„ Dojrzałość szkolna”
Dojrzałość szkolna to najprościej mówiąc gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole.
Czynniki wpływające to właściwy i odpowiedni rozwój zdrowotno –fizyczny, emocjonalny, społeczny i intelektualny.
W przedszkolu dziecko zostaje wprowadzone w różne dziedziny wiedzy, przygotowując się do szkoły. Dla każdego zrozumiałe jest, że zdrowie to czynnik decydujący i warunkujący prawidłowy i wszechstronny rozwój, a wyznacznikiem tego z kolei są aktywność własna i wychowanie. Oba wyznaczniki rozwoju dziecka: aktywność własna i wychowanie są wzajemnie sprężone.
Mówiąc o rozwoju należy mieć świadomość, jak indywidualnie przebiega on u różnych dzieci. Nauczyciel w przedszkolu obserwuje tempo i rytm rozwoju podopiecznych pod kątem ich indywidualnych predyspozycji i zachowań. Pod pojęciem tempa rozumie się szybkość zmian dokonujących się w organizmie i psychice dziecka. Natomiast rytm rozwoju kryje w sobie stopień i regularność zmian w czasie (ich równo- lub nierównomierność). Jeżeli rozwój psychomotoryczny, czyli rozwój rozmaitych procesów ruchowych i psychicznych u dzieci jest równomierny i prawidłowy, mówimy o rozwoju harmonijnym. Przeciwieństwem jest tzw. Dysharmonia, kiedy rozwój jest zdecydowanie nierównomierny. Niektóre dzieci od pierwszych dni życia rozwijają się wolniej i opanowują różne sprawności i umiejętności nieco później niż ogół rówieśników. Opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym jest zakłóceniem jego tempa. Rozwój psychiczny bywa także przyspieszony- dziecko rozwija się wtedy szybciej niż rówieśnicy. Przyspieszenia i opóźnienia mogą dotyczyć całości rozwoju psychomotorycznego, bądź odnosić się tylko do określonej płaszczyzny (dziedziny, sfery), np. rozwoju ruchowego czy społecznego. Zjawiska te w znacznym stopniu zależą od warunków życia dziecka oraz od oddziaływań wychowawczych przedszkola, ich podłożem są jednak w jakimś stopniu zadatki wrodzone. Między dwoma głównymi czynnikami rozwoju: środowiskiem i dziedzicznością musi istnieć sprzężenie zwrotne.
Należy podkreślić, że o gotowości szkolnej dziecka świadczy jego właściwy i odpowiedni rozwój zdrowotno-fizyczny, emocjonalny, kulturalny, społeczny i duchowy. Rolą przedszkola jest wspieranie, wspomaganie i kierowanie rozwojem dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem
i możliwościami w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym od trzeciego roku życia do rozpoczęcia nauki w pierwszej klasie sześcioletniej szkoły podstawowej. Placówki przedszkolne tworzą warunki umożliwiające dziecku osiągnięcie „gotowości szkolnej”.
Zadania realizowane w przedszkolu są dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka, a nauczyciel realizuje je w ramach określonych obszarów edukacyjnych:
· Poznawanie i rozumienie siebie i świata;
· Nabywanie umiejętności przez działanie;
· Odnajdywanie swego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie;
· Budowanie systemu wartości.
Dzieci w Polsce podlegają obowiązkowi szkolnemu od 7 roku życia. Na podstawie badań ustalono, że większość osiąga poziom gotowości do rozpoczęcia nauki, zorganizowanej w naszych warunkach społecznych, między 6 a 7 rokiem życia. Wiąże się to z problemem dojrzałości do podjęcia obowiązków szkolnych, tj. uchwyceniem takiego momentu w rozwoju dziecka, który byłby najbardziej korzystny do rozpoczęcia przez nie systematycznej nauki. Już na początku naszego stulecia szukano odpowiedzi na pytanie, czym powinno wykazać się dziecko, aby uznać je za dojrzałe do uczenia się.
Obecnie za dojrzałe do nauki szkolnej uważa się dziecko, które osiągnęło stopień rozwoju umysłowego, społecznego, emocjonalnego oraz fizycznego umożliwiającego do przystosowania się do wymogów szkoły i kontynuowanie z powodzeniem nauki w klasie pierwszej. Musi, więc zaistnieć swoista równowaga między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka.
Mimo że edukację powszechnie rozpoczynają siedmiolatki, każdego roku poradnie psychologiczno-pedagogiczne badają sporą grupę dzieci 6-letnich, wśród których znajdują się i te dojrzałe, by stawić czoło szkolnym trudnościom. Na wcześniejsze umieszczenie dziecka w klasie pierwszej zezwala „ w drodze wyjątku” obowiązujące zarządzenie Ministerstwa Oświaty i Wychowania, a warunkiem jest „odpowiedni rozwój fizyczny i umysłowy dziecka, pozwalający na wykonywanie przez nie obowiązków ucznia bez uszczerbku dla zdrowia i rozwoju umysłowego”. Dzieci korzystające z tego przywileju są zgłaszane do poradni psychologiczno-pedagogicznych przez swoich rodziców bądź nauczycieli.; Niezbędne w tej sytuacji badania psychologiczne i pedagogiczne maja na celu określenie poziomu dojrzałości szkolnej w aspekcie intelektualnym, emocjonalnym i społecznym. Wyniki tych badań są dla dyrektora szkoły podstawą do dokonania zapisu dziecka do klasy pierwszej. Rodzice zgłaszający swoje pociechy na badania najczęściej skłonni są rozumieć dojrzałość szkolną, jako przejaw ponadprzeciętnych zdolności umysłowych. Sądzą, że skoro 6-latek potrafi czytać, liczyć oraz nie rzadko pisać, to spełni kryteria pozwalające na umieszczenie go w szkole o rok wcześniej. Wśród motywów wcześniejszego posłania dziecka do szkoły rodzice najczęściej wymieniają:
· Nabyta przez dziecko znajomość liter i cyfr oraz umiejętność czytania i leczenia;
· Deklarowaną przez dziecko chęć pójścia do szkoły;
· Urodzenie się dziecka w początku roku kalendarzowego i jego dobry rozwój fizyczny;
· Rozpoczynanie nauki w klasie pierwszej przez starsze rodzeństwo, silny związek między dziećmi wykluczający ich rozdzielenie;
· Pozytywne doświadczenia któregoś z rodziców związane z wcześniejszym pójściem do szkoły.
Kierujący na badania nauczyciele także podkreślają osiągnięcia dziecka w sferze umysłowej, poszerzając niekiedy swoje opinie o zachowaniu charakterystyczne dla społeczno-emocjonalnego aspektu dojrzałości szkolnej: łatwość nawiązywania kontaktów z dorosłymi i rówieśnikami, inicjatywę w zabawie, podporządkowywanie się regułom, wytrwałość w dążeniu do celu, wrażliwość na krzywdę innych.
Z badań diagnostycznych wynika, że dzieci, które przez swoje otoczenie uznawane są za zdolne, to najczęściej te, których rozwój umysłowy mieści się powyżej przeciętnej, a poziom funkcji percepcyjno-motorycznych (percepcja wzrokowa, słuchowa, integracja wzrokowo-ruchowa, sprawność manualna i graficzna) jest na tyle wysoki, że warunkuje łatwe i szybkie przyswajanie materiału dydaktycznego przewidzianego dla dzieci 6- letnich. Jeśli wysokiemu poziomowi inteligencji poznawczej dzieci nie towarzyszy równie wysoki poziom rozwoju emocjonalno-społecznego, nie są one w stanie satysfakcjonująco funkcjonować w roli ucznia i, mimo ponadprzeciętnych zdolności umysłowych, nie zostają uznane za w pełni dojrzałe do nauki o rok wcześniej. Takim opiniom psychologa i pedagoga często towarzyszy zawód rodziców, którzy uciekają się do wywierania nacisku na badających, wskazując na ich przyczynienie się do „znerwicowania” dziecka, które nastawione na pójście do klasy pierwszej, będzie zmuszone uczęszczać ponownie do oddziału przedszkolnego; obciążają odpowiedzialnością za to, że dziecko będzie się nudziło „robiąc jeszcze raz zupełnie to samo”.
Śledzenie losów uczniów, którzy rozpoczęli naukę o rok wcześniej, jasno wskazuje, że o należytym wywiązywaniu się z obowiązków nie decyduje wysoki iloraz inteligencji poznawczej, nie jest on czynnikiem gwarantującym powodzenie i sukces. Równie ważna jest dojrzałość emocjonalno-społeczna: wyrównany, w miarę stały poziom motywacji do wysiłku, wytrwałość w dążeniu do celu, nie zrażanie się niepowodzeniami, samodzielność w działaniu, inicjatywa, przeżycia estetyczne w związku z własną pracą, krytyczny stosunek do siebie i swoich możliwości, poczucie kontroli, odpowiedni poziom potrzeb. Ważną rolę spełnia także-, co podkreśla się coraz częściej- inteligencja emocjonalna przewijająca się między innymi:
· Znajomością własnych emocji, zdolnością ich rozpoznawania w chwili, gdy się pojawiają;
· Zdolność kierowania własnymi emocjami;
· Zdolność rozpoznania emocji u innych, co jest warunkiem empatii;
· Zdolność wpływania na procesy motywacyjne, dokonywanie wyborów;
· Zdolność odraczania potrzeb, aby zrealizować ważniejsze cele.
Każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie i zdaniem J. L. Frencza: „Zmuszanie dzieci do przekraczania tego właściwego dla nich poziomu jest szkodliwe, lecz szkodliwe jest także powstrzymywanie ich od funkcjonowania na tym poziomie”. Z całą pewnością powinny iść do szkoły te sześciolatki, których harmonijny, przyśpieszony rozwój we wszystkich sferach od najważniejszego okresu życia obserwują ich rodzice i nauczyciele, i dla których przekroczenie progu klasy pierwszej staje się już nie wyborem czy jedną z możliwości stymulowania rozwoju, a koniecznością.
Należy, zatem wzbogacać wiedzę rodziców i nauczycieli o to, czym jest dojrzałość szkolna, jakimi cechami powinno charakteryzować się dziecko wstępujące do szkoły (zwłaszcza o cały rok wcześniej), jakie są oczekiwania rodziców wobec dziecka; uświadomić im motywy takiej decyzji oraz uzmysłowić, na ile decyzja wcześniejszego przyjęcia na siebie obowiązków ucznia jest potrzebą zainteresowanego dziecka, a na ile jest potrzebą(uświadomioną bądź nie) rodzica. Warto też zadbać, by dzieci inteligentne miały szansę harmonijnego rozwoju we wszystkich sferach przez stwarzanie im warunków do kształtowania świadomości, doskonalenia umiejętności interpersonalnych, uczenia się uwalniania nadmiernego napięcia.
Rozważania o dojrzałości szkolnej są o tyle ważne, że stajemy wobec jeszcze trudniejszego, wydaje się, problemu: diagnozowania dojrzałości dzieci niespełna 5-letnich do rozpoczynania z rocznym wyprzedzeniem nauki w klasach „zerowych”
Model dziecka 7-letniego dojrzałego do szkoły.
Zakres umiejętności i wiadomości.
Dojrzałość fizyczna:
-ogólnie sprawne ruchowo,
-posiada sprawność manualną,
-nie ma zaburzonej koordynacji wzrokowo-ruchowej,
-charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem zmysłów: wzroku, słuchu itp.
-odporne na choroby i zmęczenie.
Dojrzałość emocjonalno społeczna:
-w znacznym stopniu samodzielne,
-chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i kolegami,
-posiada umiejętności podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny,
-potrafi uczestniczyć w pracach społecznych,
-obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela,
-cechuje się takim stanem równowagi nerwowej, która umożliwia opanowanie niepożądanych zachowań-reakcji emocjonalnych.
Dojrzałość umysłowa
-aktywne poznawczo-chce się uczyć,
-interesuje się czytaniem i pisaniem,
-dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje,
-rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć,
-potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia jego polecenia,
-swobodnie i w sposób zrozumiały dla otoczenia wypowiada się, opowiada, wyraża życzenie, pytania, własne sądy, wnioski i oceny.
Dojrzałość do nauki czytania i pisania
-dokonuje analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnych w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania,
-rozumie znaczenie wyrazów, jako graficznych odpowiedników słów,
-posiada orientacje przestrzenną, co umożliwia rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych,
-ma pamięć ruchową-umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu,
-świadomie kieruje swoimi ruchami dzięki umiejętności kontrolowania wzrokiem własnych ruchów.
Dojrzałość do nauki matematyki
-rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktyce,
-potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru,
-umie dokonywać na konkretach dodawania i odejmowania w zakresie 10.
Bibliografia
1. Zakrzewska B. „Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole”, WSiP, Warszawa 2003.
2. Janiszewska B. „Ocena dojrzałości szkolnej”, Seventh Sea, Warszawa 2006.
3. Modrzewski J. „Przedszkolak i uczeń”, kwartalnik Nr.2/ Lato 2000, Kartex.
lidzbarska