profilaktyka_zakazen_szpitalnych.pdf

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

Profilaktyka zakażeń szpitalnych

Marzena Binczycka-Anholcer

Jerzy T. Marcinkowski

Zygmunt Muszyński

Przedruk skryptu z higieny dla studentów III roku AM w Poznaniu

Zakażenia szpitalne występują od czasów pierwszych zorganizowanych szpitali.

Budownictwo szpitalne musi uwzględniać normatywy higieniczne dla pomieszczeń oraz

instalowanie nowoczesnych urządzeń higieniczno-technicznych (np. wentylacja, klimatyzacja,

ogrzewanie). W wyposażeniu szpitalnym szczególnie ważne są urządzenia do dezynfekcji i

sterylizacji

Zakażenia w środowisku szpitalnym powodowane są przez bakterie, wirusy i grzyby.

Praktycznie niemal wszystkie bakterie mogą być przyczyną zakażenia, ale niektóre z nich

występują znacznie częściej niż inne. Do najczęstszych czynników etiologicznych należą

Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epdermidis, Klebsiella

pneumoniae, Proteus, Enterobacter, Enterococcus faecalis, S. pneumoniae i inne paciorkowce, z

wirusów – wirus grypy, z. grzybów – Candida albicans .

Szczególną uwagę należy zwrócić na mycie i odkażanie rąk, oczyszczanie, dezynfekcję,

wyjaławianie narzędzi i aparatów medycznych, utrzymanie czystości w pomieszczeniach i

niszczenie materiałów jednorazowego użytku, brudną bieliznę, pralnię, kuchnię a ponadto aptekę

szpitalną i odpowiedni nadzór mikrobiologiczny środowiska szpitalnego (mikrobiolog kliniczny,

epidemiolog).

Zaobserwowano, że do infekcji szpitalnych częściej dochodzi w okresach słabej obsady

personelu pielęgniarskiego (na nocnych dyżurach, podczas weekendów oraz w dni świąteczne).

ZAKAŻENIA SZPITALNE

Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 15 marca 1983 r.

w sprawie zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych

(Dz. Urz. Min. Zdr. i Op. Społ. nr 4, poz. 28; fragmenty)

§ 1.

1. Przez zakażenie szpitalne rozumie się zakażenie, które nastąpiło w szpitalu i ujawniło się w

okresie pobytu w szpitalu lub po jego opuszczeniu i zostało spowodowane przez

udokumentowany epidemiologicznie czynnik chorobotwórczy pochodzący od innego

chorego lub pracowników szpitala albo przez endogenny czynnik mikrobiologiczny.

2. Przez ognisko zakażenia szpitalnego rozumie się powiązane czasowo zachorowanie co

najmniej 2 osób, przebywających na tym samym oddziale spowodowane tymi samymi

drobnoustrojami lub przebywających w różnych oddziałach, jeśli zachorowania te są

powiązane epidemiologicznie.

§ 3.

1. Tworzy się wojewódzkie i szpitalne zespoły zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych.

§ 4.

1. Lekarz podejrzewający lub stwierdzający wystąpienie zakażenia szpitalnego jest

obowiązany niezwłocznie zgłosić przypadek do centralnego rejestru zakażeń szpitalnych

oraz telefonicznie do właściwego terenowego inspektora sanitarnego.

Nadzór nad zakażeniami szpitalnymi uchodzi obecnie za najważniejszy wskaźnik jakości

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

opieki medycznej. W nadzorze tym szczególna rola przypada mikrobiologowi klinicznemu.

W nadzorze nad zakażeniami szpitalnymi należy uwzględniać wzajemne oddziaływanie

takich elementów jak: środowisko szpitalne, pacjenci (osoby odwiedzające), stosowane

antybiotyki, higiena rąk personelu (patrz rys.) oraz właściwą pielęgnację chorych i właściwą

organizację oddziałów szpitalnych.

ŚRODOWISKO SZPITALNE

PACJENCI

(OSOBY ODWIEDZAJĄCE)

STOSOWANE HIGIENA RĄK

ANTYBIOTYKI PERSONELU

Rys. Schematyczne przedstawienie elementów, które należy poddawać systematycznej kontroli w

profilaktyce i zwalczaniu zakażeń szpitalnych.

Podział zakażeń szpitalnych

W przeszłości rejestracja zakażeń szpitalnych dotyczyła tylko zakażeń egzogennych, czyli

związanych ze środowiskiem szpitalnym i jego personelem. Według cytowanego wyżej zarządzenia

Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 15 marca 1983 r. zakażenie może być wywołane także

przez endogenny czynnik mikrobiologiczny. Obserwowane obecnie zakażenia szpitalne są głównie

endogenne.

Zakażenie endogenne – jest to zakażenie powstałe w dotąd zdrowym narządzie lub w

zdrowej części ciała; zostaje ono wywołane bakteriami, które znajdują się w ustroju danego

człowieka w warunkach fizjologicznych lub patologicznych w ustroju danego człowieka, np.

zakażenie rany operacyjnej bakteriami z jamy nosowo-gardłowej tego samego chorego, większość

zakażeń pałeczkami jelitowymi po zabiegac na jelicie grubym. Zakażenie gronkowcowe

umiejscowione w jakimkolwiek miejscu na ciele chorego, w szczególności w pobliżu miejsca

operowanego, znacznie zwiększa możliwość zakażenia pooperacyjneo rany.

Zakażenie egzogenne – jest to zakażenie pochodzące z zewnątrz organizmu. Mogą to być

np.: zakażenie kontaktowe (przez styczność) – w wyniku bezpośredniej lub pośredniej styczności

z zakażonym człowiekiem lub zwierzęciem, zakażenia kropelkowe (powietrzne) – wskutek

wdychania powietrza wraz z kropelkami zakażonej śliny lub śluzu, zakażenie pyłowe – pyłem

zawierającym zarazki, zakażenia pozajelitowe (parenteralne) – z pominięciem przewodu

pokarmowego, po naruszeniu ciągłości tkanek (przez uraz, iniekcje itp.), zakażenie pokarmowe –

drobnoustrojami znajdującymi się w żywności lub w wodzie.

Zakażenie krzyżowe – powstaje wtedy, kiedy zakażenie szpitalne zostało wywołane przez

przeniesienie zakażenia w szpitalu od innych chorych lub personelu.

Wspólne cechy zakażeń szpitalnych

− Drobnoustrój wywołujący zakażenie szpitalne jest zazwyczaj oporny wobec stosowanych

powszechnie antybiotyków.

− Drobnoustroje chorobotwórcze wywołujące zakażenia szpitalne są rozsiewane przez różne

źródła zakażeń.

− Drobnoustroje wywołujące zakażenia szpitalne są łatwo rozsiewane w szpitalu.

− Zakażenia szpitalne są związane ze szpitalem, powodują je szczepy szpitalne charakterystyczne

dla danego zakładu leczniczego.

− Zakażenia szpitalne są zlokalizowane w klinice, szpitalu, lecz stanowią problem

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

ogólnoświatowy.

− Spośród wszystkich zakażeń, zakażenia szpitalne stanowią na świecie 6%; w Polsce 8-9%.

Szacuje się, że odsetek zakażeń w oddziałach intensywnej opieki medycznej wynosi w Polsce

20-50%.

Czynniki sprzyjające powstawaniu zakażeń szpitalnych

− Chorzy na choroby zakaźne i nosiciele – przebywający w szpitalu.

− Personel medyczny: chory na choroby zakaźne lub będący nosicielami tych chorób,

nieprzestrzegający zasad higieny, niedostatki w wyszkoleniu medycznym – brak doświadczenia,

niedostateczna motywacja do wykonywania zajęć.

− Obecność wysyelkcjonowanych szczepów bakteryjnych. W środowisku szpitalnym utrzymują się

liczne, selektywnie przystosowane, oportunistyczne drobnoustroje (względnie chorobotwórcze),

z których wiele jest wieloopornych na antybiotyki i inne chemioterapeutyki przeciwbakteryjne

powszechnego użytku. Środowisko szpitalne jest więc ekosystemem umożliwiającym dotarcie

tych oportunistycznych drobnoustrojów do różnych grup leczonych chorych, w tym także

chorych poddawanych rozmaitym inwazyjnym zabiegom diagnostycznym i operacyjnym.

− Stosowanie technik o dużej inwazyjności – przerywających naturalne bariery ochronne naszego

organizmu (iniekcje, bronchoskopie, gastroskopie, rektoskopie, biopsje, nakłucia mostka lub

trepanobiopsja, pobrania szpiku kostnego).

− Nieprawidłowości w transporcie chorych ∗ i sprzętu (szczególnie do bloku operacyjnego).

− Nieprawidłowości w stanie sanitarnym szpitala.

Czynniki zwiększające ryzyko występowania zakażeń szpitalnych

− Ok. 10-15% chorych przyjmowanych do szpitala jest już w okresie zakażenia, które może być

przeniesione na inne osoby podczas pobytu na oddziale.

− Intubacja chorego.

− Pobyt na oddziałach intensywnej opieki medycznej (OIOM)

− Szerokie stosowanie antybiotyków

− Operacje

− Przewlekłe choroby płuc

− Zaawansowany wiek

− Immunosupresja

Chorzy o zwiększonym ryzyku zakażenia szpitalnego to np.: chorzy powyżej 60-tego roku

życia, czy noworodki.

Drobnoustroje niepatogenne w stanach fizjologicznych mogą okazać się patogennymi dla

chorych obciążonych: cukrzycą, chorobami wątroby, chorobami nerek, chorobami skóry,

chorobami nowotworowymi, leczeniem immunosupresyjnym, licznymi infekcjami, innymi

zakażeniami połączonymi ze spadkiem odporności (np. HIV, CMV).

Drogi szerzenia się zakażeń szpitalnych

− poprzez ręce personelu,

− powietrzna: wirusy (ospy wietrznej i grypy), bakterie ( Mycobacterium tuberculosis ), grzyby

( Aspergillus )

− poprzez przedmioty: krany, wanny, pościel, bielizna, tworzywa sztuczne, płyny infuzyjne,

środki czystościowe, preparaty dezynfekcyjne

− przez roztwory odkażające: roztwory mydła, czwartorzędowych zasad amoniowych i inne są

często w szpitalach zanieczyszczone pałeczkami Gram-ujemnymi; sprzyjają temu m. in.

używanie zatyczek z korka lub wyściółki korkowej w naczyniach z zakrętką, zwyczaj ponownego

napełnienia butelki bez ponownego jej wyjałowienia lub dopełnianie naczyń już częściowo

∗ Np. podczas przewozu chorych do bloku operacyjnego powietrze może ulec zanieczyszczeniu bakteriami z ich ubrań,

nakryć, wózka lub łóżka. Dlatego bezpośrednio przed transportem na blok operacyjny chorego należy zaopatrzyć w świeżo

upraną odzież i odkażone koce. Bakterie mogą być także przenoszone do sali operacyjnej na kółkach i ramie wózków i

łóżek.

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

opróżnionych

− pokarmowa: mięso, mleko, artykuły spożywcze [czynnik etiologiczny: Staphlococcus aureus,

Salmonella ).

Czynniki sprzyjające szerzeniu się zakażeń szpitalnych

− Istnienie warunków do rozsiewania drobnoustrojów (np. przez wadliwy system wentylacyjny

lub klimatyzacyjny)

− Istnienie warunków sprzyjających przeżywalności drobnoustrojów

− Obecność zjadliwych szczepów drobnoustrojów

− Częste kontakty osób podatnych na zakażenia z osobami chorymi.

− Intensywne zanieczyszczenie sprzętu i przedmiotów drobnoustrojami chorobotwórczymi.

Źródła - rezerwuary zakażeń szpitalnych

− Rezerwuary martwe – zanieczyszczone drobnoustrojami chorobotwórczymi: sprzęt, aparatura

diagnostyczna, płyny infuzyjne, płyny dezynfekcyjne, wilgotne powierzchnie, wazony z

kwiatami.

− Rezerwuary żywe: pacjenci z chorobami zakaźnymi. i inwazyjnymi, nosiciele chorób zakaźnych

wśród personelu, osoby odwiedzające, które mogą być chorymi zakaźnie lub nosicielami tych

chorób, owady, gryzonie.

Najczęstsze lokalizacja anatomiczna zakażeń szpitalnych

− Drogi moczowo-płciowe: zakażenie przez cewnik (45%), zakażenie przez ręce personelu

medycznego [ E. coli, Enterococcus, Pseudomonas ].

− Rany chirurgiczne [ Staphylococcus ].

− Płuca

− Krew

Najczęściej zakażenia powodują E. coli (15%), Pseudomonas (9%), Proteus (7,7%),

Staphylococcus , Streptococcus .

Kierunki zwalczania zakażeń szpitalnych

Istotny kierunek zwalczania zakażeń szpitalnych obejmuje: system rejestracji i kontroli

epidemiologicznej oraz laboratoryjnej zakażeń szpitalnych [przegląd chorych oraz kart rejestracji

zakażeń szpitalnych w celu wyszukania źródeł zakażenia oraz chorych szczególnie narażonych na

zakażenie, przegląd środowiska pozwalający na ocenę flory bakteryjnej szpitala (powietrze,

podłogi, umywalki, sprzęt medyczny, odzież ochronna, czystość rąk personelu itp.), szczegółową

analizę powstałego ogniska epidemicznego, wykrycie źródeł i dróg szerzenia się zakażenia,

podjęcie środków do jego opanowania, szkolenie całego personelu, odpowiednią organizację

rutynowej pracy. Znaczny zakres tych czynności dotyczy szpitalnego zespołu zapobiegania i

zwalczania zakażeń szpitalnych ∗ .

Ograniczeniu zakażeń szpitalnych sprzyja: minimalizacja przyjęć na oddziały intensywnej

terapii ∗∗ , właściwe stosowanie antybiotyków, właściwy rygor sanitarny.

Postępowanie, z użytymi narzędziami, odzieżą ochronną i sprzętem

Użyte narzędzia powinny zostać natychmiast odizolowane od jałowych materiałów,

kontaktu z umytym do zabiegu operacyjnego personelem. Należy wydzielić strefę użytych

narzędzi i materiałów (na sali operacyjnej, opatrunkowej). Zaleca się traktowanie wszystkich

użytych narzędzi jako potencjalnie zanieczyszczonych drobnoustrojami chorobotwórczymi i

poddawanie ich: wstępnemu odkażaniu lub połączonemu procesowi mycia i odkażania.

Wegetatywne postacie drobnoustrojów znajdujące się na czystych (umytych) powierzchniach

można zniszczyć przez zanurzenie w wodzie o temperaturze 80°C przez 2 minuty lub w

temperaturze 75°C przez 10 minut.

∗ Skład i zadania zespołów zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych – załącznik do zarządzenia Ministra Zdrowia i

Opieki Społecznej z dnia 5 marca 1983 r. (Dz. Urz. Min. Zdr. i Op. Społ. nr 4, poz. 28)

∗∗ W ciągu pierwszych 4 dni pobytu na tych oddziałach 40% chorych jest już zakażonych florą bakteryjną oddziału.

www.lek2002.prv.pl | lek2002.xoopiter.net

Coraz częściej stosuje się urządzenia myjące strumieniem pod wysokim ciśnieniem lub

aparaty ultradźwiękowe. Zwykle narzędzie umieszcza się w koszu, który zanurzony jest w gorącej

wodzie z detergentem, mieszanej przez wirnik, a następnie w zbiorniku płuczącym w

temperaturze około 80°C.

Wszystkie materiały i narzędzia jednorazowego użytku powinny być najpierw odkażone,

następnie umieszczone w pojemniku z napisem: „niebezpieczna infekcja” i przekazane do spalenia

albo poddane autoklawowaniu i wyrzucone.

Odzież ochronna skażona HIV, wzw typu B, winna być odkażana – np. w 3% chloraminie

lub Aldesanie – przez 1 godzinę, przed oddaniem jej do pralni.

Sprzęt stały (meble, podłoga) poplamiony krwią, ropą, wydzielinami i wydalinami należy

namoczyć środkiem dezynfekcyjnym mającym działanie bakteriobójcze w obecności substancji

organicznych (np. 1% roztworem podchlorynu sodowego lub Aldesanem), odczekać aby środek

dezynfekujący zadziałał, następnie umyć wodą i odczekać na wyschnięcie.

Mycie narzędzi i ich przygotowywanie do sterylizacji oraz mycie sprzętu stałego powinno

odbywać się w rękawiczkach!

ORGANIZACJA PRZESTRZENNA TERENU SZPITALA

Struktura wewnętrzna szpitala

Zwykle szpital dzieli się na następujące działy:

− leczniczo-profilaktyczny,

− laboratoryjno-diagnostyczny

− administracyjno-gospodarczy

− socjalny.

Istnieje ciągle – od strony przenoszenia zakażeń szpitalnych – szereg niedostatków w zakresie

różnych przedsięwzięć planistyczno-architektonicznych w budowie szpitali, zwłaszcza oddziałów

chirurgicznych i oddziałów intensywnej opieki medycznej., zalecane są udoskonalenia wymiany

powietrza w szpitalach głównie na salach operacyjnych. Budowane są tzw. „zamki powietrzne”

między piętrami i budynkami. Sale operacyjne budowane są z laminarnym przepływem jałowego

powietrza.

Podstawowe wymogi sanitarne wobec szpitalnictwa

Funkcjonalne pod względem higienicznym budownictwo powinno uwzględniać między innymi:

− właściwe drogi transportu,

− podział pomieszczeń szpitalnych na obszary czyste i brudne

− śluzy

− krematoria

− palarnie

− centralne sterylizatornie

− stacje łóżek (dezynfekcja i magazynowanie łóżek)

− pomieszczenia dla komory dezynfekcyjnej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: