bartkryt.doc

R. Barthes: Krytyka i prawda

-          od czasów Mallarmego – podwójna funkcja stylu – poetycka i krytyczna;

-          krytyk staje się pisarzem. O stawaniu się pisarzem decyduje świadomość słowa. Pisarz odczuwa głębię języka, a nie tylko jego piękno;

-          nowa krytyka istnieje dzięki osamotnieniu aktu krytycznego jako aktu stylistycznego. Pisarz i krytyk to już nie pan i sługa;

-          krytyka do pisarza zbliża ogólny kryzys komentarza.

Język mnogi:

-          każda epoka wierzy, że zna sens kanoniczny dzieła, ale diachronia zmienia sens pojedynczy w mnogi, dzieło zamknięte w otwarte;

-          zmienia się definicja dzieła – z faktu historycznego w antropologiczny, dzieło jest wieloznaczne, symboliczne. A symbol to nie obraz, a mnogość znaczeń;

-          kontakt czytelnika z czymś poza tekstem – to marzenie[1]. Literatura jest odkrywaniem słowa;

-          filologia ma uchwycić literalny sens wypowiedzi, a nie wtórny. Język symboliczny dzieł jest językiem mnogim. Każde słowo / dzieło ma liczne sensy. Wieloznaczności w języku potocznym można zredukować dzięki sytuacji, w jakiej się pojawiają. W dziele się nie da – bo nie ma sytuacji. W dziele jest coś z cytatu. Jest wygłoszone poza sytuacją;

-          symbol nie jest tylko właściwością wyobraźni, ma też funkcję krytyczną, a przedmiotem tej krytyki jest język;

-          wypowiedź ogólna, której przedmiotem jest nie jakiś określony sens, a wrogość sensów dzieła – to nauka o literaturze / stylu;

-          wypowiedź, która podejmuje się nadania dziełu sensu – krytyka literacka. Nadanie sensu może być pisane / milczące à lektura bezpośrednia i krytyka, upośredniona przez język – styl krytyki.

Nauka o literaturze (wszystko w czasie przyszłym, coś jak I część Miazgi Andrzejewskiego):

-          przedmiot literacki – napisany. Nauka o literaturze możliwa, gdy się uzna, że dzieło zostało stworzone przez styl;

-          nauka o literaturze nie ma narzucać dziełu sensu, dającego prawo do odrzucania innych sensów;

-          nie ma zajmować się treściami, ma być nauką o warunkach treści – czyli o formach; interesować się ma zmianami sensu wywoływanymi przez dzieła, nie ma interpretować symboli, a ich wielowartościowość. Jej przedmiotem nie są pełne sensy dzieła, a sens pusty;

-          językoznawstwo zakłada hipotetyczny model opisu. Tu – podobnie;

-          cel: nie wyjaśnienie, dlaczego przyjęty został sens, ale dlaczego można ten sens przyjąć;

-          może spokrewnić dzieło literackie z mitem, który nie ma autora. Śmierć autora – pozbawia realności jego podpis, czyni z dzieła mit, zacieranie podpisu autora = wyzwolenie dzieła z ograniczeń intencji;

-          przedmiot badań mitologii stylu – nie dzieła uwarunkowane, ale przeniknięte wielkim stylem mitycznym, w którym ludzkość wypróbowuje swe pragnienia;

-          autor, dzieło – punkt wyjścia nauki o literaturze, horyzontem jest język;

-          obejmuje (ta nauka o literaturze) 2 dziedziny – 1) cech języka literackiego jako całości – znaki niższe od zdania; 2) znaki wyższe od zdania, z których można indukować strukturę opowiadania, komunikatu poetyckiego itp.;

-          obiektywność – nie odnosi się do dzieła, a do jego inteligibilności;

-          nauka o literaturze nie nada i nie odnajdzie sensu dzieła, ale opisze, według jakiej logiki sens tworzyć.

Krytyka:

-          nie jest nauką. Zajmuje się sensami, tworzy je;

-          ma miejsce pośrednie między nauką a lekturą;

-          krytyka: dzieło = sens: forma;

-          rozdwaja sensy, sprawia, że na pierwszym języku dzieła jest drugi język – spójność znaków;

-          dzieło nie pozwala się zamknąć we własnym odbiciu, krytyka – kontynuowana, musi przekształcać wszystko, według pewnych praw i zawsze w tym samym kierunku,

-          nie może mówić byle czego;

-          musi uznać, że w dziele wszystko jest znaczące (a nie tylko to, co się powtarza często). Ilość daje informację, a nie sens. Uogólnianie ma tu charakter jakościowy a nie ilościowy;

-          książka to świat. Krytyk wobec książki jest jak pisarz wobec świata;

-          krytyka subiektywna (kierunek przekształceń) – wypowiedź całkiem uzależniona od podmiotu, który nie uwzględnia przedmiotu. Subiektywność ukształcona, przynależna do kultury może się zbliżyć do dzieła. Ale tu chodzić ma o stosunek krytyki do języka;

-          symbol ma ukazywać nicość „ja”, ma wyrażać niewyrażalne, nie wewnętrzne cechy przedmiotu, a jego nieobecność;

-          odkrywa w dziele zrozumialność[2] (inteligibilność);

-          nie jest przekładem a peryfrazą, może kontynuować metafory dzieła, a nie upraszczać je,

-          miarą wypowiedzi krytycznej jest trafność;

-          2 sposoby rozminięcia się z symbolem – 1) zaprzeczenie symbolu, sprowadzenie dzieła do fałszywej dosłowności, 2) naukowa interpretacja symbolu;

-          symbol musi odnajdować symbol;

-          krytyk – ten, który nie wie, co sądzić o nauce o literaturze;

-          dystans pozwala krytykowi rozwijać ironię (której nie ma nauka);

-          ironia – pytanie postawione językowi przez język. Ironia „barokowa” – igra z formą, nie istotą, rozwija język.

Lektura:

-          krytyk nie może zastąpić czytelnika. Bo byłby czytelnikiem, który napotyka na styl;

-          w średniowieczu były 4 funkcje wobec książki – scriptor (przepisuje, nie dodaje nic od siebie), compilator (nie dodaje), commentator (czyni tekst zrozumiałym), auctor (daje własne myśli, opiera się na autorytetach. Ale już compilator ma spojrzenie krytyka – wystarczy, że dzieli na części. Krytyk w pełni – commentator – 1) pośrednik, przywodzący dawną substancję, 2) operator – na nowo rozmieszcza składniki, by dać dziełu znaczenie;

-          czytelnik – nie wiadomo jak przemawia do książki. Krytyk musi przybrać ton, ton twierdzący;

-          jedyny komentarz, jaki mógłby tworzyć prawdziwy czytelnik – pastisz;

-          przejść od lektury do krytyki = pragnąć nie dzieła, a własnego języka;

-          krytyka prowadzi do prawdy stylu.