EWOLUCJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
Tematyka MSG:
Þ teorie wyjaśniające zjawiska, procesy i prawa jakie rządzą gospodarowaniem i gospodarką w skali międzynarodowej i globalnej
Þ analiza funkcjonowania gospodarki w skali międzynarodowej i globalnej (rynek walutowy, usług, towarowy)
Þ polityka ekonomiczna – istotnie kształtuje zjawiska i procesy w gospodarce światowej
Þ zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez poszczególne kraje
Þ wspólna zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez grupy państw, np. UE, OPEC
Þ polityka realizowana w skali globalnej
Gospodarka światowa – układ współzależności, który jest rezultatem rozwoju powiązań handlowych, finansowych, inwestycyjnych, produkcyjnych i instytucjonalnych pomiędzy gospodarkami i podmiotami gospodarczymi różnych krajów. Zasadniczym czynnikiem rozwoju globalnych powiązań gospodarczych był i pozostaje mechanizm rynkowy
Celem istnienia gospodarki światowej jest rozwój gospodarczy, dobrobyt.
System gospodarki światowej – (układ dynamiczny); zbiór organizacji gospodarczych (państw, gospodarek narodowych, przedsiębiorstw) charakteryzujących się uformowaną strukturą oraz interakcjami przepływów materialno-energetyczno-informacyjnych.
Słowo system oznacza coś bardziej złożonego, gospodarkę rozwiniętą. Od momentu, gdy gospodarka wstępuje na wyższy poziom rozwoju mówimy, że jest systemem, czyli układem, w którym wyraźnie da się zauważyć strukturę, układ, porządek. Na początku nie była ona tak dobrze ukształtowana. Decyduje zakres i trwałości powiązań.
Dwa etapy:
ü gospodarka słabo rozwinięta
- - - - - - - - - - - - - - - - granica czasowa od połowy XIX wieku (zastosowanie wynalazków)
ü rozwinięta gospodarka światowa, o której można mówić system
Podstawowym kryterium decydującym o przejściu na wyższy etap jest rozwinięcie rynku:
o rewolucja techniczna, właściwie czas, w którym już zastosowano jej dokonania; była kołem napędowym gospodarki, dała możliwość wzrostu poziomu produkcji.
o dokładną granicą czasową jest rok 1820 – skok gospodarczy, tak zawrotne tempo rozwoju, że ta data wyznaczyła nową epokę w gospodarce i w ogóle w dziejach ludzkości. Widoczny był też wzrost w dochodach ludności.
Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – główne:
Þ postęp techniczny – podstawa przeobrażeń
Þ wzrost gospodarczy
Þ polityka najważniejszych mocarstw świata
Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – szczegółowe:
Þ wielkie odkrycia geograficzne, dzięki którym powstał rynek światowy
Þ postęp w nawigacji
Þ korzystanie z nowych rynków – dowóz, sprzedaż towarów; rozwój produkcji, która mogłaby zaspokoić potrzeby chłonnych rynków
Þ wpływ postępu technicznego na rozwój międzynarodowego podziału pracy i specjalizacji w produkcji - specjalizacja decyduje o kształtowaniu się struktur gospodarek krajowych; im wyższy poziom rozwoju tym większa specjalizacja i możliwość rozwinięcia wymiany między krajami; o możliwości specjalizacji decydują:
¨ zasoby naturalne
¨ zasoby ludzki (ich jakość)
¨ zasoby kapitałowe
¨ poziom techniki i technologii w danym kraju
¨ poziom rozwoju infrastruktury
¨ położenie na gospodarczej mapie świata (duże znaczenie historyczne - znajdowanie się na szlakach, zwłaszcza na jego przecięciu)
Þ rozwój transportu – decydował o możliwościach powiązań; etapy rozwoju:
¨ naturalne szlaki wodne
¨ kolej (w wyniku rewolucji technicznej - ostatnie 30 lat XIX wieku)
¨ doskonalenie żeglugi np. Kanał Sueski – możliwe, że najważniejsze znaczenie dla rozwoju transportu
¨ samochodowy - towarowy dopiero po II wojnie światowej wygrał z transportem kolejowym (szybkość i koszty, a także masowość)
¨ lotniczy - coraz ważniejszy w ciągu ostatnich dziesięciu lat dzięki obniżeniu kosztów
Þ techniki przesyłania informacji w skali międzynarodowej i globalnej i możliwości bezpośredniego komunikowania się
Þ rozwój przedsiębiorstw prowadzących działalność w skali międzynarodowej - korporacje tworzą swoje przedstawicielstwa w innych krajach; od końca XIX wieku korporacje zyskały bardzo duże znaczenie. Wywodziły się głównie z Wielkiej Brytanii, a później (koniec XIX wieku) z USA, które aby wygrać konkurencję musiały rozpoczynać działalność na nowych rynkach zbytu. Teraz ważne są też korporacje azjatyckie. Udział korporacji w handlu światowym to 3/4 jego wartości (duże znaczenie ma wzajemna, wymiana między korporacjami)
Þ integracja gospodarcza i jej wpływ na zacieśnienie powiązań między krajami i tworzenie obszarów wyróżniających się pod względem współzależności gospodarczych - kraje współpracując w obrębie jakiejś organizacji stają się silniej od siebie uzależnione niż od krajów z zewnątrz. Funkcjonowanie różnych układów integracyjnych ma duży wpływ na gospodarczą mapę świata – formy integracji są omówione dalej
Þ tworzenie i rozwój instytucji międzynarodowych obsługujących i usprawniających międzynarodową współpracę gospodarczą - Organizacje te zaczęły powstawać z potrzeby usprawnienia międzynarodowej współpracy gospodarczej. Niektóre są obecnie ważnymi organizacjami międzynarodowymi. Po pierwszych nieudanych próbach jeszcze przed końcem II wojny światowej USA i Wielka Brytania stworzyły projekt powołujący instytucje międzynarodowe:
¨ Międzynarodowy Fundusz Walutowy
¨ Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju
¨ World Trade Organisation (Światowa Organizacja Handlu)
W wyniku prób utworzenia WTO powstał GATT (Układ w sprawie taryf i handlu) obsługiwany przez biuro w Genewie, ale państwa nie przystąpiły do organizacji międzynarodowej, a były jedynie stronami układu. Potrzeba współpracy wynikała z tego, że działalność organizacji międzynarodowych korzystnie wpływa na gospodarkę światową, dzięki tworzeniu korzystnych warunków do współpracy
Þ konflikty polityczne, wojny, kryzysy gospodarcze - po dezintegracji następują procesy odbudowy (reintegracji) - tworzone są nowe układy, które funkcjonują często na innych zasadach niż te z przed kryzysu (dużo więcej jest zmienianych, gdy dezintegracja była dużo bardziej znacząca)
Siła – możliwość wpływania na działania innych, by zrobili coś, czego nie dokonaliby bez tego wpływu
Rodzaje siły:
Þ gospodarcza – jaki dany kraj ma potencjał gospodarczy, jaki ma udział w PKB świata; wyznacznikiem jest wydajność pracy, udział eksportu w dochodzie narodowym, silna i stabilna waluta, trwały i zrównoważony wzrost gospodarczy, nowoczesne technologie, nasz majątek za granicą, niska inflacja, strategiczne surowce
Þ polityczna – wynika z siły militarnej, zależy od systemu ekonomicznego; wyznacznikami są: silna armia, uzbrojenie, układ sojuszy, np. NATO, stabilne są układy demokratyczne i jeśli rządzi dwie partie, a nie jedna istnieje lepsza stabilność prowadzonej polityki, system dwupartyjny występuje w Niemczech, Wielka Brytanii, USA, Francji, Japonii, Australii
Þ wzorców kulturowych (oddziaływanie miękkie) – oddziaływanie za pomocą wzorców, które są uznawane w innych krajach; opiera się na atrakcyjności jakiegoś modelu życia, silne oddziaływanie czynnika kulturowego, ma związek z religią, np. islam
Rodzaje układów sił:
Þ współzależność:
¨ to wzajemna zależność kilku systemów lub państw
¨ warunkiem istnienia współzależności jest znaczna otwartość gospodarek – silne utrzymywanie się związków gospodarczych z zagranicą
¨ musi istnieć symetria w potencjalne i możliwościach reakcji partnerów, która wymaga zbliżonego stopnia otwartości i możliwości wewnętrznej regulacji gospodarek
¨ integracja gospodarcza prowadzi na ogół do wzrostu współzależności
¨ istnienie współzależności powoduje malejącą autonomiczność polityki gospodarczej wszystkich partnerów
¨ synchronizacja lub asynchronizacja cyklu koniunkturalnego –wzrost gospodarczy w jednym kraju pociąga za sobą wzrost gospodarczy w innych krajach – jeśli następuje w tym samym czasie to ma miejsce synchronizacja, a jeśli z opóźnieniem – asynchronizacja
¨ rodzaje:
® współzależność regulowana – równa pozycja partnerów wynika z umów międzynarodowych między nimi – np. UE – najważniejsze decyzje muszą zapadać jednomyślnie
® współzależność niekontrolowana – istnieje zbliżony potencjał gospodarczy partnerów i istnieją szerokie i głębokie więzi; działając wspólnie kraje te są w stanie przeforsować szczególne rozwiązania, ale samotnie nie mogą tego zrobić – Triada Gospodarcza (USA, UE, Japonia); kraje te są wzajemnie od siebie uzależnione – istnieją pomiędzy nimi również powiązania koniunkturalne
Þ dominacja:
¨ jeden podmiot (lub ich grupa) wpływa na decyzje i zachowania innych (bezpośrednio lub poprzez określanie reguł gry obowiązujących we wzajemnych stosunkach
¨ pełna dominacja jest zaprzeczeniem współzależności – oznacza gospodarczą zależność jednej ze stron
¨ występuje wtedy, gdy partner ekonomicznie słabszy dostosowuje się do wymagań silniejszego partnera ze względu na jego „wagę”, a nie pod presją prowadzonej przez niego polityki
¨ przykładem jest USA, który są dla Kanady gospodarką dominującą
Þ hegemonia:
¨ mamy z nią do czynienia, gdy państwo jest na tyle silne, że chce i jest w stanie ustalić i utrzymać „zasady organizujące” stosunki między państwowe w strefie swojego oddziaływania
¨ zakłada występowanie znacznej przewagi militarnej po stronie hegemona
¨ związana jest z aktywnym oddziaływaniem jakiegoś ośrodka politycznego, które polega najczęściej na próbie ustalenia i egzekwowania przez hegemona korzystnego dla niego, nierynkowego układu preferencji i systemu alokacji
¨ przykłady: Wielka Brytania i kolonie, Wielka Brytania i Irlandia, USA i kraje basenu Morza Karaibskiego
Þ przywództwo:
¨ jedno państwo jest skłonne poświęcać swoje krótkookresowe korzyści w celu zachowania istniejącego systemu (mogą to być nawet wysokie koszty zachowania systemu)
® hegemonistyczne – przywódcą jest państwo, które świadomie lub nieświadomie jest gotowe i ma możliwość ustanawiać zasady postępowania innych państw i skłaniać je do ich przestrzegania
® unilateralne (jednostronne) – do podtrzymania lub zmiany systemu wystarczy przykład lidera, nawet bez akcji z jego strony mającej na celu „zdyscyplinowanie” pozostałych aktorów działających na scenie międzynarodowej
® multilateralne (wielostronne) – oparte jest na aktywnej współpracy innych państw zainteresowanych stabilizacją istniejącego systemu; przywództwo bardziej demokratyczne
Etapy rozwoju gospodarki światowej:
Þ etap tradycyjny - rewolucja przemysłowa 1870-1914 – Pax Brittanica:
¨ rewolucja przemysłowa i osiąganie przez przemysł pozycji wiodącego sektora gospodarczego wpłynęło na rozwój globalnych powiązań gospodarczych
¨ pierwsze mocarstwo przemysłowe – Wielka Brytania – mając przewagę konkurencyjną, propagowała i realizowała politykę wolnego handlu, podczas gdy na świecie panował protekcjonizm
¨ zdecydowaną przewagę w handlu miała Wielka Brytania
¨ wyraźny był podział na 2 grupy: kraje uprzemysłowione i kraje surowcowo-rolnicze
¨ eksport wyrobów przetworzonych i kapitału przez trzy kraje europejskie (Wielka Brytania, Niemcy, Francja) na pozostałe rynki świata
¨ w latach 1881-1914 następowały zmiany w gospodarce światowej – koncentracja produkcji i kapitału oraz stosowanie nowych form w organizacji produkcji i zbytu w 4 krajach: USA, Wielka Brytania, Francja, Niemcy
¨ monopolizacja gospodarki i rynku odbywała się głównie w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech
¨ Wielka Brytania traciła swoją przewagę na rzecz Niemiec i USA, ale w dalszym ciągu pełniła rolę centrum finansowego świata
¨ najbardziej atrakcyjnym i perspektywicznym gospodarczo krajem stawało się USA
¨ globalizacja dokonywała się w coraz większym stopniu w wyniku transferu kapitału
¨ ukształtowała się grupa 3 głównych pożyczkodawców świata: Wielka Brytania, Francja i Niemcy
¨ charakterystyczną cechą eksportu kapitału przez Wielką Brytanię był brak zainteresowania Europą
¨ Wielka Brytania stała się potęgą finansową, eksportując kapitał własny i pozyskane przez centrum londyńskie kapitały obce
¨ wysoka pozycja Londynu jako centrum finansowego świata zbudowana była na:
® stabilnej wartości funta, wymienialnego na złoto
® wysokiej jakości usług świadczonych przez banki
® sprawności rynku kredytowo-kapitałowego
® atrakcyjnej stopie procentowej
¨ kraje europejskie prowadziły politykę kolonialną, czyli zależności politycznej i gospodarczej, a kolonie stały się źródłem tanich surowców i rynkami zbytu wyrobów przemysłowych
¨ pozycję USA w gospodarce światowej budowały głównie korporacje, które zmierzały do opanowania rynku światowego
¨ w Wielkiej Brytanii w okresie II etapu rewolucji przemysłowej dynamicznie rozwijała się sfera usług
¨ w tym okresie, tempo wzrostu obrotów handlowych było wyższe od tempa wzrostu gospodarczego w 16 najbardziej rozwiniętych krajach świata
¨ czynniki wpływające na rozwój powiązań w skali globalnej w tym okresie:
® postęp technologiczny, rozwój masowej produkcji i nowych gałęzi przemysłu
® rozwój nowej formy przedsiębiorstwa – spółki akcyjnej i wzrost znaczenia dużych przedsiębiorstw w gospodarkach
® rozwój rynku kapitałowego, przede wszystkim w USA i Wielkiej Brytanii
® rozwój porozumień i związków monopolistycznych i zmiana układu sił na rynkach narodowych i na rynku światowym
® dynamiczny rozwój przemysłu i wzrost gospodarczy w USA i Niemczech
® wzrost zewnętrznej ekspansji gospodarczej USA i osiąganie pozycji wiodącego mocarstwa gospodarczego
® wzrost międzynarodowych obrotów kapitałowych i znaczenia rynku kapitałowego
® rozwój międzynarodowej bankowości poprzez tworzenie zagranicznych filii banków
® rozwój światowego centrum finansowego w Londynie
® kształtowanie się międzynarodowego systemu waluty złotej, który był systemem wiarygodnym i zapewniał stabilność kursów walutowych
Þ etap dezintegracji – ...
psotka88