DZIEJE_ ŻYDÓW W POLSCE - ZABÓR ROSYJSKI.pdf - Żydzi w Polsce - radar6

Zydzi w Polsce/Dzieje NowoŜytne (zabór rosyjski)

Page 1 of 12

DZIEJE ś YDÓW W POLSCE - ZABÓR ROSYJSKI

śydziwPolsce

Średniowiecze(do1500r.)

NowoŜytność

(dorozbiorów1795r.)

zabórpruski(do1918r.)

zabórrosyjski(do1918r.)

zabóraustriacki(do1918r.)

IIRzeczpospolita

(19181939)

Holokaust(19391945)

Dziejenajnowsze(po1945)

Zabórrosyjskiobejmował:Białoruś,Ukrainę,Podoleipozostałewschodnieziemie.

Razem492tysięcykm2i5miliony500tysięcymieszkańców.

PodobniedośydówpolskichpodeszłacarycaKatarzynaII(17291796).Chciałaz

nich zrobić normalnych obywateli, posiadających te same prawa i obowiązki co

wszyscy, jednak za cenę unicestwienia Ŝydowskiej toŜsamości i kultury. W zaborze

rosyjskimprzyporządkowanośydówdoklasymieszczaństwa,jakokupcówidrobnych

mieszczan. W dokumentach określano ich "Hebrajczycy" ("Jewrei"), jako wspólnotę

religijną.Natomiastpojęcie"śyd"łączonozcechaminarodowymi.Wtensposóbcarska

Rosjazrównaławprawachśydówzwszystkimiinnyminarodowościami.

Wrosyjskimzaborześydziczęstoprzybieralijakonazwiskonazwęmiejscowości,z

którejpochodzililubnazwiskowłaścicielamajątku,wktórymmieszkali.Stądwzięłysię

takienazwiskajak:Warszauer,Posner,MinskerlubCzartoryskiiWiśniowiecki.

Tereny zaboru rosyjskiego były obszarem największego rozwoju ruchu

chasydzkiego. Głównym chasydzkimi ośrodkami były: Góra Kalwarii, Aleksandrów,

Kock, Sochaczew, Grodzisk, Radomsk, Stryków, Parysów, Radzyń, Radzymin,

Lubawicz, Mszczonów, Nowomińsk i Kozienice. Chasydzi mieli własne chasydzkie

boŜnice (klausn) oraz modlitewnie (sztibłech). Tworzyli silne i zwarte środowiska,

niemal jak rodziny oparte na silnych więzach braterskiej przyjaźni. Na czele stali

cadycy z róŜnych dynastii cadyków. Chasydzi tłumnie pielgrzymowali do dworów

swoichcadyków.

NapoczątkuXIXwiekudałysięzauwaŜyćnaziemiachpolskichznacznetendencje

asymilacyjnewśródczęściśydów.Wniektórychśrodowiskachmówionoozastąpieniu

językajidyszjęzykiempolskim,costanowiłobypierwszykrokdościślejszejintegracji

śydówz Polakami. Wielu śydówoddawało Ŝycie wpowstaniach polskich, walcząco

sprawę polskiej niepodległości narodowej. Wielu wybitnych przedstawicieli

zasymilowanej Ŝydowskiej burŜuazji, takich, jak Leopold Kronenberg czy Herman

Epstein, podejmowało zjednoczone działania zmierzające do pogodzenia interesów

Ŝydowskich i polskich w sprawach dotyczących religii, kultury, czy gospodarki. Te

próby zakończyły się jednak fiaskiem i jakby obumarły wraz z upadkiem powstania

styczniowegow1863roku.

Równocześnie we wszystkich zaborach rozwijał się przeciwny tym ideom ruch

Oświecenia Ŝydowskiego, który dąŜył do społecznego wyodrębnienia, narodowego

odrodzeniaorazzreformowaniatradycyjnegoŜydostwawewszelkichjegodziedzinach.

W owym czasie znacznie wzrosła ruchliwość społeczna śydów, gdyŜ nie byli juŜ

przywiązanidogett,wktórychmieszkaliwmiastach.RodzinyŜydowskiemogłyteraz

swobodnie przesiedlać się na przedmieścia lub na wieś. Często, bogate Ŝydowskie

rodziny,naprzykładwWarszawieiŁodzi,opuszczałyśródmieście.śydzizKazimierza

wracalidoKrakowa.WieluśydówzzaborurosyjskiegoprzenosiłasiędoGalicji,gdzie

wolnoimbyłokupowaćziemię.OgólnajednakliczbarolnikówŜydowskichnaziemiach

całejPolskiniebyławówczaszbytwielka,bowiemnieprzekraczała200rodzin.

Wlatach18011825wRosjipanowałcarAleksanderI(17771825).W1802roku

car powołał do Ŝycia Komitet dla urządzenia śydów, który miał za zadanie zbadać

kwestięŜydowskąnapolskichziemiachwcielonychdoCesarstwaRosyjskiego.

W 1802 roku Raw Haim załoŜył słynną jesziwę we Włodzimierzu, w zaborze

rosyjskim.UczelniaszybkozyskałasławęŜydowskiegocentrumnaukinaświecie.

WtymsamymrokuwBracławiuosiadłcadykNachmanbenSimcha(17721810).

Nachmanjestopisywanyjakoostatnizpięciuwielkichiświętychludzi,którzypojawili

sięwhistoriiIzraela;jegopoprzednicytoMojŜesz,RabbiSimeonbenJochaj,Izaak

Luria i pradziad Nachmana, Israel Baal Szem Tow. Nachman postawił przed sobą

zadanie zbawienia dusz śydów pomordowanych przez Hajdamaków w 1768 roku,

podczas obrony twierdzy w pobliskim Humaniu. Wierzył, Ŝe dusze pomordowanych

błądzą w miejscu kaźni nie mogąc wspiąć się wzwyŜ, aŜ przybędzie dusza, która

dźwignieichwgóręiwierzył,Ŝetąosobąjestonsam.NachmanuznawałSabbataja

CwizaMesjasza.JegozdaniemwkaŜdympokoleniumoŜebyćtylkojedenprawdziwy

cadykijestnimwłaśnieon.Takiepoglądymusiałyprowadzićdokonfliktuizerwania

stosunkówzresztąruchuchasydzkiego.

ReorganizacjiruchupośmierciNachmanapoświęciłsięjegojuŜuczeńNatan(1780

1845),któryposiadałwybitnezdolnościnietylkoliterackie,aleiorganizatorskie.Z

czasemzarzuciłtwórczośćliterackąbyprzewodniczyćchasydombracławskim,których

liczbazaczęłarosnąć.PośmierciNatanachasydombracławskimprzewodziłNachmanz

Tulchina. W latach międzywojennych chasydom bracławskim udało się wyrwać z

izolacji innych odłamów chasydyzmu i osiągnęli znaczne uznanie społeczeństwa,

zwłaszcza w Polsce. śyli dalej na Podolu jeszcze we wczesnych latach reŜimu

sowieckiego.

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_zabor_rosyjski.html

2008-04-19

Zydzi w Polsce/Dzieje NowoŜytne (zabór rosyjski)

Page 2 of 12

W 1804 roku w carskiej Rosji ustanowiono "Statut o urządzeniu śydów" (ros.

"Polozenije dla Jewriejew"). Zamiarem tego statutu było pełna asymilacja śydów w

społeczeństwie rosyjskim. Przede wszystkim więc zniesiono instytucję kahałów,

poddając ludność Ŝydowską lokalnym władzom administracyjnym. Jednocześnie

otworzonośydomdostępdouniwersytetówiinnychzakładównaukowych.JednakŜe

wszelki awans społeczny był uzaleŜniony od biegłej znajomości języka rosyjskiego,

polskiegolubniemieckiego.UłatwionotakŜeśydomdostępdorzemiosłaizakładania

warsztatów. Pozwolono na prowadzenie handlu i kaŜdej innej działalności

gospodarczej, jednakŜe wszelkie rozliczenia księgowe i raporty musiały być

prowadzone w języku rosyjskim. Przyjęcie śydów do władz samorządowych

uzaleŜniono od znajomości języka rosyjskiego i rezygnacji z tradycyjnego ubioru

Ŝydowskiego.Równocześnienakazanousunięciewszystkichśydówzosadwiejskichw

ciągutrzechlat.

Jednocześnie władze carskie rozpoczęły walkę z tradycyjnym Ŝydostwem. W tym

celu rozpowszechniono w całej Rosji pogląd, Ŝe typowy śyd to zachłanny oszust,

mieszkającynawsiiprowadzącykarczmę.Tradycyjniśydzipowszechnieuchodziliza

zacofanych,aichreligiauznawanabyłazaniebezpieczną.WtensposóbśydziŜyjący

podzaboremrosyjskimmieliwybór:asymilacjalubprześladowania.

W 1807 roku ziemie polskie zostały zajęte przez wojska francuskie Napoleona

Bonaparte.NamocypokojuwTylŜy,zawartegopomiędzyFrancjąiRosją,Napoleon

utworzył Księstwo Warszawskie. W jego skład weszły ziemie polskie drugiego i

trzeciego zaboru pruskiego. Królem został wybrany Fryderyk August (17501827).

Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, wzorowaną na konstytucji

francuskiej. Konstytucja zapewniała śydom pełne swobody obywatelskie, jednak

przepisy te nie weszły w Ŝycie. śydzi nadal stanowili gorszą klasę społeczeństwa.

Ograniczono im dostęp do urzędów publicznych. Wprowadzono ograniczenia

swobodnego osiedlania się. Ograniczono działalność gospodarczą śydów, kształcenia

się i wykonywania wielu zawodów. Dodatkowo nałoŜono na nich specjalne podatki,

takiejak:koszerny(opłataodubojukoszernego),ślubny(ododbywającegosięślubu),

rekrutowy (opłacany przez wszystkich śydów w zamian za zwolnienie od słuŜby

wojskowej),biletowy(opłatazakaŜdydzieńpobytuwmieście)iwieleinnych.

W 1809 roku ustanowiono w Warszawie rewir Ŝydowski. Z czasem w większości

mniejszychmiastzaborurosyjskiego,powstałyosobnedzielniceŜydowskie.

W 1809 roku Natan Glücksberg (17801831) otworzył największą księgarnię w

Warszawie.

NapoczątkuXIXwiekuwiększośćludnościŜydowskiejnaziemiachpolskichŜyłow

nędzy,mieszkającipracującwzłychwarunkach.ZuboŜałeŜydowskiemieszczaństwo

walczyło o nieliczne dostępne dla nich posady. Nadmierna ilość rzemieślników

powodowała spadek zamówień i brak pracy. W 1813 roku prawie 61% czynnych

zawodowo śydównaziemiachpolskich,trudniłosię produkcjąisprzedaŜą alkoholu.

Tylko nielicznym śydom udało się zostać bogatymi przedsiębiorcami i bankowcami.

Około czterdziestu rodzin milionerów mieszkało w okolicach Warszawy. Na Litwie

monopolpaństwowynaalkoholdzierŜawiłśyd,Newachowicz,amonopolpaństwowy

na sól dzierŜawił Berek Samuel Sonnenberg. Fraenkel, Neumark i Bergson czerpali

duŜezyskizdostawbronidlawojskKsięstwaWarszawskiego.AntoniSamuelFraenkel

(17331833)załoŜyłdomhandlowywWarszawieidzierŜawiłmonopolsolnywokresie

Księstwa Warszawskiego. Karol Jan Chaim równieŜ załoŜył dom handlowy w

Warszawie. Był on załoŜycielem rodziny Ŝydowskich bankierów, Lascy. Majątku na

dostawachdlawojskadorobiłsiętakŜeJakubEpstein(17711843).

W 1815 roku Kongres Wiedeński nadał nowy kształt Europie, która po wojnach

napoleońskich musiała przejść zmiany. Z ziem Księstwa Warszawskiego utworzono

teraz Królestwo Polskie, pozostające pod panowaniem cara Rosji. Car Aleksander I

nadał Królestwu Polskiemu konstytucję. W nowej konstytucji postanowiono, Ŝe

wyznaniemojŜeszoweniestoinarównizchrześcijańskimi.

W owym czasie w społeczeństwie polskim pojawiły się znaczne róŜnice odnośnie

sposobuuregulowania"kwestiiŜydowskiej".KsiąŜeAdamCzartoryski(17701861)był

zwolennikiem asymilacji śydów z wyłączeniem sfery religii jako warunku

równouprawnienia. Chciał przy tym zabronić śydom prowadzenia karczm. Katolicki

duchowny, Stanisław Staszic (17551826) określał śydów jako "plagę szarańczy" i

"kupę pasoŜytów", wymyślał im od "włóczęgów i próŜniaków". Szczególnie daleko

posunąłsięw1817rokuKajetanKoźmian,któryoświadczył,Ŝe"śydzizbałamutów

talmudow są zabobonnemi, ciemnemi próŜniakami". Twierdził, Ŝe śydzi nie są

Polakami i "nie mają w sobie Polskiej krwi". Te poglądy stały się zaląŜkiem

rasistowskiegowykluczeniaśydówzespołeczeństwapolskiego.

W1816rokuwKrólestwiePolskimŜyłookoło243tysięcyśydów,costanowiło8,7%

całej populacji. Na śydów zostały nałoŜone liczne ograniczenia, takie jak bariery w

przemieszczaniusię,osiedlaniuiawansiespołecznym.

W 1817 roku rabbi Samuel Tiktinski załoŜył jesziwę w mieście Mir, w rosyjskim

zaborze.

W 1818 roku carski namiestnik Królestwa Polskiego pisał: "udzielone

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_zabor_rosyjski.html

2008-04-19

Zydzi w Polsce/Dzieje NowoŜytne (zabór rosyjski)

Page 3 of 12

postanowieniemNaszymzdnia2marca1816rokudobrodziejstwocudzoziemcomna

gruntach pustych osiadającym dozwolonym i rozciągniętym być moŜe i do

starozakonnychwkrajuzamieszkałych,pusteosadyorazgruntaobejmującychpod

warunkiem atoli, aŜeby śydzi nigdy między chrześcijanami się nie sadowili, lecz

oddzielnieidobrzeodłączonezajmowaliokręgi;niemniejaŜebyziemię,naktórejby

osiadali,własnymiŜydowskimiuprawialirękoma"(Z.Borzymińska,1994).

W 1819 roku Natan Glücksberg (17801831) otworzył nowoczesną drukarnię z

odlewnią czcionek (1827 r.) w Warszawie. Był on załoŜycielem wielkiego rodu

Ŝydowskich księgarzy i drukarzy Glücksbergów. Natan był księgarzem i typografem

Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Liceum Krzemienieckiego. Wydał

ponad220publikacji,drukującgłównieliteraturępiękną(I.Krasicki,K.Brodziński,W.

Bogusławski)ipracehistoryczne(J.U.Niemcewicz,A.Naruszewicz).

W 1820 roku rodzina Ŝydowskich finansistów i przemysłowców Kronenbergowie,

załoŜyła w Warszawie dom bankowy "S.L. Kronenburg". ZałoŜycielem był Samuel

EleazarKronenberg(17731826),któryprzeprowadziłsięzWyszogrodudoWarszawy.

Pośmierciojca,firmęprowadziłLeopoldKronenberg(18121878).

Wowymczasie,ŜydowskibankierAntoniSamuelFraenkel(17331833)dorabiałsię

fortunynahandluioperacjachfinansowych.MiędzyinnymiimportowałzRosjifutra,a

wywoziłsukno.ByłjednymznajwiększychfinansistówwKrólestwiePolskim.

W 1821 roku w Królestwie Polskim władze carskie zlikwidowały kahał jako formę

organizacjigminy.NamiejscekahałuwprowadzonodozoryboŜniczepodległewładzom

miejskim. W tym samym roku władze carskie zakazały działalności wszelkich

Ŝydowskichstowarzyszeń.

Od 1822 roku w Królestwie Polskim, śydzi opuszczający rewir Ŝydowski musieli

wnosićspecjalnąopłatę.WtensposóbpostępowałozamykanieludnościŜydowskiejw

gettach.

Na początku XIX wieku ziemie polskie dotknął środkowoeuropejski kryzys w

rolnictwie, wynikający z wojen doby napoleońskiej i blokady kontynentalnej, którą

pogłębiłowprowadzeniew1819rokucełochronnychprzezAnglię.W1823rokuPrusy

takŜepodniosłycłaochronnenaproduktyrolnicze.Eksportrolniczyzpolskichterenów

spadłopołowę.Spadekobrotówdotknąłśydów,którzyjakopierwsipadliofiarawalkio

udziałnarynkuzbytugorzałki.W1823rokuzakazanodziałalnościwmiastachkarczmi

gorzelniniebędącychwłasnościąszlachty.WtensposóbszlachtaprzejęłaŜydowskie

gorzelnie,adochodamipodzieliłasięzpaństwem.Dramatyczniezmniejszyłasięliczba

Ŝydowskiej ludności czynnej zawodowo. W 1830 roku, w porównaniu do 1813 roku,

przywyszynkupracowałojuŜtylko12%śydów.Tymsamymzostałazerwanadawna

więźłączącaszlachtępolskązśydami.

Od 1823 roku w Łodzi nastąpiła koncentracja osadnictwa przemysłowego

popieranegoprzezrząd(m.in.sprowadzonowielusukiennikówzNiemiecizeŚląska).

Powstaływówczaspierwszemanufaktury(Geyera,Kopischa,Wendischa,IllaiPotemy)

produkowanotkaninywełniane,lnianeibawełnianeieksportowanojedoRosjiiChin.

Wlatach18231824wWarszawiewydawanodwutygodnik"DerBeobachterander

Weichsel"("DostrzegaczNadwiślański").ByłotopierwszepismoŜydowskiewydawane

wKrólestwiePolskim.Wydawanojewjęzykupolskimijidysz(ogółem939numerów).

ByłoonoredagowaneprzezwielkiegorzecznikaasymilacjiA.Eisenbauma.Publikowano

główniedekretyizarządzeniarządowe,wiadomościkrajowe,zagraniczneihandlowe.

Zniechęcałotopotencjalnychczytelnikówipismobyłomałopoczytne.

W 1824 roku w Królestwie Polskim wprowadzono kary za noszenie tradycyjnego

ubioru Ŝydowskiego. Jednocześnie władze carskie postanowiły ograniczyć liczbę

ludności Ŝydowskiej zamieszkującej wyznaczoną strefę osiedlania. W tym celu

wysiedlonookoło20tysięcyśydów.

W1827rokucarMikołajIogłosiłwRosjistatutypoboruiusługwojskowych.Carski

ukazzobowiązywałgminyŜydowskiedodostarczaniarekrutówwwiekuod12do18

lat.Rekrucitrafialidospecjalnychszkółwojskowych,inastępniesłuŜyliwarmiicarskiej

przez25latŜycia.Caratliczył,ŜewychowanawtensposóbŜydowskamłodzieŜulegnie

asymilacjii"problemŜydowski"samsięrozwiąŜe.

OdbywaniesłuŜbywojskowejkłóciłosięzlicznymizasadamiwiaryŜydowskiej.Będąc

Ŝołnierzami śydzi nie mogli przestrzegać zasad koszerności posiłków oraz obchodzić

świętaiposty.Ztegopowoduwielumłodychśydówsamookaleczałosię,ukrywałolub

uciekałozagranicę.

W1827rokuwKrólestwiePolskimaŜ80,4%ludnościŜydowskiejŜyłowmiastach.

W1829rokuŜydowskifinansistaAntoniSamuelFraenkel(17331833)pośredniczył

wudzielaniuprzezbankiberlińskiepoŜyczkirządowiKrólestwaPolskiegowwysokości

42milionówzłotych.

Wielki ksiąŜę Konstanty, będąc carskim namiestnikiem Królestwa Polskiego,

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_zabor_rosyjski.html

2008-04-19

Zydzi w Polsce/Dzieje NowoŜytne (zabór rosyjski)

Page 4 of 12

podobnymi ustawami uciskał i śydów, i Polaków. Ogłoszenie poboru do carskiego

wojskabyłoczynnikiem,którywywołałwybuchpowstanialistopadowegow1830roku.

JuŜwgrudniudonowopowstałegopolskiegoRząduNarodowegowWarszawiezgłosili

się śydzi z prośbą o wyraŜenie zgody na ich członkostwo w Gwardii Narodowej.

Większość śydów postępowych przyłączyła się do powstańców, jedynie ortodoksi

pozostaliniezaangaŜowani,gdyŜzniechęcilisięrozruchaminaul.Franciszkańskiej,do

których doszło w pierwszych dniach powstania. Józef Berkowicz, syn powstańca

kościuszkowskiego, Berka Joselewicza, w taki sposób namawiał śydów do udziału w

powstaniu: "Gdy Bóg, który czuwa nad Polską, uwieńczy pomyślnym skutkiem

szlachetne Polaków usiłowania w odzyskaniu wolności, jeśli zwycięski biały orzeł

roztoczy opiekuńcze skrzydła nad Polską, wtenczas Was czekają uśmiechające się

nadzieje, wtenczas szlachetny narów polski, ceniąc Wasze poświęcenie się, z

braterskimuściskiemWaspowitaizrobiuczestnikiemprawiswobód"(Z.Borzymińska,

1995).

WtensposóbwWarszawieutworzonooddzielneoddziałyGwardiiNarodowej,zwane

Gwardią Miejską Starozakonnych. SłuŜyło w niej 1098 śydów. Umundurowanie i

wyposaŜeniegwardzistomzapewniłDozórBoŜniczyiposzczególniobywatele.Wsumie

szacujesię,ŜewobugwardiachNarodowejiMiejskiejznalazłosięnawetdo1/6

ogółu warszawskiej ludności Ŝydowskiej. Poza tym, liczni śydzi darowali na cele

powstania zarówno gotówkę, jak i uzbrojenie i Ŝywność. Dowody ofiarności ludności

Ŝydowskiej znajdujemy w Lublinie, Krakowie, Samborcu i wielu innych małych

miejscowościach. Oddziały Ŝydowskie wsławiły się podczas walk pod Stoczkiem,

Wawrem, Ostrołęką, i przede wszystkim w bohaterskiej obronie rogatek

czerniakowskichimokotowskichWarszawy(6i7września1931r.).

W okresie powstania listopadowego ukazywało się w Warszawie Ŝydowskie

czasopismowjęzykupolskim"IzraelitaPolski".

śydzizWarszawskiejStraŜyBezpieczeństwaw

czasiepowstanialistopadowego(18301831)

(rys.J.Głowacki)

W owym czasie ortodoksyjny judaizm rabiniczny przyjął względem ruchu

chasydzkiego postawę bardziej ugodową. W niektórych miastach, śydów

ortodoksyjnychdlaodróŜnieniaodchasydównazywanośydamisynagogalnymi,gdyŜ

gromadzilisięwswoichboŜnicach.

Około 1830 roku chasydyzm stracił swoją siłę ekspansji i z czasem uległ

autorytetowijudaizmurabinicznego,upodabniającsiędoniego.Prowincjonalnycadyk

stracił swoje cechy świętobliwego przywódcy i stawał się często autorytetem

talmudycznym.Obieskłóconegrupyreligijnepogodziłysięzsobą,achasydzcyuczeni

zaczęlinawetpisaćkomentarzedorabinicznychzbiorówpraw.

W1831rokuGustawLeonGlücksberg(18071870)przejąłposwoimojcuNatanie

drukarnię w Krzemieńcu. W 1839 roku otworzył własną księgarnię nakładową w

Warszawie. Wydawał głównie dzieła naukowe, literaturę piękną i ksiąŜki dla dzieci

(seria"BiblioteczkadlaDobrychDzieci").

W 1834 roku Jan Glücksberg (17841859) otworzył księgarnię w Warszawie. W

następnym roku otworzył własną drukarnię i od 1838 roku dostarczał bibliotekom

szkolnymrosyjskieksiąŜki.Organizowałczytelniepubliczne.Wydawałpierwszepolskie

pismailustrowaneidrukirządowe.

W 1835 roku Ŝydowski bankier Karol Aleksander Laski (17961850) wraz z

SamuelemFraenkel(17331833)załoŜyliwWarszawiedombankowy"S.A.Fraenkel".

LaskibyłjednocześniedyrektoremBankuMiędzynarodowegowPetersburgu.

W latach 30tych i 40tych XIX wieku najbogatszym bankierem w Warszawie był

JózefEpstein(17951876).ByłonbankieremKomisjiRządowejPrzychodówiSkarbu.

W1836rokuŜydowskibankierJanEpstein(18051885)załoŜyłwWarszawiedom

handlowy"JanEpstein".

W1836rokuStanisławArct(18181900)załoŜyłksięgarnięwLublinie.Od1855roku

rozwinąłdziałalnośćwydawnicząspecjalizującsięgłówniewksiąŜkachpedagogiczno

oświatowychdladzieciimłodzieŜy.

W latach 18361840 Krystian Teofil Glücksberg (17961876) wraz z Augustem

Emanuelem Glücksbergiem (18041881) opublikowali pięć tomów Encyklopedii

Powszechnej. Krystian Teofil kierował drukarniami w Wilnie, Krzemieńcu i Kijowie.

Prowadził teŜ sprzedaŜ obwoźną i posiadał księgarnie sezonowe. Wydawał głównie

literaturępiękną(K.Brodziński,J.I.Kraszewski)ipracenaukowe.NatomiastAugust

EmanuelprowadziłdrukarnięojcawWarszawie.

W1839rokuŜydowskifinansistaLeopoldKronenberg(18121878)przejąłdzierŜawę

monopolutytoniowegowKrólestwiePolskim.Zdobyłwielkąfortunę,którąinwestowałw

budowękolei,handel,bankowośćicukiernictwo.

W1839rokunaLitwiewprowadzonoantyŜydowskieprzepisyzakazującenoszenia

tradycyjnegoubrania.Karazanoszenietradycyjnejkippywynosiła5rublinarok.

W1840rokuwładzecarskiepowołaływKrólestwiePolskimspecjalnyKomitetdla

ustalenia radykalnej reformy śydów. Komitet uznał, Ŝe najwłaściwszymi działaniami

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_zabor_rosyjski.html

2008-04-19

Zydzi w Polsce/Dzieje NowoŜytne (zabór rosyjski)

Page 5 of 12

będą:wychowywaniemłodzieŜyŜydowskiejwspecjalnychszkołach"kazionnych"z

rosyjskimjęzykiemwykładowym,zniesienieresztekŜydowskiegosamorządugminnego

oraznasilenierepresjiwobec"nieproduktywnej"częściludności.Odpowiedniewtych

sprawachukazywydawanowlatach18421851.

W styczniu 1843 roku Namiestnik Królestwa Polskiego powołał komitet dla

przygotowaniaustawyoosadnictwieśydównaroli.Byłotowynikiemsilnychnacisków

róŜnych indywidualnych osób na carskie władze Królestwa, by uruchomić program

zakładanianowychosadrolniczych.

W 1844 roku car Rosji Mikołaj, rozciągnął obowiązywanie antyŜydowskiego

ustawodawstwa na terytorium całego imperium. Przepisy objęły terytorium Polski i

Litwy. Między innymi w 1845 roku ponownie zakazano noszenia tradycyjnego

Ŝydowskiego ubrania, włączając tradycyjne nakrycie głów. Odtąd śydzi mieli nosić

strojenoszoneprzezchrześcijan.

W1847rokubardzocenionyŜydowskilekarzLudwikNatanson(18221896)załoŜył

wWarszawieczasopismo"TygodnikLekarski",któregobyłredaktorem.

WpołowieXIXwiekuzałoŜonowKrólestwiePolskimkilkadziesiątŜydowskichkolonii

rolniczychoróŜnymcharakterzewłasnościziemi.Wedługurzędowychdanych,w1848

roku w Królestwie Polskim liczba ludności Ŝydowskiej zajmującej się uprawą roli

wynosiła 30.795 osób. W latach 184450 istniało ponad 56 kolonii Ŝydowskich, o

ogólnej liczbie około 570 gospodarstw rolnych. W następnych latach liczba kolonii

gwałtownierosła,iwiększośćznichprzetrwaładoczasówIIwojnyświatowej.

W 1848 roku w Wilnie rozpoczął być wydawany periodyk literacki w języku

hebrajskim"PirkejCafon".PropagowałonideeHaskaliwśrodowiskuŜydowskim.

W1851rokuwładzecarskiewKrólestwiePolskimwydałyukazrozdzielającyśydów

na "poŜytecznych" i "niepoŜytecznych". Do "poŜytecznych" zaliczono jedynie tych

śydów, którzy mieli stałe miejsce zamieszkania i mogli wykazać się odpowiednim

statusemmajątkowym.

W 1851 roku Ŝydowski bankier Herman Epstein (18031867) stanął na czele

konsorcjum, które zbudowało wiele cukrowni w Królestwie Polskim. Między innymi

wybudowałcukrownięHermanówwokolicachSochaczewa.WWarszawiezałoŜyłdom

bankowy.JegobratAdamEpstein(17991870)załoŜyłfabrykęświec.

W1852rokupochodzącyzKowna(Litwa)AbrahamMapu(18071867)opublikował

pohebrajskupowieśćhistoryczną"MiłośćSyjonu"(hebr."AhavatSijon").Stworzyłon

wyidealizowany obraz Erec Israel, który miał być utopijną krainą pokoju i

sprawiedliwościspołecznej.PowieśćbyłabardzopopularnawśrodowiskachŜydowskich

itworzyładobrepodstawypodsyjonizm.W1866rokuopublikowałonkolejnąpowieść

pt."WinaSamarii"(hebr."AszmatSzomron").

W1854rokuŜydowskibankierMieczysławEpstein(18331914)załoŜyłwWarszawie

kantorbankowy.PoswoimojcuHermanieprzejąłzarządcukrowniami.

W1855rokucaremCesarstwaRosyjskiegozostałAleksanderIIRomanow(1818

1881).

Pierwsza część jego panowania była czasem liberalnych reform. Jego manifest

koronacyjny z 1856 roku zrównał śydów pod względem powinności wojskowej z

pozostałąludnościąkraju.Wprowadzonywówczasblokreformdałśydomnadziejęna

polepszenieichsytuacji.śydziz"lepszychsfer"(tzn.bogacikupcy,posiadaczestopni

naukowych, rzemieślnicy cechowi) mogli uzyskiwać specjalne pozwolenia na

opuszczaniestrefyosiedlenia.Przepistenobowiązywałwlatach18591879.Zniesiono

takŜe liczne ograniczenia w systemie sprawiedliwości i systemie powszechnego

obowiązkusłuŜbywojskowej.WrezultacienastąpiłapoprawapołoŜeniagospodarczego

ludnościŜydowskiejiliczniśydzizaczęlisięwwiększymstopniuasymilować.

W 1856 roku w Ełku (Prusy Wschodnie) zaczęto wydawać czasopismo hebrajskie

"HaMaggid". Było wydawane do 1891 roku. Jego odbiorcami byli przewaŜnie śydzi

mieszkającywCesarstwieRosyjskim.

W 1857 roku Ŝydowski bankier Herman Epstein (18031867) został prezesem

towarzystwakolejowegoKrólestwaPolskiego.WybudowałonliniekolejowezWarszawy

doBydgoszczyizZąbkowicdoKatowic.

W 1859 roku Ŝydowski finansista Leopold Kronenberg (18121878) kupił "Gazetę

codzienną". Redaktorem naczelnym został J. Kraszewski. Wówczas "Gazeta

Polska" (zmiana tytułu nastąpiła w 1861 r.) była głównym organem środowiska

burŜuazyjnoliberalnegoidziennikiemowyróŜniającymsiępoziomie.

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_zabor_rosyjski.html

2008-04-19

DZIEJE_ ŻYDÓW W POLSCE - ZABÓR ROSYJSKI.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: