A
Abakus (gr.ábaks) - czworoboczna płyta będąca najwyższą częścią głowicy kolumny. W porządku doryckim i toskańskim płytka jest kwadratowa i oparta na echinusie, w jońskim i korynckim ma kształt prostokąta o zdobionych i zaokrąglonych krawędziach. Na abakusie spoczywa najniższa część belkowania, czyli architraw.
Apsyda (lub absyda) - w architekturze pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione addytywnie do bryły kościoła i otwarte do jego wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Występowała już w architekturze rzymskiej, stąd przejęta przez chrześcijaństwo. Apsydy półkoliste występowały od wczesnego chrześcijaństwa do romanizmu. Gotyk stosował przeważnie wieloboczne zamknięcia naw, czasem są też określane mianem apsyd. Mała absyda zwana jest apsydiolą.
Akroterion (naszczytnik) - terakotowa lub marmurowa dekoracja, która wieńczyła szczyt i boczne narożniki dachu (frontonu) w klasycznych budowlach greckich i rzymskich. Mógł mieć formę palmety, woluty, liści akantu, figury lub grup figur. Akroterionami wieńczono także stele
Akant- popularny od starożytności motyw dekoracyjny w formie stylizowanych liści, także gałązek i kwiatów rośliny o tej nazwie; stosowany w architekturze, rzeźbie i rzemiośle artystycznym.
Akwarela to nazwa techniki malarskiej i jednocześnie nazwa obrazów wykonywanych tą techniką. Technika ta polega na malowaniu rozcieńczonymi w wodzie pigmentami na porowatym papierze, który szybko wchłania wodę. Rozcieńczone pigmenty nie pokrywają całkowicie faktury papieru lecz pozostawiają ją dobrze widoczną. Z tego względu na efekt końcowy bardzo duży wpływ ma barwa i faktura samego papieru.
Akwedukt - (łac. aquae ductus, ciąg wodny) - kanał wodociągowy, rurociąg podziemny lub nadziemny, doprowadzający wodę z odległych źródeł na ogół do miast przy wykorzystaniu siły ciążenia ziemskiego. Może być umieszczony na arkadach przeprowadzonych nad rzekami lub nierównościami terenu. Akweduktem nazywany jest również most kanału wodnego.
Ambit - obejście.
w budynku kościelnym obejście za głównym ołtarzem. Powstaje z przedłużenia naw bocznych wokół prezbiterium. Pojawiło się w średniowieczu. Najczęściej występuje w kościołach związanych z pielgrzymkami.
(obręb) - obejście wokół domu lub dziedzińca klasztornego.
Amfilada - (fr. enfilade) - szereg pomieszczeń (pokoi, sal) połączonych ze sobą drzwiami umieszczonymi w jednej linii. Takie ustawienie wewnątrz budynku, przy otwartych drzwiach, stwarza perspektywę widokową. Efektowne rozwiązanie stosowane w okresie renesansu, baroku, klasycyzmu w kształtowaniu wnętrz pałacowych oraz dworów w Polsce. W okresie XIX i początków XX w. rozwiązanie to stosowano także przy budowie miejskich kamienic.
Amor vacui - (łac. umiłowanie pustki) - tendencja do ograniczania ilości niepotrzebnych elementów w dziele sztuki lub otaczającej przestrzeni, upodobanie do dużych, niezapełnionych powierzchni i estetycznego minimalizmu, charakterystyczna m.in. dla estetyki japońskiej.
Arabeska - ornament wywodzący się ze starożytnej sztuki hellenistyczno-rzymskiej. Jest to ornament roślinny, w formie stylizowanej wici roślinnej, której często towarzyszą dodatkowe elementy (np. elementy uzbrojenia, owoce, postacie ludzkie).
Arabeska występuje w architekturze, rzemiośle, rzadziej w malarstwie i używana jest głównie do wypełniania płaszczyzn. Z Europy trafiła do świata islamu, gdzie stosowano ją w formie silnie przestylizowanej. Ponowną popularnośc przeżywała w okresie renesansu i klasycyzmu.
Przykłady arabesek można znaleźć np. na Ara Pacis, w Polsce - na nagrobku Jana Olbrachta i w kaplicy Zygmuntowskiej.
Architraw (epistyl, nadsłupie) – główny (najniższy) poziomy człon belkowania antycznego, który podtrzymywał belki stropu. Spoczywał on bezpośrednio na kolumnach. W porządku doryckim miał formę prostej gładkiej belki, w pozostałych (zobacz: porządki architektoniczne) jego płaszczyzna dzieliła się na trzy fasciae, z których najwyższa była najbardziej wysunięta.
Archiwolta - zdobione ornamentami, profilowane lico łuku, arkady zamykającej portal, najczęściej bogato zdobione.
Arkada (łac. arcus - łuk) - szereg łuków opartych na słupach lub filarach. Arkada znana jest od czasów starożytnego Rzymu, stosowana głównie w akweduktach, krużgankach, loggiach.
Astragal - rodzaj ciągłego ornamentu zbudowanego z układu podwójnych perełek przedzielonych pałeczkami. Występował w antyku jako element zdobiący bazę, głowicę, belkowania.
Atrium – najczęściej niezadaszone pomieszczenie wewnętrzne.
Attyka (franc. (étage) attique, z grec. Attikos) to górny element budynku w postaci ścianki, balustrady lub rzędu sterczyn osłaniający dach. Stosowana od starożytności (Grecja, Rzym), a także ponownie (w zmienionej formie) od XVI wieku. Charakterystyczna dla renesansowej architektury Polski i Czech. Bardzo rozbudowane formy przyjmowała zwłaszcza w manieryzmie (kamienica Celejowska w Kazimierzu Dolnym). Na Śląsku występuje odmiana attyki, charakterystyczna dla tego regionu - attyka śląska - o zakończeniu w formach półkoli, ćwierćkoli, np. attyka w kamienicy "Pod Złotą Koroną" przy Rynku nr 29 we Wrocławiu.
Autoportret - podobizna artysty, wykonana przez niego samego. Autoportretem może być zarówno dzieło malarskie, jak i rzeźba albo fotografia.
B
Balustrada – ażurowe lub pełne zabezpieczenie (ogrodzenie) schodów, tarasów, balkonów, dachów, wiaduktów, mostów itp., montowane zazwyczaj na krawędzi zabezpieczanego elementu i pełniące jednocześnie funkcję ozdobną. Musi posiadać odpowiednią wysokość (np. przy balkonach, schodach – 110 cm) i sztywność. Balustrada może być również ażurową przegrodą pomiędzy pomieszczeniami (np. w kościołach oddziela prezbiterium od nawy). Balustrada składa się z pionowych elementów (tralek) wykonanych z drewna, kamienia, betonu, metalu, połączonych u góry poręczą i trwale połączonych z konstrukcją na dole.
Baptysterium (z łac. baptisterium) – budowla wznoszona przez chrześcijan, przeznaczona do ceremonii chrztu, zazwyczaj usytuowana w pobliżu kościoła.
Baza to dolna część, podstawa kolumny , pilastra lub filaru stosowana w porządkach architektonicznych. W starożytności nie występowała tylko w porządku doryckim, w którym trzon kolumny spoczywał bezpośrednio na stylobacie . Klasyczną bazę tworzy płyta otoczona wyprofilowanymi, kamiennymi wałkami zwanymi torus, które były rozdzielone trochilusem (wklęską). Dolny torus był z reguły większy. Zazwyczaj baza leżała na niewielkiej kamiennej płycie - plincie. Terminem baza określa się także inne kombinacje tych elementów.
Bazylika - w architekturze tą nazwą określa się typ kościoła wielonawowego (niezależnie od funkcji kanonicznych, które ten kościół pełni), o nawie głównej wyższej od naw bocznych i posiadającej własne okna ponad dachami naw bocznych (w odróżnieniu od kościoła halowego). Natomiast podobny kościół, w którym nawa główna nie posiada okien, jest nazywany pseudobazyliką.
Belkowanie (entablatura) – w architekturze klasycznej był to najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach lub ścianach, trójdzielny człon budowli, składający się z architrawu,fryzu i gzymsu. Proporcje belkowania oraz jego zdobienie były różne w różnych porządkach architektonicznych.
Bęben, tambur - w architekturze to wieloboczna, eliptyczna, cylindryczna podbudowa pod kopułą. Często w ścianach bębna umieszczane były okna doświetlające przestrzeń pod kopułą. Element architektoniczny charakterystyczny dla architektury bizantyjskiej (średniowiecznych budowli w Grecji i Armenii) oraz dla architektury renesansu, baroku i klasycyzmu.
Biforium (bifora) ...
miodzio250377