibus , Deanimalibus , Quaestionesdeanimalibus , Deprincipiismotusproces-
sivi , Denaturaetorigineanimae , Metaphysica , Ethica oraz SuperEthica , Politica .
ZparafrazamipismlogicznychArystotelesa( Perihermeneias , Analyticapriora ,
Analyticaposteriora , Topica , Desophisticiselenchis )wi¡»¡si¦parafrazyPorfiriusza
( SuperPorphyriumDeVpraedicamentis ),Boecjusza( Dedivisione ),Gilberta( De
sexprincipiis ).Inneparafrazy: Liberdecausis ( Decausisetprocessuuniversitatis
acausaprima ),dziełPseudo-Dionizego( SuperDionysiumDedivinisnominibus ,
SuperDionysiiMysticamtheologiam , SuperDionysiumDecaelestihierarchia , Super
DionysiumDeecclesiasticahierarchia , SuperDionysiiepistulas ).Dopismpomniej-
szychnale»¡: Deunitateintellectus , DeXVproblematibus , Problematadeterminata ,
Defato .OstatnimdziełemteologicznymA.jestpisanapodkoniec»ycia,nie
uko«czona SummatheologiaedemirabiliscientiaDei .Du»¡cz¦±¢dziełA.sta-
nowi¡komentarzebiblijne,pracehomiletyczneipracezzakresuduchowo±ci
chrze±cija«skiej.NiewszystkiedziełaA.zostałydotychczaswydane;zdrugiej
strony,wci¡guwiekówopublikowanopodimieniemA.wieletekstównieau-
tentycznych(np. Summaphilosophiaenaturalis , Speculumastronomiae , Desecretis
mulierum , Dealchemia ).
Zbiorowewyd.dziełA.: AlbertiMagniOpera ,wyd.P.Jammy,Ly1651,
21t.; Operaomnia ,wyd.A.Borgnet,P1890–1899,38t.;od1951wychodz¡
kolejnet.przygotowywanejprzezInstytutAlbertaWielkiegowKoloniiwedycji
krytycznej(EditioColoniensis),zaplanowanejna40t.: SanctiDoctorisEcclesiae
AlbertiMagni,OrdinisFratrumPraedicatorum,Operaomnia,adfidemcodicum
manuscriptorumedenda,apparatucritico,notisprolegomenis,indicibusinstruenda
curavitInstitutumAlbertiMagniColonienseBernhardoGeyerpraeside(ab1978
WilhelmoKübelpraeside) .Dotychczasukazałosi¦13t.(wtym9t.podwiecz¦±ci,
4t.jednocz¦±ciowe)icz.pierwsza2t.
Niektóretekstyzostaływydanewcze±niejoddzielnie,np. Deanimalibuslibri
XXVI ,2t.,wyd.H.Stadler,Mr1916–1920.Ukazuj¡si¦te»fragmentaryczne
przekładynaj¦zykinowo»ytne.
DokonaniaA.wi¡»esi¦przedewszystkimzdziejamiprzebiegaj¡cejniebez
konfliktówrecepcjiarystotelizmuwzachodniejEuropie.Onpierwszypodj¡ł
si¦obja±nieniaiprzekazaniakulturzełac.cało±cifilozoficznejinaukowejmy±li
grecko-arabskiej,wprzekonaniu,»estwarzatodlaniejszans¦post¦puirozwo-
ju.A.zgromadziłwswychdziełachbogactwomateriałówró»nejproweniencji
(arystotelizm,neoplatonizm,my±larabska,augustynizm)izró»nychdziedzin
(teologia,filozofia,ró»neobszaryówczesnejnauki),czemuniedorównujecz¦-
stostopie«ichintegracji.Niebyłonjednaktylkozbieraczem,kompilatorem
ierudyt¡,jakczasems¡dzono.Wnowszychpracachbadawczychd¡»ysi¦do
gł¦bszegownikni¦ciawtekstyA.,umo»liwiaj¡cedotarciedoideiwiod¡cych
iscalaj¡cychjegopolimorficzny±wiatmy±liiproponujenowysposóbinterpre-
tacji(H.Anzulewicz).
AlbertWielki PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
Teologiaafilozofia. StanowiskofilozoficzneiteologiczneA.wywodzisi¦
zprzekonania,»ewiedzaprzyrodzona,którejcałokształtnazywazaArystote-
lesemfilozofi¡,niegrozikonfliktemzteologi¡,gdy»s¡todziedzinyró»ne—
zarównocodoprzedmiotu,celujakimetody.Teologiamówiw±wietleOb-
jawieniaoBogujakoodobrunajwy»szym,uszcz¦±liwiaj¡cymceluludzkich
d¡»e«,iopobo»no±ci,jakodrodzedozjednoczeniazNim.Jestonawiedz¡
afektywn¡,anga»uj¡c¡całegoczłowiekaidaj¡c¡muorientacj¦»yciow¡.Pod-
kre±lasi¦,»erozumienieteologiiA.ró»nisi¦odTomaszowego.Wkoncepcji
teologiipozostajeonwierny±w.Augustynowi,natomiastwpojmowaniunauki
przyrodzonej(filozofii)idziezaArystotelesem.Filozofiamadlaniegowarto±¢
samawsobie,nietylkozewzgl¦dunausługi±wiadczoneteologii;szukaona
prawdywobr¦bie±wiata,opieraj¡csi¦narozumiejakonaostatecznejinstan-
cji.WdziełachteologicznychoperujejednakA.rozległ¡wiedz¡filozoficzn¡,
jestzainteresowanyporównaniemtego,comówi¡„±wi¦ci”(wyrazicieledoktry-
nalnychtradycjichrze±cija«stwa),zopiniamifilozofówidoceniarol¦filozofii
wzgł¦bianiuiobronieprawdwiary.
Filozofiabytu. Filozofi¦teoretyczn¡(„realn¡”,wodró»nieniuod„moral-
nej”i„racjonalnej”,czylietykiilogiki)dzieliA.,zaArystotelesem,na:a)fizyk¦,
którejprzedmiotemjest„ciałozmienne”(„corpusmobile”);b)matematyk¦,zaj-
muj¡c¡si¦ilo±ciowymaspektemrzeczymaterialnych;c)metafizyk¦,którabada
bytjakobyt,przedwszelkimijegobli»szymiokre±leniamiizró»nicowaniami,
jakimizajmuj¡si¦innenauki,idlategojestfilozofi¡pierwsz¡.Poniewa»docho-
dzionadopoznaniabytówniematerialnychipierwszejprzyczyny,jestnauk¡
wyprzedzaj¡c¡innerównie»godno±ci¡(nauka„boska”).
Systematycznywykładfilozofiipierwszejprezentujeparafraza Metafizyki .
Podstawow¡kategori¡bytujestdlaA.,takjakdlaArystotelesa,substancja,za±
podstawowymelementembytujestforma,któradajebytowi„esse”(kształtuje
jegoistot¦)i„ratio”(jestzasad¡poznaniaipodstaw¡definicji).Obok„formy
cz¦±ci”(„formapartis”),którakształtujemateri¦wbytachhylemorficzniezło-
»onych,wprowadzaA.„form¦cało±ci”(„formatotius”),którakształtujenatur¦
gatunkow¡bytujednostkowego.Nawi¡zujetuA.doterminologiiBoecjusza,
którywyró»niłwka»dymbycie,pozabytempierwszym,„quoest”lub„es-
se”(okre±lonanaturagatunkowa)i„quodest”(jednostkowybyt).Rozró»nienie
tosłu»yA.dowyja±nieniastrukturybytowejistotduchowych(anioł,dusza
ludzka),inaczejwyra»anejwpismachfilozoficznych( Deanima )orazdowyja-
±nieniaabstrakcjiintelektualnej.Wi¡»esi¦wi¦czproblememuniwersaliów(A.
wyró»niauniversale„anterem”,„inre”i„postrem”;universale„postrem”
jestintelektualnieuj¦t¡form¡totaln¡)izkoncepcj¡naturywspólnej(„natu-
racommunis”)Awicenny.Obydwiewyró»nioneformydotycz¡tegosamego—
esencjalnegopoziomuwanaliziebytu.Nastr¦czatotrudno±ciinterpretacyjne.
Sporadyczneu»ywanie„esse”(„quoest”)naoznaczenieistnienianieodgrywa
uA.,jaksi¦s¡dzi,wi¦kszejroli.A.odrzucapoj¦ciemateriiduchowejipo-
wszechnyhylemorfizm,dowodz¡c,»ezło»eniehylemorficznemamiejscetylko
wbytachmaterialnych.Odrzucate»wzasadziepluralizmform.Ni»szeformy
niewspółistniej¡wjednymbycieaktualniezwy»sz¡,alestaj¡si¦jejmo»no±cia-
minazasadzieporz¡dkuprzyczynformalnych(np.duszewegetatywnaizmy-
słowanieistniej¡wczłowiekuaktualnie,oddzielnieodduszyrozumnej,ale
AlbertWielki PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3
s¡jej„cz¦±ciami”potencjalnymi).Materi¦pierwsz¡,jakomo»no±ciowyelement
bytu,pojmujeA.inaczejni»Tomasz;uwa»a,»eabymateriamogłasi¦ł¡czy¢
zform¡,formamusiby¢wniejju»zapocz¡tkowana(„incohatioformae”,pe-
wienodpowiednik„rationesseminales”?);materiapierwszaniejestwi¦cczyst¡
mo»no±ci¡.
Arystotelesapierwszymotorwszech±wiatastajesi¦uA.pierwsz¡przyczy-
n¡wszystkosprawiaj¡c¡,Bogiem-Stwórc¡icelemd¡»e«wszystkichstworze«,
form¡wszystkokształtuj¡c¡przezswoje±wiatło.A.interpretujeArystotelesa
poprzez Liberdecausis ,uwa»aj¡c,»etentekstjestuzupełnieniemiukoronowa-
niem Metafizyki .W Decausisetprocessuuniversitatis A.,parafrazie Liberdecausis ,
traktuj¡cejocało±cibytuwodniesieniudopierwszejprzyczyny,przedstawio-
nyjestneoplato«skiobraztegouniversum,wpisanywarystotelesowskimodel
kosmosu.Jesttouniversumhierarchiczne,poł¡czonewi¦zi¡przekazywanych
iprzyjmowanychoddziaływa«,opisywanewsposóbbliskimetafizyceemana-
cyjnej,cho¢interpretowanewduchumonoteizmuikreacjonizmu.A.bliskijest
apofatyzmwmy±leniuoBogu.Mocnoakcentujeontranscendencj¦Boga,októ-
rymwiemytylkotyle,ilemo»nawywnioskowa¢zfaktu,»ejestpierwsz¡przy-
czyn¡istwórc¡oraznajwy»szymintelektem,któryprzenikaiogarniaswym
±wiatłemniestworzonym(b¦d¡cymzasad¡kształtuj¡c¡)cało±¢universum.Bóg
jest¹ródłemwszelkiegobytuipoznania,przyczyn¡sprawcz¡iformaln¡wszyst-
kiego,jestOnabsolutniepierwszy,konieczny,jedynyiprosty,jest»yciem,peł-
ni¡m¡dro±ci,dobremnajwy»szym,jestwszechmocny,azarazemwistocieswej
niepoj¦ty.Universumjestustopniowanymodblaskiemniestworzonego±wiatła
Boskiego.Najwy»ejwhierarchiistoj¡inteligencje—bytyczystoduchowe,które
cho¢poruszaj¡sferykosmiczne,istniej¡niezale»nieodmateriiinosz¡wsobie
podobie«stwodopierwszejprzyczyny.Zapierwowzorem( Liberdecausis )A.
powtarza,»e„pierwsz¡zrzeczystworzonychjestbytowanie”(esse).„Esse”jest
pierwszymbezpo±rednimskutkiempierwszejprzyczyny,„bytem”wswejnaj-
wy»szejogólno±ci,przedwszelkimibli»szymiokre±leniamiikonkretyzacjami.
Niejestcałkiemjasne,jakijeststosunektegopierwszego„esse”dopierwszej
inteligencji,którawuniversumzajmujemiejsceszczególneizdajesi¦zawiera¢
wsobiezarysjegocało±ci.Pointeligencjachnast¦puj¡duszeobdarzoneinte-
lektem(animaenobiles),bytuj¡ce„nagranicywieczno±ciiczasu”,którecho¢
ł¡cz¡si¦zciałami,s¡—podobniejakinteligencje—bytowoodmateriinieza-
le»ne.Wreszcienast¦puj¡formynierozdzielniezł¡czonezmateri¡,poczynaj¡c
odduszzmysłowychiwegetatywnych,którecz¦±ciowoprzezwyci¦»aj¡zanu-
rzeniewmaterii,a»dominerałówielementów,któres¡całkiemwniejzanu-
rzone.wiatłoniestworzonedziaławcałymuniversum,rozlewaj¡csi¦przez
wszystkiejegoobszaryiposługuj¡csi¦po±rednimistopniamiiichdziałaniami
jakonarz¦dziami.Działaniainteligencji,ruchysferniebieskich,„virtusforma-
tiva”wnasieniu,własno±cielementów,elementarnejako±ci—wszystkowł¡-
czasi¦wdynamiczn¡struktur¦wszech±wiata,stworzon¡iutrzymywan¡przez
pierwsz¡przyczyn¦.Takiewizje,inspirowane Ksi¦g¡oprzyczynach (ipismami
Pseudo-Dionizego),powtarzaj¡si¦wielekro¢wró»nychdziełachA.S¡toramy,
wktórewł¡czonyjestszczegółowywykładfilozofiiA.Wtymkontek±ciepoj¦cia
metafizykiarystotelesowskiej(zwł.poj¦cieformy)nabieraj¡nowegoznaczenia,
ametafora±wiatłaurastadorangizasadyontologicznej.A.nawi¡zujetunie
tylkodokoncepcjineoplato«skich,aleidometafizyki±wiatła.
AlbertWielki PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4
Koncepcjaczłowieka. Problematyk¦człowiekaA.podejmujewielokrotnie,
poczynaj¡cod Summadehomine ,zarównowpismachteologicznych,jakifilozo-
ficznych.JegokoncepcjaczłowiekajestodmiennaodTomaszowej,mimopodo-
bie«stwwerbalnych.A.obstajeprzypochodz¡cejodAugustyna(ostatecznieza±
odPlatona)koncepcjiduszyjakokompletnejsubstancjiduchowej.Nieodrzuca
jednakkoncepcjiArystotelesa,okre±laj¡cegodusz¦jakoform¦(akt,doskona-
ło±¢)ciała.Usiłujetraktowa¢obiejakokomplementarne;kluczadorozwi¡zania
tegozagadnieniadostarczamuAwicenna.A.przyjmujejegowyja±nienie,»e
Arystotelesujmujedusz¦niewjejistocie,alepodwzgl¦demfunkcjispełnianej
wobecciała.Samawsobiejestonasubstancj¡duchow¡,podobn¡doanioła,
odktóregoró»nij¡„skłonno±¢dociała”(„inclinatioadcorpus”),czyzdolno±¢
poł¡czeniasi¦zciałem(jest„unibiliscorpori”).
W Deanima duszajesttraktowanajakopodobnadointeligencji,jako„inte-
ligencjaniecoprzy¢miona”(lub„creatainumbraintelligentiae”);wprawdzie
kształtujeonabytowo±¢ciała,dajemu„esseetratio”,aleniejestjegofor-
m¡zeswejistoty.Ponadtociałoju»zgórymusiby¢zdolnedopoł¡czenia
si¦zdusz¡,wpewiensposóbukształtowane(ciałoludzkiejestzewszyst-
kichciałnazieminajbardziejpodobnedociałaniebieskiego).Niektórzydo-
patruj¡si¦wkoncepcjiduszyA.swoistejformycielesno±ci.Wpó¹niejszych
pismachA.,od Deanima poczynaj¡c,mocniejjestpodkre±lane„oddzielenie”
duszy.Modelemtrafnieilustruj¡cymbytludzkistajesi¦metafora»eglarza
iłodzi(nauta-navisz Praw Platona).Dladuszyby¢aktemciałaznaczy,wg
A.,spełnia¢wnimczynno±ci»yciowe(operavitae);duszajest„motoremcia-
ła”,o»ywiajeoraznim„rz¡dzi”(coA.obja±niawkontek±ciepodkre±lanej
przezAwicenn¦instrumentalnejnaturyciała).W±wietledefinicjiduszyjako
„cało±cidynamicznej”(„totumpotestativum”),podmiotemwszystkichczynno-
±ci»yciowychjestzasadniczotylkoona:jedneztychczynno±cispełniaprzy
pomocyorganówcielesnych(czynno±cizmysłoweiwegetatywne),inne(du-
chowe)—bezudziałuciała.Duszamawłasn¡struktur¦bytow¡:składasi¦
z„quoest”i„quodest”,idlategojest„hocaliquid”(kompletn¡substancj¡).
Wpismachfilozoficznychu»ywaA.innychterminów(czynnikaktualnyimo»-
no±ciowy,±wiatłoodpierwszejprzyczyny—podmiotjeprzyjmuj¡cyiogra-
niczaj¡cy).
Wstruktur¦duszywkomponowanes¡intelekty:czynny(intellectusagens),
wypływaj¡cyzjej„quoest”(lubzjejelementuaktualnego),imo»no±ciowy,któ-
rymasw¡podstaw¦wjej„quodest”(czyte»wstrukturalnymczynnikupo-
tencjalnym).Obydwaintelektyjako„cz¦±ci”duszys¡wyposa»eniembytowym
ka»dejindywidualnejduszyistanowi¡jej„cz¦±ciistotowe”(partesessentia-
les).Oboktegoontologicznegouzasadnieniateoriidwóchintelektów,funkcjo-
nujeuA.uzasadnienieopartenaanalizieprocesuintelektualnopoznawczego,
opartegonaarystotelesowskimempiryzmiegenetycznym.Poznanieintelektu-
alnepoleganaprzyj¦ciuprzezintelektmo»no±ciowyformypoznawczejwy-
abstrahowanejprzezintelektczynnyzwyobra»e«.Jesttoformacało±ci,któ-
raprzezoddzieleniejejod„materii”,tj.uwarunkowa«jednostkuj¡cych,staje
si¦universalepostrem(w Deanima czytamyoabstrahowaniu„naturywspól-
nej”).Intelektczynnydziałanaintelektmo»no±ciowyrównie»bezpo±rednio,
„o±wietlaj¡c”goiaktualizuj¡c.Wzwi¡zkuztymintelektmo»no±ciowyjest
nazwany(w Deanima )„miejsceminteligibiliów”.Przyj¡wszyform¦poznaw-
AlbertWielki PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin