Lubiliśmy się bawić - pedagigika zabawy(1).pdf - zachomikowane - spodpowieki

LUDENDO

~~|

pedagogika zabawy_

jeszcze nie widziałem leniwego dziecka. To, co nazywane

bywa lenistwem, jest albo brakiem zdrowia, albo brakiem

zainteresowania'*. 2 Uważa on zabawę za równie ważną sferę

życia, jak kształcenie. Podobną koncepcje odnaleźć możemy

w tekście A. Kamińskiego formułującym wskazówki me

todyczne dla osób pracujących z grupą. Podkreśla on, że

zabawa włączana w proces kształcenia powinna być stoso

wana z umiarem, wskazując jednocześnie na jej zadanie

„otwierania oczu". 3

Pedagogika zabawy nie jest dyscypliną samą w sobie,

lecz nazwą poszukiwań metodycznych ułatwiających proces

uczenia. 4 Odwołuje się do pedagogiki Gestalt mówiącej, że

człowiek jest istotą społeczną o ogromnym potencjale moż

liwości, że z natury jest aktywny i dzięki tej aktywności,

wspartej kontaktami z otoczeniem, zdolny jest do wielo

stronnego rozwoju własnych zdolności. Działania podejmo

wane przez pedagogów zabawy zmierzają do eliminacji lęku

i wzmocnienia motywacji do uczenia się. „Pedagogika za

bawy wybiera z repertuaru tradycyjnych zabaw tylko te,

które nie stwarzają napięcia powodowanego nadmierną ry

walizacją i nie ośmieszają jej uczestników. Zabawy, które

proponuje, sprzyjają aktywności wszystkich członków,

posługują się różnymi środkami, takimi jak słowo, gest, ruch,

taniec, malowanie, dotyk, dźwięk. Proponowane sytuacje

uczą wypowiadania swoich uczuć i poszanowania innych,

pomagają dostrzec wartość różnorodności członków grupy

ze względu na różne doświadczenia, zdolności, umiejętności,

wrażliwość, wyobraźnię i wiedzę" 5 .

Animatorzy korzystający z bogatego repertuaru metod

szeregują je sposób następujący:

Grupy metod

- metody ułatwiające organizację sytuacji początkowych

w grupie, poznanie się (np. szatnia, narysuj dłoń..., nie

dokończone zdania, powitanie, lina),

- metody rozluźniające i relaksujące (np. przyjazd anima

torów, wizytówki, atomy - molekuły, zum, metody po

działu na mniejsze grupy),

- tańce integrujące,

- metody twórczego opracowania tematu (np. podróż wy

obraźni, słoneczko, 10 z 20, plakat dyskusyjny, wylosuj

pytanie, układanka (rozsypywanka),

- gry dramowe,

- metody otrzymywania informacji zwrotnych od uczes

tników,

- metody animacji dużych grup.

Kończąc wstępną część tego artykułu chciałabym po

dzielić się z państwem osobistą refleksją:

Z pedagogiką zabawy zetknęłam się po raz pierwszy na

konferencji „Edukacja alternatywna - dylematy teorii i prak

tyki" jesienią 1992 roku, a następnie - już bliżej - na kursie

w Lublinie.

Co mnie w niej urzekło?

• Jest działaniem bezwarunkowo akceptującym ucznia-

wychowanka, co w niewiarygodny sposób wyzwala jego

wiarę we własne siły. Działa więc afirmująco.

• Daje obu stronom możliwość wyrażania uczuć i emocji,

dzięki czemu nawiązuje się nowy rodziaj więzi, zastę

pujący dotychczasowe skostniałe stosunki nauczyciel -

uczeń.

- A. S. Neill: SummerhiU. Katowice 1991

1 A. Kamiński: Aktywizacja i uspołecznienie uczniów w szkole

podstawowej. Warszawa 1966

4 Z. Zaorska: Pedagogika zabawy - metodyka pracy z grupa.

„Kropla" 1992 nr 1

5 Z. Zaorska: Tło teoretyczne pedagogiki zabawy. „Grupa i

Zabawa 1995 nr 1

DISCIMUS

w.^w • -

„Nie zadawajcie dzieciom gwałtu nauczania,

niech tylko tym się bawią ".

Platon

Nuda i zniechęcenie, proszę Państwa.

Oło co nas ołacza. A dlaczego?

Ponieważ zapomnieliśmy, co sprawiało

nam największą radość, kiedy byliśmy dziećmi,

i usiłujemy nie pamiętać,

co lubią robić nasze dzieci, uczniowie, wychowankowie.

A zarówno oni

jak i my ponad wszystko

LUBILIŚMY Sl{ BAWIĆ!

riTlymczasem restrykcyjna szkoła bawić się nie pozwala,

przeciwnie, promowane są zachowania tłumiące

JL wszelkie formy ekspresji dziecka, w tym jego natu-

* raînà potrzeba aktywności ruchowej, mówienia (nie: odpo

wiadania), odgrywania ról, kontaktu z rówieśnikami. Ot,

choćby szkolna przerwa, czegóż to dzieciom - zwróćmy

uwagę i na to - spędzającym ją w brudnych, ponurych i

budzących jedynie negatywne odczucia estetyczne murach

szkoły, robić NIE wolno? NIE BIEGAĆ! NIE SKAKAĆ!

NIE GRAĆ W PIŁKĘ!, NIE ŚPIEWAĆ! NIE KRZYCZEĆ!

Tym bardziej - pod groźbą kary - nie należy czynić tego

podczas lekcji. Dziecko spędza w szkole wiele godzin każ

dego dnia. Skoro nie ma w niej miejsca ani na radość, ani na

ruchliwość, ani na okazywanie emocji - czy przychodzi tu

ZA KARĘ? Nic dziwnego, że przedszkolaki chętnie bawiące

się „w szkołę", kiedy tylko przekroczą jej próg, rychło zapo

minają o tej zabawie. Tak, szkoła to coś poważnego. ŚMIER

TELNIE poważnego.

W moim odczuciu, by pisać o pedagogice zabawy

(Spielpadagogik) nie sposób pominąć pedagogiki postaci

(Gestalt), ani - bardziej oddalonej w czasie - koncepcji

Aleksandra Kamińskiego, który w zabawie upatrywał me

todę rozwijającą i wzmacniającą zainteresowania uczniów.

Jednakże ramy tego artykułu nie pozwalają na głębszą ana

lizę teoretyczną, dlatego skoncentruję się na kilku zaga

dnieniach, odsyłając Czytelników do pozycji zamieszczo

nych w przypisach i bibliografii. One, pospołu z własnymi

doświadczeniami, stały się też inspiracją i podstawą powsta

nia niniejszego tekstu.

W klasycznej pozycji Homo Indens - zabawa jako iródło

kultury J. Huizinga formułuje definicję zabawy, według

której jest ona „dobrowolną czynnością lub zajęciem, doko

nywanym w pewnych ustalonych granicach czasu i przes

trzeni, według dobrowolnie przyjętych, lecz bezwarunkowo

obowiązujących reguł, jest celem samym w sobie, towa

rzyszy zaś jej uczucie napięcia i radości i świadomość od

mienności od zwyczajnego życia". 1 A. S. Neill - twórca

szkoły w Angii znanej jako „SummerhiU" - napisał: „Nigdy

1 J. Huizinga: Homo ludens - zbaw a jako iródło kultury.

Warszawa 1985

pedagogika zabawy

• Sprzyja rozwojowi twórczych możliwości ucznia „bom

bardując" go różnorodnością środków wyrazu (ruch,

taniec, dotyk, gest, dźwięk, odgrywanie ról, pantomima,

malowanie, wyobrażanie).

• W rękach animatora obdarzonego wyobraźnią katalog

stosownych metod jest otwarty. Może on dowolnie two

rzyć warianty gier. dostosowując je m.in. do liczebności,

wieku i możliwości grupy, ram czasowych, warunków

lokalowych, stopnia poznania grupy. Może wreszcie sam

tworzyć nowe gry, wsłuchując się w słowa Celestyna

Freinet'a: ..Nie uprawiajcie (...) w dobie szortów i koszul

polo pedagogiki we fraku".

Proponuję Państwu lekcję biblioteczną inaczej. Określenie

„lekcja biblioteczna" nie jest tu zresztą ścisłe, mogą to być

zajęcia dla Koła Miłośników Książki, lekcja wychowawcza,

lekcja języka polskiego. Może to być wreszcie pomysł na

niespodziewane zastępstwo (pod tym wszelako warunkiem,

że dysponujemy wcześniej przygotowanymi pomocami). W

zależności od grupy wiekowej można niektóre elementy

modyfikować, zwiększać lub zmniejszać stopień trudności.

W tekście posługiwać się będę terminami zwyczajowo

stosowanymi przez pedagogów zabawy. W prezentowanych

scenariuszach zajęć nie omawiam wszystkich metod i nie

proponuję metod animacji dużych grup. Informacje zwrotne

zastosowałam jako komentarz uczniów o zajęciach, ale mogą

być również sposobem poznania nastrojów grupy przed

spotkaniem.

# Podział na grupy

Odszukują się osoby, które wylosowały to samo polecenie

na początku zajęć (np. 4 grupy).

# Układanka

Przypomnienie alfabetu. Każda grupa dostaje zestaw ko

lorowych krążków z literami alfabetu (sposób wykonania wg

możliwości prowadzącego). Układa krążki na podłodze,

tworząc z nich alfabet.

# Rozdanie poleceń

Prowadzący rozdaje każdej grupie polecenia i pyta, z

jakiego słownika skorzysta. Mogą to być np. Słownik po

prawnej polszczyzny, Słownik synonimów. Słownik wyrazów

obcych, Słownik frazeologiczny etc.

Przed wyborem słowników uczniowie sami prubują odpo

wiedzieć na pytania, robią notatki i dopiero sprawdzają stan

swojej wiedzy.

Przykładowe zestawy poleceń:

A. SŁOWNIK POPRAWNEJ POLSZCZYZNY

Która z form jest poprawna ?

stały adres

adres stałego zamieszkania

bezręki

bezręczny

beż

beżowy

biec

biegnąć

biedzi u tki

bladziutki

biznes

byznes

caryca

carowa

SŁOWNIKOWE REPETYTORIUM

ceberek

cebrzyk

cęgi

obcęgi

gwiaździsty

gwieździsty

Cel zajęć: przypomnienie i utrwalenie wiadomości o

korzystaniu ze słowników różnego typu.

Materiały i pomoce: pudełko na losy, losy z poleceniami,

krążki z literami alfabetu, kartki z poleceniami, egzemplarze

różnego rodzaju słowników.

Przygotowanie sali: rozsuniecie ławek w taki sposób, by

stworzyć wolną przestrzeń na środku sali.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

# Szatnia

Wchodząc do sali uczniowie losują polecenia wprowa

dzające w temat lekcji. Każdy losuje jedno polecenie (w

pudełku znajduje się np.30 losów). Przykładowe polecenia:

- Zastąp wyraz „wyartykułować" synonimem.

-Czy wyślesz list pod czyimś adresem, czy na czyjś adres?

-„Adoptować" i „adaptować". Podobnie, a jednak inaczej.

Zastosuj w zdaniach.

- „IŚĆ komuś na rękę" to związek frazeologiczny. W ja

kich innych związkach występuje wyraz „ręka"?

# Zum

Uczniowie stoją w kręgu. Prowadzący prosi, by wszyscy

wyciągnęli kolejno przed siebie prawą rękę z zaciśniętą

pięścią, ale wyprostowanym i skierowanym ku górze kciu

kiem i wypowiedzieli zaklęcie ..zum". Kiedy hasło obejdzie

koło i powróci do prowadzącego, prosi on, by wykonać to

samo jeszcze raz, ale szybciej, a następnie jeszcze szybciej.

Wówczas wszyscy jednocześnie wysuwają ręce i krzyczą

„zum".

lec

legnąć

naftodajny

naftonośny

obosieczny

obusieczny

podobno

podobnież

pomarańcza

pomarańcz

rożen

różno

stęchły

stechnięty

tryumf

triumf

wuj

wujo

z wyjątkiem

za wyjątkiem

B. SŁOWNIK SYNONIMÓW

Podaj pięć synonimów:

przymiotnika BŁYSZCZĄCY, czasownika BIEGAĆ, rzeczo

wnika BUDOWLA, czasownika CHCIEĆ, przysłówka

SZYBKO, rzeczownika FLAGA.

C. SŁOWNIK FRAZEOLOGICZNY

Podaj pięć przymiotników będących w stałych związkach

wyrazowych z rzeczownikami:

umysł, wiadomość, wiatr, polszczyzna, język (w znaczeniu:

styl, zdolność mówienia), wyobraźnia.

D. SŁOWNIK WYRAZÓW OBCYCH

Co znaczą i z jakich języków pochodzą wyrazy i zwroty:

poliglota, oportunista, adaptacja, fair play, alma mater, dolce

vita?

• Wymiana doświadczeń

Uczestnicy zajęć dzielą się swoją wiedzą. Każda grupa

przygotowuje mowę składającą się z 50 słów i deleguje

swojego przedstawiciela, który ją wygłasza informując pozo

stałych o odkryciach grupy podczas ćwiczeń. Jeśli prowa

dzący dysponuje większą ilością czasu, może zaproponować

wymianę poleceń między grupami.

# Wprowadzenie do tematu

Przypomnienie wiadomości o korzystaniu ze słowników.

Wskazanie na różnice między układem alfabetycznym a

rzeczowym, korzystanie z wykazu skrótów, indeksu.

# Pokaż palce

Prowadzący prosi, by uczniowie liczbą podniesionych

palców określili, jak się czuli na zajęciach (1 - źle

pedagogika zabawy.

bardzo dobrze).

5 -

• Prezentacja wiedzy

Każda grupa stara się zaprezentować możliwie wszech

stronnie. Mówi o obszarze występowania swojej formy, okre

sie historycznym, cywilizacji, rozwoju pisma etc. Ta część

zajęć zawiera elementy dramy, opowiadający wchodzą w rolę.

• Słoneczko

Jest to rodzaj dyskusji na kartkach. Prowadzący rozdaje

uczestnikom po cztery małe kartki, na których każdy wpisuje

cztery charakterystyczne - jego zdaniem - cechy danej for

my książki. Prowadzący kładzie na podłodze trzy żółte kółka

z papieru albo folii z napisami „zwój", „tabliczka", „kodeks"

i wokół nich układa swoje cztery kartki (łącznie 12), tworząc

z nich „promienie" słoneczek. Zadaniem uczestników jest

wydłużenie tych promieni - jeśli ich uwagi pokrywają się z

propozycjami prowadzącego - lub stworzenie nowych „pro

mieni" - jeśli są odmienne. Powstają w ten sposób trzy

słoneczka, które wszyscy oglądają, czytają swoje uwagi

zamieszczone na „promieniach".

Przykładowe teksty zamieszczone przez prowadzącego:

zwój

- występował w Egipcie, Chinach, Rzymie,

- wykonany był z papirusu lub jedwabiu,

- rodzaje pisma to przede wszystkim egipskie hieroglify

i chińskie pismo ideograficzne.

- był stosowany w okresie

tabl iczka

- występowała w Mezopotamii, Grecji, Rzymie,

- wykonana była z gliny, ale także z wosku,

- rodzaje pism to przede wszystkim pismo klinowe oraz

alfabet grecki i łaciński,

- okres występowania

kodeks

- występował w Rzymie, krajach średniowiecznej Europy,

- miał formę zszytych kart z pergaminu lub papieru,

- początkowo był pisany ręcznie, później drukowany,

- jest formą książki, która przetrwała do dziś.

• Inspekcja stanu grupy

Informacja zwrotna dla prowadzącego. Prosi, by uczes

tnicy stanęli w kręgu i poprzez wysunięcie jakiegoś przed

miotu (pióro, but) w kierunku środka koła odpowiedzieli na

pytanie, czy zajęcia były interesujące. Im bliżej środka - tak,

im bliżej siebie - nie).

UWAGA

Ponieważ w szczególnych okolicznościach udało mi się

zajęcia rozszerzyć o dodatkowe atrakcje, prezentuję ich dru

gą część, mimo ii zdaję sobie sprawę z trudności w ich prze

prowadzeniu.

Cel zajęć został tu rozszerzony o prezentację zgromadzonej

ekspozycji książek, co było atrakcyjne dla uczniów na róż

nych poziomach kształcenia, a nawet dla nauczycieli uczes

tniczących w spotkaniu. Przeprowadzenie zajęć było możliwe

dzięki niezwykłej uprzejmości zaprzyjaźnionych kolekcjo

nerów-bibliofilów, którzy zechcieli udostępnić swoje zbiory.

Ponieważ był to juz drugi przypadek tego typu - wcześniej

miałam okazję zorganizować wystawę — być może również

Państwo będą mieli trochę szczęścia.

• Podział na grupy - taniec

Ponieważ prowadzącemu zależało na nowym podziale

grupy - na zespoły 2-osobowe - zaproponował taniec inte

grujący. Może to być jeden z tańców zamieszczonych na

kasecie rozpowszechnianej przez KLANZĘ (np. Break Mi

xer) albo dowolnie wybrany inny taniec, np. krakowiak.

PZIEIE KSIĄŻKI

Cel zajęć: zapoznanie z dziejami książki od starożytności po

współczesność ze szczególnym uwzględnieniem zmian for

my książki, z powstaniem i upadkiem wielkich cywilizacji,

losami książek uzależnionymi od biegu historii.

Materiały i pomoce: arkusz „niedokończone zdanie", pu

dełko na losy, losy - 3 formy książki, małe kartki, 3 żółte

kółka, arkusze z poleceniami, książki z księgozbioru podrę

cznego biblioteki, albumy (ewentualnie: kaseta z nagraniem

tańców integrujących, magnetofon).

Przygotowanie sali: zgrupowanie ławek w taki sposób, by

uczniowie mogli pracować w zespołach.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

• Niedokończone zdania

Uczestnicy zajęć po wejściu do sali proszeni są o dokoń

czenie zdania: „Kiedy myślę o dziejach książki, przychodzi

mi na myśl...", umieszczonego na dużym arkuszu pakowego

papieru. Każdy indywidualnie dopisuje swoje skojarzenie.

Wybory są bardzo zróżnicowane, z mojej praktyki wynika,

że najczęściej pojawiają się terminy: papirus, Egipt, Biblia

oraz nazwisko Gutenberg. Plakat - umieszczony na wido

cznym miejscu - stanowi wprowadzenie w temat spotkania.

• Podział na grupy

Każdy uczeń sięga do pudełka (tajemniczej skrzyni) po

swój los, który określi jego dalsze działania. Losami są

przygotowane przez prowadzącego trzy formy książki -

zwój, tabliczka i kodeks. Jak będą wyglądały te pomoce,

zależy od możliwości i pomysłowości prowadzącego. Ja

przygotowałam je w sposób następujący:

zwój - odszukałam fragment inskrypcji na papirusie, prze

pisałam (przerysowałam) go i powieliłam kserograficznie na

kremowym papierze, po czym zwinęłam;

tabliczka - zrobiłam tabliczki z modeliny, skopiowałam

inskrypcje pismem klinowym i wypaliłam rriodelinę (można

zrobić to na płaskich deseczkach, ale wówczas pismo straci

plastyczność);

kodeks - zszyłam kilka stron z miękkiej skóry, na pier

wszej namalowałam złotą i czerwoną farbą ozdobny inicjał

(można użyć papieru, inicjał wykleić).

Przygotowanie tych pomocy jest czasochłonne, ale ponie

waż stwarzają one baśniowy klimat, ułatwiają wejście w rolę,

a poza tym są wielokrotnego użycia - trud się opłaca. Oczy

wiście można - w skrajnym przypadku - zrobić po prostu

losy z napisami : „jesteś zwojem" itd...

Prowadzący prosi o odszukanie się „zwojów", „tabliczek"

i „kodeksów". W ten sposób dzieli grupę na trzy mniejsze.

• Podróż wyobraźni

Prowadzący prosi, aby każdy odbył teraz podróż wy

obraźni, przypomniał sobie, gdzie występowała ta form ksią

żki, którą reprezentuje, a więc żeby udał się do starożytnego

Egiptu, Rzymu, do Mezopotamii itd. Z tej podróży przy

wieźć majak najwięcej informacji na swój temat.

Uczestnicy najpierw w chwili skupienia „przenoszą się"

do właściwych miejsc, a następnie rozpoczynają poszukiwa

nia w zgromadzonych książkach (encyklopedie, albumy itp.)

Pracują w trzech grupach.

Lubiliśmy się bawić - pedagigika zabawy(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: